قلابدوزی رشت

یکی از قدیمی ترین انواع رودوزی های ایرانی که سابقه‌ی قدمت آن حتی به سال های ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد می‌رسد «قلاب دوزی» است که طی آن زمینه‌ی پارچه به وسیله‌ی نخ های ابریشمین رنگین …

یکی از قدیمی ترین انواع رودوزی های ایرانی که سابقه‌ی قدمت آن حتی به سال های ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد می‌رسد «قلاب دوزی» است که طی آن زمینه‌ی پارچه به وسیله‌ی نخ های ابریشمین رنگین به گونه‌یی بسیار زیبا تزئین می‌شود. درباره ی سابقه ی تولید این « هنر- صنعت»‌ در ایران گفتنی است که طی حفریات باستان شناسی در منطقه ی لولان در منتهی الیه شرق ایران قطعاتی از ملیله دوزی و قلاب دوزی پیدا شده که احتمالا تعلق به دوره ی هخامنشیان دارد. همچنین اسنادی در دست است که نشان می دهد در سال های نخستین بعد از ظهور اسلام به موازات بافت پارچه های پشمی و پرده های ابریشمی فاخر در شهر فسا، فرش های عالی در جهرم و جامه های حریر و پرند در اصفهان نوعی قلابدوزی بسیار خوب نیز در طبرستان (مازندران فعلی) رواج داشته است.

قلابدوزی که در گذشته در شهرستان رشت کاملاً رایج بوده و تعداد زیادی از افراد بومی منطقه به آن اشتغال داشته اند در حال حاضر از گستردگی پیشین برخوردار نیست ولی با اینهمه تنها مرکز تولید مصنوعات قلابدوزی محسوب می شود و گو اینکه هم اینک نوعی قلابدوزی شبیه آنچه در رشت جریان دارد در مهاباد نیز رایج است ولی هیچگونه شباهتی بین تولیدات این دو شهر به چشم نمی خورد چرا که قلابدوزی رشت و مهاباد اگر هر دو به یک شیوه انجام میشود و ابزار کار و نقوش آن ها نیز تقریباً همسان است ولی تولیدات مهاباد عمدتاً در بردارنده ی رنگ های سیاه و سفید بوده و فاقد تنوع رنگ محصولات رشت می باشد. ابزار کار قلابدوزان بسیار ساده، کم حجم و ارزان قیمت است و مهم ترین آن وسیله یی است فلزی و تا حدودی شبیه یه قلاب های معمولی با این تفاوت که قسمت نوک آن بر خلاف سایر قلاب ها تیز و فاقد انحنای قلاب های عادی می باشد و در عوض دارای یک بریدگی مورب در فاصله ی پنج میلی متری نوک قلاب است. این وسیله که متشکل از میله یی هفت سانتی متری است در انتها به سطحی قاشق مانند با ضخامت تقریبی پنج میلی متر ختم میشود و دارای دسته یی خراطی شده می باشد. « جریده» یکی دیگر از وسایل کار قلابدوزان است که مشتمل بر دو قطعه چوب بطول ۱۰۰ سانتیمتر، عرض ۱۰ سانتیمتر و ضخامت ۵ سانتیمتر می باشد که از یک سو به وسیله میخ به یکدیگر متصل و در سوی دیگر به وسیله ی مانعی که در فاصله ی ۴۰ سانتیمتری از انتهای وسیله گذاشته شده از یکدیگر جدا و حالتی تقریباً گیره مانند دارد و براحتی می توان آن را از طریق سفارش دادن به نجار یا با کمک دو قطعه تخته ی صاف تهیه کرد. پارچه ی مورد نیاز در قلابدوزی ماهوت مرغوب برنگهای تیره مانند سیاه – آبی سیر – زرشکی – قرمز تند – قهره یی و نیز نخ ابریشم طبیعی تابیده ( چپ تاب) در رنگهای متنوع و دلخواه است. نحوه تولید: طرحی را که باید روی پارچه ماهوتی پیاده کنند قبلاً روی کاغذی که ابعاد آن کمی بزرگتر از اندازه‌ی پارچه‌ی ماهوت است ترسیم نموده و سپس با یک سنجاق تمامی خطوط طرح را روی کاغذ با فواصل نزدیک به هم سوراخ میکنند. آنگاه مقدار گچ روی کاغذ ریخته کاملاً‌ آنرا روی صفحه‌ی کاغذ پخش می‌نمایند تا از داخل سوراخ‌های کاغذ بر روی ماهوت نقش ببندد بعد از برداشتن کاغذ از روی ماهوت طرح مورد نظر روی ماهوت قلم گیری شده صنعتگر با کمک قلابی که ساختمان آن تشریح شد شروع به دوخت می‌نماید. شیوه‌ی کار قلازدوزان به این صورت است که ابتدا روی یک چهار پایه‌ی کوتاه نشسته و یک قسمت از پارچه را در لای دهانه‌ی جریده قرار داده و به کمک زانو نشان آن را به هم می فشرند تا پارچه خارج نشود آنگاه یک سر نخ را گره زده و در حالیکه قلاب را از روی پارچه به داخل فرو برده اند گره را در شیار قلاب استوار نموده و آنرا از پارچه بیرون می کشند و در شرایطی که نخ خارج شده از پارچه حالت یک نیم دایره را به خود گرفته در فاصله‌یی معین مجدداً قلاب را به داخل پارچه گرفته در فاصله‌یی معین ،‌مجدداً‌ قلاب را به داخل پارچه فرو برد در با تکرار این حالت است که نقشی زنجیره‌یی بر پارچه می‌نشینند. از قلابدوزی در حال حاضر برای تزئین سجاده – جا قرآنی – لبه‌ی پرده – رومیزی – وریه کوسن – لبه یقه – دامن و پیش سینه‌ی لباس های زنانه رویه‌ی دمپایی‌های زنانه – کلاهک آباژور – سقف آویزهای پارچه‌یی و ….. استفاده به عمل می‌آید.