چرا کودکان می ترسند؟

وقتي صحبت از ترس كودكان مي‌شود، نخست بايد ترس مادر يا پدر را بررسي كرد! چون كودك بي‌گناهي كه پاي به اين دنيا مي‌گذارد در ابتدا ذهنش خالي است و هيچ ترس و واهمه‌اي ندارد و اين ما هستيم كه در كسوت مادر و پدر، ناخواسته به او ياد مي‌دهيم بترسد و گاهي نيز با ايجاد شرايط نامناسب زندگي، او را از چيزهاي مختلف مي‌ترسانيم.

 

ترس مادرو پدر يا ترس‌هاي دروني هر كسي كه از كودك نگهداري مي‌كند! يكي از اقوام من تعريف مي‌كرد كه سال‌هاي سال وقتي طوفان شروع مي‌شده ناگهان ترس عميقي به سراغش مي‌آمده است. او مدت‌ها به اين موضوع فكر مي‌كرد كه ترس او از طوفان از كجا نشات مي‌گيرد و چرا طوفان تا به اين حد او را مي‌ترساند؟ تا اين كه بالاخره يك روز به خاطر آورد كه زن خدمتكاري كه در كودكي رخت‌هاي آنها را مي‌شسته، هر بار كه طوفان مي‌شده فرياد مي‌زده كه‌اي واي طوفان !

 

احتمالا آن بنده خدا رخت‌هايي را شسته و روي بند رخت، پهن كرده بوده و از اين مي‌ترسيده كه باد و طوفان رخت‌ها را كثيف يا خاكي كند و يا به زمين بياندازد و علت فرياد او اين بوده كه نتيجه زحماتش به هدر رود. در حالي‌كه پسر كوچولويي كه آن فرياد را مي‌شنيده و علت آن را نمي‌دانسته، گمان مي‌كرده كه اين خود طوفان است كه ترس و وحشت دارد و در واقع وحشت از طوفان را بطور ناخودآگاه آموخته است!

 

بسياري از ترس‌هاي كودكان ما از اين دسته هستند. وقتي مادري از تاريكي مي‌ترسد، يا وقتي مادري از ابراز وجود و گفتن حرفهاي منطقي و دفاع از خود هراس دارد، يا وقتي پدري اعتماد به نفس پايين دارد و از گفتگوي منطقي با همسايه‌ها يا اطرافيان سر باز مي‌زند، همچنين هر زمان كه مادر و پدر يا اطرافيان كودك، در درون از چيزهايي مي‌ترسند، حتي اگرجلوي كودك به ترس خود  اعتراف نكنند ، باز هم كودك آن ترس را حس مي‌كند و به احتمال بالا مي‌آموزد كه بترسد.

 

چرا كه كودك از روي لحن و حالت  و كلمات بزرگتر‌ها احساس آنها را عميقا حس مي‌كند و مي‌فهمد. بنابراين بهترين راه براي پدر ومادرهايي كه در درون خود ترس‌هاي ناگفته دارند اين است كه حتي قبل از بچه‌دار شدن اين ترس‌ها را شناسايي كنند و با كمك مشاور و روانشناس و خودشناسي هر چه بيشتر، ترس‌هاي خود را از بين ببرد. در غير اين صورت مي‌توانند به سادگي انتظار داشته باشند كه كودك‌شان با همان ترس‌ها يا ترس‌هاي مشابه آن يا حتي با ترس‌هايي كه  به ظاهر مشابه آن ترس هم نيست بار بيايد.
پنج روش براي حساسيت كودكان عبارتند از:

ترس كودك خود را ارزيابي كنيد
فرض كنيد كودك شما بشدت از گربه مي‌ترسد. بايد اين بررسي را انجام بدهيد كه آيا از همه گربه‌ها مي‌ترسد يا مثلا فقط از گربه‌هاي بزرگ يا سياه؟ اگر از رعد و برق مي‌ترسد ببينيد از صداي رعد مي‌ترسد يا از نور برق؟ با كودك‌تان حرف بزنيد و واكنش‌هاي او را در موقعيت‌هايي كه ترسيده است زير نظر بگيريد تا آگاهي بيشتري نسبت به ترس كودك‌تان پيدا كنيد.

از كودك‌تان بخواهيد كه خودش ميزان ترسش را مشخص كند
ترس، سطوح و درجات گوناگوني دارد به طوري كه دانستن ميزان آن به شما كمك مي‌كند تا رويارويي كودك را در موقعيت‌هاي ترس‌آور كنترل كنيد و نيز به كودك كمك مي‌كند تا متوجه كاهش شدت ترس‌اش شود. براي كودكان بزرگتر بهتر است از درجه‌بندي صفر تا ده استفاده كنيد. يعني از آنها بخواهيد ميزان ترس‌شان را با يكي از اعداد بين صفر تا ده بيان كنند. براي كودكان كوچك‌تر كه درك مفهوم اعداد برايشان مشكل است، بهتر است ميزان وحشت خودشان را با فاصله دو دست از هم نشان دهند.

ترس‌ها را بر اساس درجه آنها فهرست كنيد
وقتي فرزندتان در بيان ميزان و درجه ي اضطرابش ماهر شد، ترس‌هاي او را به بخش‌هاي قابل بررسي تقسيم كنيد. يعني درآخر فهرست ترس‌هاي خفيف‌تر و در بالاي آن، موارد جدي‌تر را قرار دهيد. سپس كار را از ترس‌هاي خفيف‌تر شروع كنيد و به سمت موارد شديد‌تر پيش برويد. براي مثال، ترس از گربه درجات گوناگوني دارد. كمترين درجه‌ ترس هنگامي است كه كودك كتابي را در باره‌ي گربه ورق مي‌زند. يك درجه بالاتر، تماشاي يك گربه واقعي است و در نهايت بالاترين درجه ترس، نوازش كردن آن گربه است.

راههاي از بين بردن اضطراب را به كودكتان بياموزيد
اول مطمئن شويد كه در اين لحظه اضطراب كودك كم ست. چون اگر ترس به سرعت تشديد شود، كودك قبل از آن كه نتيجه ي مقاومت در برابر آن را دريابد، از موقعيت ياد  شده فرار خواهد كرد. بنابراين پيش از آنكه به حساسيت‌زدايي كودك نسبت به ترسش بپردازيد راههاي خنثي كردن اضطراب را به او ياد دهيد. راههاي كسب آرامش بدني (ريلكسيشن) كه البته والدين بايد قبلا آن را بياموزند و سپس به كودك ياد بدهند ، تنفس عميق، تكرار واژه‌هاي آرامش دهنده و مشابه اين‌ها مي‌تواند به آرامش كودك‌تان كمك كند.

 

همچنين حضور مادر و پدر نوعي حمايت عاطفي به‌شمار مي‌آيد و تماس و نزديكي شما به كودك به او احساس امنيت مي‌دهد و تشويقش مي‌كند تا به جاي عقب‌نشيني، به تلاش خود براي غلبه بر اضطراب ادامه دهد. همچنين گوش دادن به موسيقي مورد علاقه، شمارش اعداد، خوردن خوراكي و مشابه اين‌ها هم مي‌توانند به آرامش كودك كمك كنند.

براي ترس از گربه
اينك عكس‌هايي از گربه را به كودك نشان دهيد. درباره‌ي طرز ايستادن و نشستنن گربه با كودك گفتگو كنيد. عكس‌ها را در همه جاي خانه بگذاريد تا كودك به آن‌ها نگاه كند. در مرحله بعد داستان‌هايي درباره‌ي گربه به كودك خود بگوييد. درباره‌ي خطرات گربه اطلاعات صحيح به او ارائه دهيد و حالات دوستانه يا خصمانه حيوان را برايش تشريح كنيد. در مرحله بعدي براي كودكتان فيلم‌ها يا كارتون‌هايي درباره‌ي گربه تهيه كنيد تا ببيند. اگر هنرپيشه اول اين فيلم‌ها كودك باشد چه بهتر.

 

در مرحله بعدي كودك را به نزديك شدن به گربه تشويق نكنيد اما بگذاريد از فاصله‌اي مطمئن و نسبتا دور به گربه نگاه كند. كم كم فاصله را كم كنيد اما مراقب احساس امنيت در كودك باشيد. صبور باشيد. گاهي ممكن است چند قدم نزديك شدن به گربه چند روز تمرين لازم داشته باشد. در مرحله بعد در حالي كه كودك دورتر و كنار كسي ايستاده خودتان به گربه نزديك شويد و با صداي بلند براي فرزندتان توضيح دهيد مثلا بگوييد ببين داره دستم رو بو مي‌كنه، ببين دارم نوازشش مي‌كنم و... در مرحله بعدي درمنزل نقش گربه را بازي كنيد تا كودك بتواند نزديك شدن به گربه را با شما تمرين كند.

 

در مرحله بعد يك گربه‌ كوچك و آرام را انتخاب كنيد و با كودك‌تان به آن نزديك شويد. در حالي‌كه دست كودك را گرفته‌ايد به آرامي به طرف گربه برويد و او را تحسين كنيد و به كودك‌تان هم يادآور شويد كه نفس عميق بكشد. به او بياموزيد با خودش بگويد من از گربه نمي‌ترسم اين گربه خيلي بامزه است. در هنگام نزديك شدن به گربه از كودكتان بخواهيد ميزان ترسش را بيان كند. هر قدم كه جلو مي‌رود او بايد ميزان ترسش را به شما بگويد. اگر درجه ترس پايين آمده بود قدم بعدي را برداريد.

 

تا به‌تدريج به فاصله‌اي برسيد كه بتوانيد حيوان را لمس كنيد. از اين به بعد موقعيت‌هاي بيشتري ايجاد كنيد تا كودك با گربه روبرو شود. زماني را صرف بازي كردن با گربه كنيد و او را تشويق كنيد كه گربه را كم‌كم نوازش كند. به‌تدريج گربه بزرگتري را جايگزين گربه كوچك‌تر كنيد. علائم دوستانه هر حيواني را به كودك‌تان بياموزيد. اگر اجراي اين گام‌ها برايتان دشوار است حتما از متخصص روانشناسي كودك كمك بگيريد. اما توجه داشته باشيد كه پيشگيري از درمان بهتر است و لازم است بر ترس‌هاي خود و بر ترساندن كودك خود غلبه كنيد.
ترس‌هايي كه خودمان مستقيما  به كودكان‌مان  تزريق مي‌كنيم!
اكثر ما با اين نوع ترس‌ها آشنايي داريم. اين نوع ترس‌ها همان‌هايي هستند كه خودمان به كودك‌مان تزريق مي‌كنيم. مثلا مي‌گوييم اگر نمره‌ات بيست نشود... اگر در مهماني زياد شلوغ كني ... اگر در امتحان قبول نشوي ... اگر لباست كثيف شود ... اگر وسايلت را خراب كني ...  چنين و چنان خواهم كرد. مسلم بدانيد حتي اگر كودك‌تان به روي خود نياورد با اين نوع تهديدها كودكي مضطرب و ترسو بار خواهد آمد و اضطراب او ممكن است در زمينه‌هاي متعدد و متفاوتي خود را نشان بدهد.

 

مثلا ممكن است كابوس ببيند خواب ناراحتي داشته باشد، ترس خود را به موجودات خيالي نسبت دهد، دچار ترس شديد از سگ يا از ساير حيوانات بشود، از تنهايي يا تاريكي بترسد، از امتحان يا از جمع بترسد و همين‌طور تا  آخر. بديهي است كه وقتي والدين كودك را مي‌ترسانند ناچارند منتظر عواقب ناهنجار آن هم باشند.
كنترل‌ صحيح كودكان
اگر مي‌خواهيد كودك‌تان كاري را انجام ندهد يا انجام بدهد، اگر مي‌خواهيد زياد شلوغ نكند يا زياد شما را اذيت نكند راههاي كنترلي غير از ترساندن پيدا كنيد. توضيح علت چيزها، فراهم كردن فضاي باز و مناسب براي بازي و تفريح، برخي محروميت‌ها، مواجه كردن كودك با نتايج عمل‌اش، سرگرم كردن او با كودكان ديگر، سرگرم كردن‌اش با اسباب بازي‌هاي فكري و خلاقانه و مانند اين‌ها راههايي منطقي‌تر براي كنترل اوست.

 

بسياري از مادر و پدرها مي‌خواهند اولين راهي را كه به ذهنشان مي‌رسد براي كنترل كودك خود بكار گيرند. خود مادر و پدر‌ها حوصله خلاقيت و فكر كردن درباره‌ي بهترين روش‌هاي كنترل كودكان را ندارند. در چنين حالتي بديهي است كه تنها از روش‌هاي قديمي مانند ترساندن استفاده مي‌كنند. روش‌هايي كه در رشد رواني كودك آنها نقش تخريبي دارد و كودك آنها را با ترس و اندوه بار مي‌آورد.
راهنمايي‌هايي براي غلبه بر ترس‌هاي كودكان
اگر روش‌هاي پيشگيرانه‌اي كه بيان شد اجرا نشده باشند ممكن است كودك شما دچار ترس  از چيز يا چيزهاي خاصي شود. وقتي ترس كودك، بيش از مدت زماني كه انتظار مي‌رفته طول بكشد يا چنان شديد باشد كه فعاليت‌هاي زندگي‌اش را مختل كند، تلاش مادر و پدر براي كم كردن اين ترس ضروري تلقي مي‌شود. زيرا اگر به اين ترس رسيدگي نشود ممكن است به فوبي ( يعني ترس مرضي تبديل شود).

 

معمولا بيمار مبتلا به فوبي در بسياري از موارد از غير‌منطقي بودن ترس‌هاي خود آگاه است، اما نمي‌تواند در مقابل آن مقاومت كند. در اين صورت لازم است كه از متخصص براي رفع يا كاهش ترس كودك كمك بگيريد. اما روش‌هايي هم وجود دارد كه خود والدين مي‌توانند از آنها بهره بگيرند. اين روش‌ها عمدتا درباره‌ي كم كردن حساسيت‌هاي كودك نسبت به موضوع ترس است كه بدان حساسيت زدايي گفته مي‌شود.