آیا اوپك از آموخته هایش عبرت می گیرد

اعضای سازمان كشورهای صادركننده نفت اوپك در روز 15 سپتامبر 25 شهریور در وین پایتخت اتریش گردهم می آیند تا درباره حجم تولید نفت خام خود 26 میلیون تا 8 274 میلیون بشكه در روز و همچنین محدوده جدید قیمت نفت احتمالاً 25 تا 35 دلار تصمیم گیری كنند

این سازمان از آن جهت اهمیت دارد كه 11 كشور عضو آن تولید سه چهارم نفت جهان را در دست دارند و نیمی از صادرات جهانی را نیز به خود اختصاص می دهند و این كشورها در دوره شوك نفتی تابستان امسال كه قیمت نفت به 50 دلار در هر بشكه رسید، یك سوم تولید بازار جهانی را به ثبت رساندند. البته افزایش قیمت نفت باعث شد كشورهای تولیدكننده نفت ظرفیت تولید خود را بالا ببرند تا بتوانند از عهده بازار نفت كه خارج از عوامل ساختاری مثل عرضه و تقاضا، روند صعودی قیمت را طی می كرد برآیند.

اوپك تنوع می دهد

عاملی كه بیش از هرچیز برافزایش قیمت نفت اثر می گذارد، این است كه فعالان عرصه تجارت نفت بیم آن دارند كه جهان در مقاطع بحرانی همچون قطع احتمالی خروج نفت شركت یوكاش دو عواقب جبران ناپذیری را تجربه كند. مسئله دیگری كه در اجلاس یادشده بررسی می شود، تغییر سبد فعلی جایگزین است كه علاوه بر مجموعه كنونی نفت خام، سبد نفتی مشتمل بر نفت هایی از نوع سبك، كم گوگرد، شیرین و با قیمت بالا درجهتی پیش می روند كه نفت خام سنگین و ترش را نیز در برمی گیرد تا قابلیت تعمیم به سایر اعضا را نیز پیدا كند. در حالی كه نباید لزوماً این گونه باشد زیرا این سبد نمایانگر میانگین وزنی صادرات اوپك به بازار نیست. در صورت ایجاد چنین تغییری قیمت سبد نفت اوپك تا 3 دلار در هر بشكه نزول خواهد كرد و در یك دوره زمانی خاص، این محدوده قیمت می تواند 3 دلار افزایش یا 3 دلار كاهش پیدا كند. این خط مشی درجهت همسویی با قیمت جهانی اتخاد شده است. اما افزایش محدوده قیمت فعلی (از 22 تا 28 دلار در هر بشكه) از سوی جامعه جهانی چندان با روی خوش پذیرفته نخواهد شد زیرا شرایط بازار به گونه ای است كه همگان در تلاش اند كه قیمت ها را پایین بیاورند و به آن ثبات بخشند و این مسئله خود اندكی وجهه اوپك را در اذهان خراب می كند و باعث می شود تحلیل گران چنین ادعا كنند كه بازار نیم نگاهی به نشست اوپك خواهد داشت. گرچه در درازمدت می تواند نسبت به پتانسیل نزولی قیمت ها، تحت تاثیر آن قرار گیرد و متاثر از بازتاب روانی آن شود، اما بی تردید در كوتاه مدت تاثیر چندانی نخواهند گرفت.تحلیل گران بازار نفت، سقف تولید اوپك را سمبلیك و طنز گونه برمی شمارند و اوپك را ناتوان از كنترل قیمت در سطح جهان می دانند. آنها معتقدند اوپك باید از آموخته های خود درس عبرت بگیرد و بداند كه قیمت نفت در كدام نقطه از كنترلشان خارج شده است.در واقع افزایش حجم تولید تابستان امسال راه حلی مقطعی برای كاهش قیمت ها بود. درحال حاضر اوپك پا را از سقف تولید 26 میلیون بشكه در روز فراتر نهاده است و 30 میلیون بشكه در روز تولید می كند. حال پرسش این است كه این سازمان فردا (چهارشنبه) در اجلاس خود درخصوص میزان تولید، چه تصمیمی خواهد گرفت و آیا در درازمدت به دلیل عدم كاهش ریسك های ژئوپلتیكی در مورد عرضه، می تواند با اطمینان برنامه ریزی و اظهار نظر كند. رئیس اوپك، پورنومویوسگیانتورو، قیمت فعلی را به دلایل سیاسی- منطقه ای تورمی خواند و از اتفاق نظر اعضای اوپك روی 30 دلار در هر بشكه خبر می دهد. او برآورد می كند كه در بازار 7/2 میلیون بشكه مازاد عرضه نسبت به تقاضا وجود دارد و این مقدار در كل سال میلادی برابرمقدار متوسط 5/1 میلیون بشكه در روز است. وی نسبت به تصویب قیمت 30 دلار در هر بشكه خوشبین است. گو این كه بعضی از اعضا مانند سیلوا كالدرون، وزیر انرژی و معادن ونزوئلا چنین نظری ندارد و معتقد است اعضا و اجلاس 15 سپتامبر به اتفاق نظر نهایی نخواهند رسید.آژانس انرژی بین الملل (IEA) در گزارش ماهیانه خود تولید ماه گذشته اوپك را برابر 3/29 میلیون بشكه در روز اعلام كرد. در ادامه این گزارش ادعای اوپك مطرح شده است كه براساس آن اوپك می تواند سقف تولید خود را به 5/31 میلیون بشكه در روز افزایش دهد.

همچنین این گزارش اظهار می دارد كه رشد اقتصادی آمریكا و چین كه به افزایش تقاضا برای نفت منجر شد و در نتیجه قیمت ها را بالا كشید، چندان دوام نخواهد داشت و به دلیل افزایش هزینه انرژی در آمریكا، این كشور از رشد اقتصادی اعلام شده باز خواهد ماند و این تولیدكننده یك چهارم نفت جهان شاهد رشد 7/3 درصدی در طول ماه های جولای- سپتامبر خواهد بود. این رشد البته كمتر از مقدار برآورد شده دوره معادل سال گذشته است. ناگفته پیداست كه ایالات متحده سیاست های خاص خود را در این باره دنبال می كند، از سویی پالایش نفت را كاهش داده تا بتواند برای تهیه سوخت مصرفی زمستان فعالیت بیشتری انجام دهد و از سوی دیگر، به دلیل بروز قوی ترین گردباد آتلانتیك «ایوان» (IVAN) صادرات و واردات نفتی خود را از خلیج مكزیك با احتیاطی صدچندان پی می گیرد.

IEA در گزارش خود می افزاید: «اوپك با مشكل سرمایه گذاری و همكاری بیشتر با شركت های نفتی مواجه است و همین امر سبب شده است كشورهایی مثل ایران، كویت، امارات متحده عربی، نیجریه، لیبی، الجزایر و قطر كه اقدام به تولید بیشتر ازمقدار مصوب می كنند، به راحتی نتوانند در زمینه تولید و اكتشاف نفت فعالیت كنند. این كشورها قطعاً در درازمدت با مشكلاتی روبه رو خواهند شد. این مسئله باعث می شود در صورت تصویب قیمت جدید نفت در اوپك، فروش با قیمت مصوب، در شرایط فعلی به تعویق بیفتد.

عربستان ساز مخالف می زند

عربستان كه در جریان افزایش قیمت نفت در تابستان امسال، سقف تولید خود را به 5/9 میلیون بشكه در روز (كه بیش از افزایش قمیت 53/8 میلیون بشكه در روز پیش بینی شده بود) رساند. این كشور مدعی است همچنان قدرت افزایش ظرفیت تولید خود را دارد و می تواند 3/1 میلیون بشكه در روز براین میزان بیفزاید. از این روی، عربستان چندان با اوپك همسویی نمی كند. «نیكلاس ماركیس» سردبیر نشریه (Petrole et Gas Arabes) در این رابطه می گوید، عربستان به لحاظ تئوری ظرفیت تولید 5/10 میلیون بشكه در روز را دارا است اما این پرسش مطرح می شود كه آیا واقعاً چنین سقف تولیدی برای این كشور عملی است و آیا این توانایی را دارد كه چنین سقف تولیدی را برای چند ماه حفظ كند؟عربستان بزرگ ترین و نخستین تولیدكننده اوپك به شمار می آید. این كشور در زمان كاهش قیمت ها، تولید نفت خود را كاهش می دهد و هنگام افزایش قمیت نفت، تولید خود را تاحد قابل ملاحظه ای افزایش می دهد. از طرف دیگر برای جلب بازار اروپا و آمریكا قیمت های پایین تری را برای آنان عرضه می دارد تا مشتری های خود را حفظ كند.این كشور، در حالی كه امكان اكتشاف محدودی را برای گازطبیعی فراهم می آورد، درهای صنعت خود را به روی شركت های نفتی خارجی می گشایند كه این مسئله مغایر با دستورالعمل های تصویب شده از زمان ملی شدن شركت آرامكو در سال 1980 است. تحلیل گران غربی كه منافع خود را در حمایت از عربستان می بینند، اوپك را به تبعیت از سیاست های عربستان فرا می خوانند و می گویند فعالیت عربستان در دهه 80 میلادی، عرضه مازاد خروجی نفت و ذخیره سازی آن در باهاماس بسیار قابل توجه است و اوپك می تواند چنین رویه ای را در پیش بگیرد تا در بهار با وجود مازاد نفت، قیمت ها به ناگهان به شدت افزایش نیابد. اما حقیقت این است كه عربستان حتی با توان بالقوه ای كه در تولید از خود نشان می دهد نمی تواند با مازاد خروجی 3/1 میلیون بشكه در روز نیز سوپاپ اطمینانی باشد زیرا بازاری كه به طور غیرمنتظره از درگیری های سیاسی (مثل منطقه خاورمیانه)، بحران نفتی (مثل مورد شركت نفتی یوكاش) و بلایای طبیعی (مثل طوفان و گردباد در خلیج مكزیك) اثر می پذیرد، نیاز به یك اهرم قوی تر دارد.

ایران و جایگاه آن در اوپك

ایران با تولید روزانه 4 میلیون بشكه بعد از عربستان در ردیف دومین تولیدكننده نفت در میان اعضای اوپك قرار می گیرد. در خصوص نشست روز چهارشنبه، (15 سپتامبر) حسین كاظم پور اردبیلی نماینده كشورمان در اوپك نیز همچون اكثریت اعضا روی مبلغ 30 دلار در هر بشكه نظر مساعد دارد اما اختلاف نظر را در زمان اجرای قیمت تصویب شده از سوی اوپك می داند كه بخشی از آن ریشه در اظهارات ضد و نقیض كارشناسان نفتی دارد. وی با استناد به گزارش IEA می گوید: «تولید نفت به حداكثر میزان خود خواهد رسید و بعد از آن سیر نزولی پیدا می كند كه این مورد نیز از گسترش بی حد و حصر توان عرضه و تقاضا نشات می گیرد.

نماینده دایم ایران در اوپك می افزاید: موسسه PFC Energy، یك مركز مشاوره خصوصی در آمریكا، پیش بینی می كند كه تولید نفت كشورهای غیراوپك در سال 2010 به اوج خود می رسد و سپس سیر نزولی بلندمدت پیدا می كند. بنابراین اوپك نفت بیشتری در بازار عرضه می كند در حالی كه تمایل چندانی برای اصلاح قوانین سرمایه گذاری خود و همكاری گسترده تری با شركت های نفتی خارجی ندارد تا خروجی بیشتری ارائه دهد.همچنین، در زمینه اطلاعات سازمانی درباره تولید و ذخایر خود هرگز شفاف عمل نمی كند. اما ما كه می توانستیم شاهد معرفی دبیركل اوپك از سوی ایران بعد از 40 سال باشیم، در پیچ و خم طرح ها و برنامه ها گرفتار آمده ایم.بعد از سال ها نمی توانیم با رایزنی و گفت و گوها نظر اعضا را به خود جلب كنیم تا نماینده ایران را به عنوان دبیركل بپذیرند و همچنان به ارائه طرح های مختلف برای افزایش تولید تا سال 2010 می پردازیم، اما اثری از برنامه ریزی مدرن برای احراز ریاست و دبیركلی اوپك در دست نداریم و نمی دانیم آن طور كه كاظم پوراردبیلی، اظهار می دارد در صورت احراز سمت دبیركلی، هیچ گاه منافع داخلی خود را بر تعهدات سازمانی ترجیح نخواهیم داد و بر مبنای این استراتژی، راه حل دیگران را در انتخاب دبیركل نخواهیم پذیرفت. راه به جایی نخواهیم برد و باید راهكارهای عملی پیاده كرد تا به آنچه استحقاق آن را داریم، دست یابیم. ایران در منطقه ای قرار دارد كه از یك سو، گنجینه ای از ذخایر نفتی است و از سوی دیگر درگیر منازعات سیاسی منطقه ای عراق و غیره است. بنابراین با به كارگیری سیاست های درست در جذب سرمایه گذاری خارجی به كارگیری توانمندی های افراد متخصص و كارآمد و تدوین روش هایی برای ارائه وجهه بهتری از كشورمان در اوپك و سطح جهانی می توانیم امیدوار باشیم كه از موقعیت قابل توجهی در اوپك احراز كنیم و از این حیث جهان را مقلوب تمدنی سازیم كه به آن می بالیم.

منبع: صنعت جهان، سه شنبه24 شهریور 1383