برای کودک فیلم بسازیم نه به بهانه کودک

گفت و گو با «ابوالفضل جلیلی» کارگردان سینما

روزهای رونق فیلم کودک و نوجوان و بحث داغ اینکه محتوای مناسب برای این قشر سنی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و به‌دنبال آن برگزاری بیست‌وهفتمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان در اصفهان باعث شد تا به سراغ «ابوالفضل جلیلی» فیلمساز و مستندسازی برویم که تا به حال کارگردانی ۱۴ اثر در حوزه کودک و نوجوان را برعهده داشته، هیچ کدام از فیلم‌های جلیلی نتوانسته اکران عمومی داشته باشد اما اکران آثارش چه در جشنواره‌های داخلی و چه جشنواره‌های مختلف خارجی همراه با جایزه بوده و البته برخی آثار این فیلمساز در تلویزیون به نمایش در آمده است. جلیلی از جمله سینماگران موفق در حوزه فیلم‌های کودک و نوجوان است. جلیلی تاکنون جایزه‌های بین‌المللی متعددی از جمله جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز، جایزه پلنگ نقره‌ای جشنواره لوکارنو و جایزه بهترین فیلم جشنواره دوربان را به‌دست آورده است.آثار متعددی متناسب با گروه سنی کودکان و نوجوانان در کارنامه کاری او به ثبت رسیده است. گال، درنا، میلاد،‌دان، قصه‌های کیش، شطرنج، رقص خاک، دت یعنی دختر، ابجد، یک داستان واقعی و... از جمله آثاری است که باید کارگردانی آن را به وی نسبت داد. وی به تازگی سخنگوی جشنواره فیلم شاپرک‌های شهر شده، جشنواره‌ای در حوزه کودک و نوجوان که قرار است آذر ماه در برج میلاد برگزار شود. به بهانه برگزاری جشنواره کودک و نوجوان و همچنین جشنواره فیلم شاپرک‌های شهر به سراغ جلیلی رفتیم تا از فیلمسازی با موضوع کودک و نوجوان و نوع نگاه این فیلمساز به سینمای کودک و نوجوان صحبت کنیم.

آیا در کشوری مانند ایران که در دوره پنجره جمعیتی به سر می‌برد و میانگین سنی جوانی دارد و شمار کودکان و نوجوانان آن بسیار است برگزاری سالانه جشنواره فیلم کودک و نوجوان برای پرداختن به دغدغه‌های این گروه سنی کافی است؟

شاید بهتر باشد ابتدا پاسخ سوال شما را با یک بیت شعر آغاز کنم؛ هرکس به تماشایی رفتند به صحرایی/ ما را که تو منظوری، خاطر نرود جایی. در کشور ما پرداختن به مسائل کودک و نوجوانان در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، هنری و غیره نباید صرفا به زمان برگزاری جشنواره‌ای مثل جشنواره کودک و نوجوان مختص باشد. ما در ایران نهادهای زیادی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گرفته تا کانون اصلاح و تربیت داریم که اگر بخواهیم منظور و هدفمان را به مسائل و دغدغه‌های کودک معطوف کنیم می‌توانیم در تمام طول سال در این مسیر حرکت کنیم. برای مثال اگر همین کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را هم مد نظر بگیریم برای تولیدات زیاد و مستمر بس خواهد بود چه برسد به دیگر کانون‌ها و جمعیت‌هایی که از حقوق کودک و نوجوان حمایت می‌کنند. اما مشکل اینجاست که اکثر این مراکز به صورت بالقوه فعال هستند و در عمل کمتر کاری را پیش می‌برند. چرا که مشکل اصلی، عدم باور کودکان و نوجوانان است. این مسئله در همین جشنواره کودکان و نوجوان که هر ساله هم برگزار می‌شود به‌طور بارزی نمود دارد. به نظر من ما بیش از آنکه به مسائل و مشکلات کودکان و نوجوانان اهمیت بدهیم بر سینمای کودک و نوجوان تاکید داریم. البته این رویکرد هم بد نیست. اما آیا هر فیلمی را که بازیگر آن کودک است یا داستان آن به نوعی به کودک بر‌می‌گردد می‌توان در زمره سینمای کودک قرار داد؟!

با این حال شما هم در همین جشنواره‌ها وظایفی را برعهده دارید؟

درست است، ببینید همین یک ماه پیش بود که در صحبت با گروهی از دوستان تصمیم‌گرفتم سخنگوی جشنواره‌ای به نام شاپرک‌های شهر باشم. این جشنواره قرار است به صورت بین‌المللی و در دو کشور ایران و ترکیه از تاریخ ۲ تا ۶ آذر سال‌جاری برگزار شود. علت همکاری من با این جشنواره این است که در همین ۵ روز زمان برگزاری جشنواره سینمای کودک بهانه‌ای می‌شود برای رسیدگی به وضعیت کودکان در ایران و ترکیه و حتی در سراسر جهان آن هم در زمینه‌های مختلفی چون تعلیم، تربیت، تغذیه، اندیشه و حتی روانکاوی مسائل کودک و نوجوان در زمینه‌های گوناگون. اگر هدف ما در جشنواره‌ای مثل فیلم کودک و نوجوان با این همه بودجه و حمایتی که از آن صورت می‌گیرد فقط رسیدگی به وضعیت کودکان باشد و در آن از متخصصان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گرفته تا افرادی که در کانون اصلاح و تربیت حضور دارند برای بهبود و ساماندهی به وضعیت بچه‌ها کمک بگیریم، آن وقت می‌توانیم ادعا کنیم که رویکرد مناسبی را اتخاذ کرده‌ایم.

با همه این توضیحات به نظر شما این جشنواره با چه خلأهایی روبه‌روست و چه راهکارهایی را برای ارتقای کیفی آن پیشنهاد می‌کنید؟

معتقدم برگزاری جشنواره‌هایی که به موضوع کودک و نوجوانان به‌طور خاص بپردازد یک نقطه قوت است. اما همین میزان توجهی که در این جشنواره‌ها به تولید محتوا و ساخت اثر صورت می‌گیرد باید در حوزه اکران و نمایش آثار هم وجود داشته باشد. ما برای اکران فیلم‌های بزرگسال هم گاهی با مشکل کمبود سالن مواجه می‌شویم، چه برسد به فیلم‌های کودک. بنابراین بسترسازی برای نمایش و توزیع درست این فیلم‌ها و تبلیغات درباره شان اهمیت زیادی دارد. ضمن اینکه ما متاسفانه تعریف درستی از فیلم کودک نداریم یا آن را در هنگام ساخت فیلم‌های کودک پیاده‌سازی و اجرایی نمی‌کنیم و بسیاری از فیلم‌هایی که با این نگاه تولید می‌شوند در واقع محتوای‌شان بیشتر مناسب بزرگسالان است تا کودکان.

کمی به کارنامه کاری شما بپردازیم. جالب است که هیچ یک از ۱۴ اثر شما در ایران تاکنون به اکران عمومی در‌نیامده‌اند. اما همه آثار در جشنواره‌های مختلف خوش‌درخشیده‌اند. به نظرتان این اتفاق ماحصل معیار‌ها و تعاریف متفاوتی است که برای فیلم کودک و نوجوان در داخل و خارج از کشور اعمال می‌شود؟

من سال‌ها در زمینه کودک و به‌ویژه برای گروه سنی نوجوان فیلمسازی کردم. اساسا با بچه‌ها زندگی کرده‌ام و تجربه‌های بسیاری از زندگی با آن‌ها کسب کرده‌ام. حال این تجربه‌ها را باید در جایی به کار بست. دیگر زبان بچه‌ها را می‌فهمم و در حوزه مسائل تربیتی‌شان آگاهی خوبی دارم. به‌گونه‌ای که وقتی در جشنواره‌های فیلم خارجی شرکت می‌کنم و دانش‌آموزان مقطع راهنمایی یا دبیرستان یا حتی دانشجویان را برای تماشای فیلم به سالن‌ها دعوت می‌کنند بعد از اکران با آن‌ها به بحث و گفت‌و‌گو می‌نشینم و در همین نشست‌هاست که نکاتی را به آن‌ها آموزش می‌دهم و خودم هم متقابلا ازشان درس می‌گیرم. اما در کشور خودمان این اتفاق نمی‌افتد و حتی یک فیلم من هم نمایش داده نمی‌شود. می‌دانید چرا؟! زیرا در کشورهای دیگر متخصصان این حوزه در راس کار و تصمیم‌گیرنده هستند. اما اینجا فقط کسانی را که بلدند حرف بزنند روی کار می‌آورند. در کشورهای خارجی مسئولان عاشقانه مسئولیت خود را انجام می‌دهند حال آنکه در ایران انجام امور از سر وظیفه است و معذوریت. در کشورهای دیگر مسئولان هم تشنه دانستن هستند و خود را به آب و آتش می‌زنند. اما متاسفانه اینجا برای حفظ آرامش و آسایش‌شان حتی از جای‌شان تکان نمی‌خورند. من کاری ندارم که اینجا کجا تعریف می‌شود. به نظر من همه جای این جهان سرای من است.

همانطور که اشاره کردید به تازگی به عنوان سخنگوی جشنواره بین‌المللی فیلم شاپرک‌های شهر انتخاب شده‌اید. کمی درباره جزئیات و نحوه برگزاری این جشنواره هم توضیح دهید؟

بله این جشنواره دوم تا ششم آذرماه امسال در استانبول و تهران برگزار می‌شود و از طرف نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی بسیاری از جمله برج میلاد مورد حمایت است.

آیا می‌توان این جشنواره را ادامه‌ای بر جشنواره فیلم کودک و نوجوان دانست یا دارای مشخصه‌هایی است که آن را متفاوت می‌کند؟

به لحاظ گروهی که مورد هدف است بله اما رویکرد این جشنواره کمی تخصصی‌تر و بیشتر به جنبه اجتماعی معطوف است. این جشنواره در واقع با هدف همگرایی جامعه و هنر برگزار می‌شود و چهار بخش دارد. بخش اصلی که آثار داستانی و مستند از فیلمسازان حرفه‌ای دریافت می‌شود. بخش مسابقه که فیلمسازان آماتور می‌توانند حتی با دوربین‌های خانگی یا تلفن همراه‌شان فیلم‌هایی از یک دقیقه تا ۱۵ دقیقه تولید کرده و در جشنواره شرکت‌کنند. بخش نگاه کودک که کودکان در آن به تولید محتوا می‌پردازند و بخش دیگری هم با عنوان صد ثانیه‌ای که فیلم‌های کوتاه از عموم مردم قابل دریافت است. در بخش نگاه کودک یک شرط وجود دارد و آن اینکه سن شرکت‌کنندگان زیر ۱۵ سال باشد.

محورهای آن چیست؟

کودکان و جامعه، کودکان کار و خیابانی، خشونت علیه کودکان، کودکان، آموزش و سلامت، کودکان و خانواده، حقوق کودکان، کودکان و هنر و ادبیات، کودکان و صلح

آیا امکان مشارکت عموم در تولید محتوا هم وجود دارد؟

بله متناسب با بخش‌های مختلف جشنواره که به آن اشاره کردم همه افراد و به‌ویژه کودکان می‌توانند یک فیلمساز باشند. به نظر من این اتفاق مبارکی است. اما به نظر من مهم این است که این آثار با تعریف درست از کار کودک منطبق باشند. به‌گونه‌ای که مسئولان انگیزه‌ای پیدا کنند تا در حوزه کودک تلاش بیشتری صورت گیرد، چراکه خود جشنواره هم برای کودکان و نوجوانان است.

رکسانا قهقرایی