سیگار متهم ردیف اول است

۲۱۰ میلیون نفر در جهان به بیماری های مزمن انسدادی ریه COPD مبتلا هستند

بیماری‌های غیرواگیر دسته‌ای از بیماری‌ها هستند که پس از مدت‌های مدید به دلیل رشد روزافزون‌شان در سرتاسر جهان مورد توجه تصمیم‌گیرندگان بهداشتی قرار گرفتند. این گروه شامل ۴ دسته بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، سرطان‌ها و بیماری‌های مزمن تنفسی هستند...

بیماری مزمن انسدادی ریه (بیماری‌های مزمن انسدادی ریه)، از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین ناخوشی‌ها در دسته بیماری‌های تنفسی مزمن است. همه ساله یک روز از ماه نوامبر مصادف با ماه آبان، از سوی سازمان جهانی بهداشت به‌عنوان روز جهانی بیماری‌های مزمن انسدادی ریه نامگذاری می‌شود؛ بیماری‌های مهلکی که در اکثر موارد قابل پیشگیری هستند و عمدتا به ۲ شکل برونشیت مزمن و آمفیزم ظاهر می‌شوند.

تعداد مبتلایان به این بیماری‌ها حدود ۲۱۰ میلیون نفر در جهان است و بیش از ۳ میلیون نفر تنها در سال ۲۰۰۵ میلادی به دلیل آن فوت کردند که معادل ۵ درصد کل موارد مرگ در جهان بود. حدود ۹۰ درصد مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌های مزمن انسدادی ریه، در کشورهای با درآمد متوسط یا پایین مانند ایران و همسایگان آن اتفاق می‌افتد. از کل مبتلایان به این بیماری ۸۰ میلیون نفر حالت‌های متوسط تا شدید آن را تحمل می‌کنند که اغلب ساکن همان جوامع با درآمد متوسط و پایین هستند. مهم‌ترین عامل خطر بیماری‌های مزمن انسدادی ریه را می‌توان مصرف تنباکو و به‌طور کلی دخانیات دانست به‌گونه‌ای که حتی الگوی درگیری بین زنان و مردان را نیز تغییر داده است. در گذشته، مردان بیشترین سهم ابتلا و مرگ‌و‌میر از بیماری‌های مزمن انسدادی ریه را داشتند در حالی که با افزایش مصرف سیگار در خانم‌ها در دهه‌های اخیر، بیماری مذکور در زنان و مردان از یک میزان شیوع برخوردار شد. البته آلودگی هوا و استفاده از سوخت‌های فسیلی جهت گرمایش و نیز پخت‌و‌پز هم به‌عنوان ریسک فاکتورهای جدی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مطرح هستند. بیماری مزمن انسدادی ریه در سال ۲۰۰۲ میلادی پنجمین دلیل مرگ بود و در حال تبدیل به سومین علت مرگ‌و‌میر در جهان در سال ۲۰۳۰ میلادی است (شکل۱). سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی‌ می‌کند که در ۱۰ سال آینده، میزان مرگ‌و‌میر در اثر بیماری‌های مزمن انسدادی ریه ۳۰ درصد افزایش خواهد داشت، این در صورتی است که هیچ‌گونه مداخله‌ای در پیشگیری و کنترل آن صورت نگیرد.

● بیماری‌ مزمن انسدادی ریه در ایران

به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ایرانی ۳۵۰ سال از زندگی به دلیل بیماری‌های‌ مزمن انسدادی ریه به هدر می‌‌رود. هر بار عود و وخامت بیماری سبب صرف هزینه‌ای معادل ۶ میلیون ریال می‌شود. هزینه دارو‌های مورد استفاده در بیماری‌های مزمن انسدادی ریه به تنهایی برای هر فرد تا ۱۸ میلیون ریال در سال قابل‌تخمین است. این در حالی است که طی این یک سال بیمار دچار حمله بیماری و وخامت اوضاع نشده و نیاز به بستری در بخش‌های بیمارستان یا بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) نداشته باشد. براساس مطالعه‌ای که توسط پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی (بیمارستان دکتر مسیح دانشوری) انجام شد، فقط در سال ۱۳۸۸، ۴۳۹ مورد بستری بیماران بیماری‌های مزمن انسدادی ریه در این مرکز رخ داد که هزینه‌ای بیش از ۸/۱ میلیارد ریال را به‌طور مستقیم بر بودجه درمانی تحمیل کرد که جدا از بار غیرمستقیم این بیماری بر فرد و جامعه است. بیماری مزمن انسدادی ریه بیماری غیرقابل علاج و پیشرونده است و با انسداد دایمی در جریان خروجی هوا از ریه‌ها مشخص می‌شود. شایع‌ترین علایم مبتلایان به این بیماری، نیاز همیشگی به هوا یا به عبارتی دیگر عطش هوا، ترشحات غیرمعمول در راه‌های هوایی شامل مخلوطی از خلط و بزاق و نیز سرفه مزمن (بیش از ۲، ۳ هفته) هستند. با پیشرفت بیماری، فعالیت‌هایی همچون بالا رفتن از پله و حمل وسایل دشوار می‌شود و بیمار توانایی فعالیت‌های روزانه خود را نیز از دست می‌دهد.

● تشخیص و درمان

بیماری مزمن انسدادی ریه، با آزمون ساده‌ای به نام اسپیرومتری که در واقع تست عملکرد ریوی است قابل تشخیص خواهد بود. این روش تشخیصی نشان‌دهنده حجم‌های خاص ریوی است و ضمن اینکه مشخص می‌کند که چه میزان هوا توسط فرد وارد ریه می‌شود یا از آن خارج می‌شود، سرعت ورود و خروج هوا را نیز می‌سنجد تا میزان انسداد راه‌های هوایی نمایان شود. از آنجا که سیر پیشرونده بیماری‌های مزمن انسدادی ریه نسبتا کند است، تشخیص آن معمولا در سن ۴۰ سال و بالاتر رخ می‌دهد.

● افراد در معرض خطر بیماری‌های مزمن انسدادی ریه

بیماری مزمن انسدادی ریه قابل پیشگیری است و همان‌گونه که قبلا ذکر شد، اولین علت آن مصرف تنباکو (دخانیات) شامل مصرف مستقیم دخانیات و نیز تنفس در هوای آلوده به دود سیگار و سایر مواد دخانی است. سایر عوامل خطر عبارتند از:

- آلودگی هوای در مکان‌های دربسته که اغلب به دلیل استفاده از سوخت جامد و فسیلی در گرمایش و تهیه غذا در خانه است.

- آلودگی هوای محیط به‌طور عام

- مواجهه شغلی با گازها و بخارات و مواد شیمیایی

- سابقه عفونت‌های تکرارشونده در دستگاه تنفس تحتانی به ویژه در کودکی

● عواقب بیماری

به مرور که بیماری مزمن انسدادی ریه رو به پیشرفت می‌گذارد و به‌ویژه در برهه‌ای که بیمار دچار حالت‌های متوسط و شدیدتر آن می‌شود، عوارض سیستمیک بیماری آشکار می‌شود. ضعف عضلانی در اندام‌ها، کاهش وزن، پوکی استخوان، بیماری قلبی-عروقی، التهابات منتشر در بدن و نیز اضطراب و افسردگی از شایع‌ترین عواقب بیماری هستند. در افرادی که همچنان به‌رغم ابتلا به بیماری‌ مزمن انسدادی ریه به سیگار کشیدن ادامه می‌دهند پس از ۱۰ سال، عملکرد ریوی به میزان ۸۶ درصد افت خواهد داشت. این درحالی است که ترک سیگار پس از تشخیص بیماری قادر به حفظ ۷۴ درصد عملکرد ریه‌ها پس از ۱۰ سال است و بیمار در این فاصله زمانی تنها ۲۶ درصد عملکرد ریه را از دست می‌دهد. با اینکه دامنه عوامل خطر بیماری‌های مزمن انسدادی ریه گسترده‌تر از مصرف سیگار است، مشاهده می‌شود که حذف سیگار از زندگی تا چه حد قابل‌ملاحظه‌ای قادر به کنترل بیماری است. با وجود این بهتر است که با عدم مصرف سیگار خود و خانواده‌مان را در برابر این بیماری مهلک بیمه کنیم و همواره به یاد داشته باشیم ما تنها قربانی مصرف سیگار نیستیم و چه بسا خانواده، فرزندان‌مان و نیز همکاران‌مان به دلیل اشتباه ما درگیر بیماری مزمن انسدادی ریه که علاج‌ناپذیر است، شوند.

دکتر محمدرضا مسجدی

فوق تخصص ریه و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

دکتر سیدمهران مرعشیان

دکترای مدیریت سلامت و عضو پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی