انتقاد باید مانند باران, ملایم باشد

آیا می دانید نقد کردن چه اثری بر کودکان می گذارد

کتاب تازه منتشر شده «آمی چوآ» به نام «سرود جنگی ببر مادر»، در مورد تربیت فرزندان، جنجالی به‌پا کرده که هنوز هم ادامه دارد. «چوآ» در این کتاب از مزایای سخت‌گیری و تنبیه کردن کودکان سخن می‌گوید. او معتقد است: «بچه‌ها را باید مجبور کرد به آنچه که به نظر والدین‌شان صحیح است عمل کنند و تا آنجایی که می‌توانند آن را به بهترین نحو انجام دهند.»

او حتی یک گام فراتر می‌رود و می‌گوید: «در تربیت فرزندان، انتقاد کردن، حتی به شدیدترین شکل آن، بسیار موثر است.» وی با افتخار، این داستان را نقل می‌کند که روزی پدرش از او انتقاد کرد و او را «آشغال» صدا زد. «چوآ» می‌گوید این رفتار پدرش موثر بود زیرا او متوجه اشتباه‌اش شد بی آنکه احساس کند بی‌ارزش یا «آشغال» است.

این نوع رفتار برای بسیاری از والدین ناراحت‌کننده است. به‌خصوص در کشورهای غربی این اعتقاد وجود دارد که این قبیل انتقادهای نیش‌دار، قطعا و به گونه‌ای جبران‌ناپذیر، عزت نفس کودک را از بین می‌برد. بنابراین چنین رفتارهایی از سوی والدین، نشان‌دهنده اهمیت ندادن آنها به عزت نفس فرزندشان است. اما «چوآ» معتقد است که عزت نفس کودکان آنقدر هم آسیب‌پذیر نیست.

مشخص است که بزرگ کردن بچه‌ها کار ساده‌ای نیست. در هر دوره‌ای، والدین با وظیفه سنگین تربیت فرزندان روبه‌رو بوده‌اند. با اینکه طرز فکر و شیوه تربیتی تمام والدین با هم متفاوت است، اما نقطه اشتراک‌شان در این است که همگی می‌خواهند فرزندانی سالم، شاد، موفق و اجتماعی تربیت کنند. پس این سوال مطرح می‌شود که چه کاری درست است؟ چه کاری درست نیست؟ چطور باید از کودکان انتقاد کرد تا به نتیجه مطلوب که همان «پیشرفت آنها» است دست یافت؟

ما از مادران خواستیم تجربیات خود با فرزندانشان را با ما در میان بگذارند. همچنین با نگاهی به کودکی و زندگی خود، بگویند به نظر آنها در تربیت‌شان چه چیزهایی موثر بوده است. این تجربیات والدینی است که خلاصه‌ای از زندگی و فرزندان خود را در اختیار ما گذاشتند.

● به اصل مطلب اشاره کنید

خانم «سانانی» ۳۴ ساله، روانشناس بالینی از مومبایی و مادر کودکی شش ساله است. او معتقد است: «انتقاد کردن باید در جهت اصلاح رفتار کودک باشد نه سرزنش کردن و عیب‌جویی از او. یعنی باید از رفتار، نادرست انتقاد کرد نه از خود کودک. زیرا کودکان به مسایل کلی نگاه می‌کنند. مثلا وقتی اسباب‌بازی‌اش را می‌شکند، اگر به او بگویید «پسر بد!» دلگیر می‌شود. توجه به این مساله بسیار مهم است: زیرا عیب‌جویی کردن، عزت نفس کودک را به طور قابل ملاحظه‌ای پایین می‌آورد. احساس ارزشمند بودن، در دوران کودکی با واکنش‌هایی که از طرف خانواده و مربیان دریافت می‌کنیم، شکل می‌گیرد. ما فقط زمانی احساس ارزشمند بودن می‌کنیم که در کودکی، این باور را در ما

به وجود آورده باشند. انتقاد ممکن است این احساس را در ما ایجاد کند که به اندازه کافی شایسته و توانمند نیستیم. این مساله باعث ایجاد حس بی‌اعتمادی به خود و نداشتن اعتماد به نفس می‌شود که در تمام عمر به صورت بخشی از ساختار ذهنی ما باقی می‌ماند.»

شما می‌توانید با تشویق کردن رفتارهای خوب و کم‌اهمیت جلوه دادن یا حتی نادیده گرفتن رفتارهای ناپسند کودک‌تان، او را به سوی رفتارهای رضایت‌بخش سوق دهید. با این روش، کمتر مجبور به انتقاد کردن از او می‌شوید.

● عجله نکنید؛ درک کنید و مهربان باشید

خانم «تیرو مالای» ۴۰ ساله و مادر دو فرزند پنج و هشت ساله، از بنگلور می‌گوید: به نظر من، در مورد تربیت بچه‌ها باید دو نکته را در نظر گرفت. اول اینکه هیچ روش یکسانی برای تربیت همه بچه‌ها وجود ندارد. کودکان با هم متفاوتند. مثلا، پسر بزرگ‌تر من بسیار حساس است و خیلی زود گریه می‌کند در حالی که پسر کوچک‌ترم به شدت خوددار است. دوم اینکه، اگر فرزندان من کار خطرناکی انجام دهند یا نسبت به بزرگ‌ترها بی‌احترامی کنند، با آنها بسیار جدی برخورد می‌کنم و به آنها اجازه جر و بحث نمی‌دهم. در ضمن باید دقت کنید که هنگام انتقاد از کودک، از مقایسه کردن او با دیگران خودداری کنید.همچنین به یاد داشته باشید که به نقاط مثبت او نیز اشاره کنید چرا که این کار از شدت انتقاد می‌کاهد.»

البته او قبول دارد که این شیوه کاری بسیار حساس است و اضافه می‌کند که یک بار وقتی پسر هشت ساله‌اش هنگام حمام کردن، بدون خیس کردن بدنش، شروع به صابون زدن به تنش کرد، او را به شدت مورد سرزنش قرار داد.

او می‌گوید: «ناگهان به او پرخاش کردم که همه بچه‌های هشت ساله می‌دانند چطور حمام کنند. تو هم الان باید این کار را بلد باشی. چند بار باید یک مطلب را به تو بگویم؟» اما مادر بلافاصله متوجه شد که حرف نادرستی زده است مخصوصا وقتی که ناراحتی را در چهره پسرش دید؛ چرا که او توقع داشت مادرش ملایم‌تر با او برخورد کند.

● ملایم و مهربان باشید

«معمولا نحوه بیان کردن انتقاد، اثرش از آنچه می‌گویید بیشتر است به‌خصوص اگر لحن شما خشن یا تحقیرآمیز باشد. کلمات خود را با دقت انتخاب کنید. سرزنش‌های تند و جملات کلی و کوتاه از قبیل «تو هیچ‌وقت یاد نمی‌گیری!» یا «چرا اینقدر بی‌عرضه‌ای؟» کودک را خرد می‌کند.»

اغلب، نگرانی‌های والدین است که آنها را به اینجا می‌کشاند. خانم «شارما» ۳۲ ساله است و دختری چهارساله دارد. او متوجه شده، دلیل اینکه به فرزندش فشار می‌آورد جسور باشد، این بود که به نظر او، فردگوشه‌گیر در دنیای امروز جایی ندارد. وی می‌گوید: «اما بعد فهمیدم که در این کار افراط می‌کنم و با گوشزد کردن موارد مختلف او را گیج می‌کنم، همچنین دریافتم که باید راه و روش ملایم‌تری در پیش بگیرم.»

به یاد داشته باشید که سرزنش کردن‌های مادر اگر مکرر و تکراری شود بیشتر به فرزندان آسیب می‌زند. خانم «ماتهور» ۴۱ ساله و مادر فرزندی ۱۲ ساله است. او می‌گوید: «هرگاه لازم باشد چیزی را به فرزندم تذکر دهم، باید به دقت و ظرافت بیشتری عمل کنم.»

گاهی خودداری کردن از انتقادهای مستقیم، واقعا دشوار است و صبر و خویشتن‌داری زیادی لازم دارد. مادر یک فرزند ۱۲ ساله بودن، همیشه آسان نیست به‌خصوص در شرایط امروز که بچه‌ها، رفتارهای ضد و نقیضی از گروه همسالان خود می‌بینند.

اما در مورد یک چیز مطمئن هستم که ما به عنوان والدین، باید جدی و قاطع باشیم، زیرا بچه‌ها باید تفاوت میان درست و نادرست و خوب و بد را بدانند.

او خود با به وجود آوردن حد و مرزهای کاملا مشخص برای فرزندش، این کار را انجام می‌دهد.

● انتقاد کردن را ممنوع نکنید

واضح است که در بعضی شرایط، انتقاد کردن از کودکان لازم است. خودداری کردن از این کار باعث می‌شود فرزند شما در مقابل انتقادهایی که بالاخره روزی با آنها روبه‌رو خواهند شد، آسیب‌پذیر شود. بهتر است به کودکان بیاموزید که چگونه با انتقادها برخورد کنند، از آنها درس بگیرند و پیش بروند. آنها همچنین باید تفاوت میان انتقاد سازنده و انتقاد مخرب را بدانند. نتیجه انتقاد مخرب، کم کردن اعتماد به نفس و جرات و در خود فرو بردن‌تان است. انتقاد سازنده، اما واقع‌بینانه و غیرمغرضانه است و هدف آن سوق دادن به سمت رفتارهای ارزشمندتر یا فعالیت‌هایی است که با مهارت‌ها و استعدادهای‌تان متناسب‌ترند.

پس به جای اینکه مثلا به فرزند خود بگویید: «تو نمی‌توانی آواز بخوانی، بی‌خود وقت خودت را تلف نکن!» بهتر است، بگویید: «تو در ورزش بیشتر از آواز خواندن استعداد داری، فکر می‌کنم بهتر است ورزش را جدی‌تر دنبال کنی.»

این نکته یادتان باشد قبل از اینکه به عنوان والدین، شروع به انتقاد کردن کنید، به یاد داشته باشید که فرزند شما انسانی کوچک، با همان عواطف و احساساتی است که خود شما دارا هستید. شما دوست ندارید از کسی انتقادهای تند و نیش‌دار بشنوید، پس فرزندتان را هم در معرض چنین انتقادهایی قرار ندهید.

«فرانک.ای. کلارک» چنین می‌گوید: انتقاد باید مانند باران، آنقدر ملایم باشد که باعث رشد انسان شود بی‌آنکه به ریشه او آسیب برساند.» انتقادهای شما باید از کودکتان شخص بهتری بسازد. همچنین احساس ارزشمندی و انعطاف‌پذیری او را در مواجهه با دنیای خارج و انتقادهایی که در زندگی‌اش با آن روبه‌رو می‌شود، بالا ببرد.

● به فرزندانتان نحوه روبه‌رو شدن با انتقاد را بیاموزید

انتقاد، یکی از واقعیت‌های اجتناب‌ناپذیر زندگی است که کودکان در مدرسه، خانه، محل بازی، محل کار، در هرسن و سال و در هر محله‌ای از زندگی با آن روبه‌رو خواهند شد. آموزش دادن نحوه برخورد با انتقاد به بچه‌ها بسیار مهم است.

پس به فرزندان خود بگویید:

۱) زود واکنش نشان ندهید:

در مقابل انتقاد، واکنش تند و غیرمعقول نشان ندهید. مجبور نیستید از خودتان دفاع کنید یا برای اثبات حرف‌تان وارد بحث شوید. اگر فکر می‌کنید انتقاد وارده، بجاست، از منتقد خود به خاطر نظرش تشکر کنید.

اما اگر به نظرتان نادرست و بی‌اساس آمد، فقط کافی است بگویید: «من با شما موافق نیستم ولی در موردش فکر می‌کنم.» و به بحث خاتمه دهید. به این ترتیب راه انتقاد را بر خود هموار می‌کنید و آن شخص نیز متوجه می‌شود که شما اجازه نمی‌دهید انتقاد نابجا، حس ارزشمند بودن شما را تحت تاثیر قرار دهد.

۲) واقع‌بین باشید:

به آنچه گفته می‌شود دقت کنید و درستی و نکات مثبت آن را بررسی کنید. نگذارید احساسات شما بر واقع‌بینی‌تان غلبه کند. بعد از بررسی انتقاد وارد شده، مواردی را که به نظرتان لازم است، اصلاح کنید و پیش بروید.

انتقادها را به‌خصوص اگر تند و شدید باشند، به خود نگیرید. گاهی مردم به این دلیل از دیگران انتقاد می‌کنند که به آنها نوعی حس برتری و ارزشمندی می‌دهد. هیچ‌گاه نگذارید چنین انتقادهایی از ارزش‌های شما بکاهد.

۳) از آن به نفع خود استفاده کنید:

بپذیرید که در هر انتقادی حقایقی وجود دارد. پس همه انتقادها را عجولانه رد نکنید. اگر در مورد صحت انتقادی شک دارید‌، با کسانی که به نقاط قوت و ضعف شما آگاهند و آنقدر دوست‌تان دارند که حقیقت را به شما بگویند، مشورت کنید.

منبع: واندر وومن

ترجمه: الهام طهوری