سه شنبه, ۹ بهمن, ۱۴۰۳ / 28 January, 2025
پروا پیشگی و احساس مسئولیت در نهج البلاغه
● مفهوم تقوا
واژه تقوا در فرهنگ واژه شناسان از ریشه «وقایه» به مفهوم نگه داری پدیده‌ها در برابر آفت‌ها و چیزهایی كه به آنها زیان و آزار می‌رساند، آمده است .
این واژه ،در قلمرو آیات قرآن كریم و روایات پیشوایان اسلام ،نیز به مفهوم خویشتن داری در برابر گناه و زشتی و گذشتن از مرزهای مقررات و تجاوز به حقوق و كرامت دیگران است. به همین جهت تقوای راستین یا «كمال تقوا» آن است كه انسان نه تنها از مرز مقررات نگذرد و حقوق و حرمت دیگران را آن گونه كه باید رعایت نماید، كه از نزدیك شدن به مرزهای حقوق و حرمت دیگران نیز دوری جوید و در قلمرو انجام وظایف به گونه‌ای بكوشد كه به انجام بایسته و شایسته كارها و تدبیر تحسین برانگیز امور، یقین پیدا كند .
به بیان دیگر می‌توان «تقوا» را هم به مفهوم احساس مسؤولیت عمیق و خود جوشی ژرف در برابر خدا، خلق ،خویشتن ،طبیعت و تاریخ نگریست و هم به مفهوم یك نیروی جوشاننده و برانگیزاننده به سوی عدالت، آزادگی، آراستگی به وفا و امانت و راستی و درستی و پاكی و بشر دوستی و مهر و مردم خواهی و نیروی كنترل كننده و توانمند درونی ارزیابی كرد كه انسان را در برابر فوران خواسته‌ها، طغیان غرایز و آرزوها و كشش‌ها یاری می‌كند .
● رابطه تقوا با پیشرفت انسانها :
از مفاهیم بلند و معارفِ تمدن سازِ نهج البلاغه به روشنی دریافت می‌گردد كه اصل پروا و پروا پیشگی باعث پیشرفت و شكوفایی فرد، عامل رشد و بالندگی خانواده، راز ترقی و صعود جامعه و رمز پویندگی و پایندگی تمدن‌هاست ؛ چرا كه تقوا به گونه‌ای كه وصف شد ،از سویی در فرد و جامعه موجب احساس مسؤولیت در انجام شایستهٔ امور و تدبیر شؤون و رعایت حقوق دیگران می‌گردد و از دگر سو آنها را از شكستن مرزهای مقررات و قوانین عادلانه و انسانی باز می‌دارد .
تقوا از سویی باعث شكوفایی استعدادها و توانایی‌ها و فزونی آگاهی‌ها ،دانش‌ها، بینش‌ها و ژرف‌نگری‌هامی‌گردد و به انسان قدرت شناخت می‌دهد و از دگر سو او را در سركوبی شیطان و نیروی اهریمنی یاری می‌رساند .
همچین تقوا از سویی به انسان و جامعه انسانی ثبات ،پایداری، پایمردی و شكیبایی در برابر وسوسه‌ها و مشكلات می‌دهد و از دگر سو آنان را در بهره‌وری بهینه از امكانات و منابع و ذخایر یاری می‌رساند .
تقوا و پروا پیشگی همچنین از سویی شادابی، طراوت، شور و شوق، امید و ایمان، روحیه استقلال طلبانه و آزادمنشانه و اعتماد به نفس می‌دهد تا همه موانع رشد و ترقی را از سر راه كنار زند و از دگر سو مهر و رحمت بی پایان خدا و هماهنگی و همراهی ناچیزترین ذرّات تا عظیم‌ترین كهكشان‌ها را یار و همراه انسان می‌سازد .
علی (ع) در این مورد می‌فرمایند : «فانَّ تَقوی اللّه مِفتاحُ سَدادٍ، و ذَخیرهُٔ مِعادٍ، و عِتقٌ من كُلّ مَلكَهٍٔ، و نَجاهٌٔ من كُلِّ هَلكَهٍٔ بها یَنَجحُ الطّالِبُ، و یَنُجو الهارِبُ و تَنالُ الرَّغائِب...»
«هان ای مردم، راستی كه پروای از خدا كلید گشایش هر دری است و ذخیرهٔ گرانبهای سرای آخرت و وسیله آزادی از هر نوع بردگی و اسارت و سبب نجات از هر نابودی و هلاكت . در پرتو تقوا، جویندگانِ رشد و تكامل، به پیروزی بال می‌گشایند و فراریان ،از بدبختی و نگونساری و انحطاط نجات می‌یابند و هدفمندان و هدفداران و جامعه‌های جویای رشد و كمال به هر هدف و آرزوی بلندی اوج می‌گیرند.»
و باز روشنگری می‌كند كه :
«ذِمَّتی بما اَقولُ رَهینهٌٔ وَ اَنَا به زعیمٌ اِنَّ مَنْ صَرَّحَتْ لَهُ الْعِبَرُ عَمّا بین یَدیْهِ مِنَ المَثُلاتِ حَجَزَتْهُ التقوی&عن تَقَحُّمِ الشُّبُهَاتِ...»
جانم در گرو سخنی است كه می‌گویم و خود ضامن آن هستم ،بی گمان آن جامعه و مردمی كه از عملكرد پیشینیان و پیامدهای دردناك و نابودكنندهٔ آن عبرت آموزند، پروای از خدا آنان را از فرو رفتن در ستم و گناه و كردارهای ناشایسته و بدبختی‌زا باز می‌دارد...
مردم! به هوش باشید كه گناهان و زشتی‌ها و عملكرد بیدادگرانه به سان مركب‌های سركش و لجام گسیخته‌ای هستند كه ظالمان و گناهكاران بر آنها نشسته‌اند و به قعر دوزخ و نگونسازی ،سرنگونشان خواهند كرد ؛ چرا كه این خاصیت گریزناپذیر ستم و گناه است كه از هر گناه و زشتی، زشتی و بیدادی دیگر پدید می‌آید...
اما پروای از خدا به سان مركب‌های آرام و راهواری هستند كه صاحبانشان بر آنها نشسته و زمام آنها را در دست دارند و آنان را تا دل بهشت پیش می‌برند» .
و اعلان می‌نماید كه:« فَمَن اَخَذَ بالتقوی‌عَزَبَتْ عنه الشّدائدُ... وَ وَبَلَتْ عَلیهِ البَرَكَهَٔ بَعْدَ اِرذاذِها».
«پس آن كس كه به دامن تقوا چنگ زند، فشارها و سختی‌هایی كه به او نزدیك شده‌اند ،دور گردند و تلخی‌ها شیرین ، موج‌های متراكم ناراحتی‌ها از هم گشوده ،و مشكلات پیاپی و خسته كننده، آسان شوند. شكوه و عظمت و بزرگیِ از دست رفته به سان دانه‌های درشت باران بر او فرو بارند و مهر و رحمتِ گسستهٔ خدا از او، دگرباره شامل حالش گردد ؛ نعمت‌ها پس از فرو نشستن به جوشش آیند و بركاتِ كم شده به فراوانی و گستردگی بر او ببارند».
و روشنگری می‌فرمایند كه: « اَلا فَصُونُوها و تَصَوَّنوا بها»
«پروا را پاس دارید و به وسیله آن و در پناه آن ،برای خود و جامعه و دنیای خود، معنویت و آسیب ناپذیری پدید آورید»
آن حضرت ، هنگام بدرقه یكی از یاران خود ـ ابوذر غفاری ـ كه به جرم نظارت بر عملكرد دولت ،فرمانِ تبعیدش صادر شده و همگان به قطع رابطه با او دستور یافته بودند، ضمن بدرقهٔ آن آزادهٔ آواره فرمود :
«یا اَباذَر! انّك غَضِبّتَ لِلّه فَاُرُج مَن غَضِبتَ لَهُ... وَ لَوْ اَنَّ السماواتِ و الاَرضینَ كانتا عَلی عَبدٍ رَتْقاً، ثمّ اتَّقَی اللّهَ، لَجَعَلَ اللّهُ مِنُهما مَخْرَجاً...»
«هان ای اباذر! تو به خاطر خدا، استبداد و انحصار خشم گرفتی و انتقاد كردی، پس به همان قدرتی كه به خاطر خشنودی او خشم گرفتی ،امید بند...
این دنیاداران از خیرخواهی و حق گویی و نقد و نظارت تو بر قدرت و دولت، از دنیایشان ترسیدند، اما تو از دین و تقوای خود از آنها دوری جستی و ترسیدی... اگر دروازه‌های آسمان‌ها و زمین‌ها بر روی فرد وجامعه‌ای بسته شود ،اما آن فرد و جامعه از خدا پروا كنند و بر اساس احساس مسؤولیت عمل نمایند، خداوند راهی برای آنان خواهد گشود...»
و درخطبه‌ای دیگر می‌فرمایند:« اُوصیكُم عبادَاللّه بِتقوَی اللّه فَاِنّها الزِمّامُ و القِوامُ... »
«هان ای بندگان خدا! شما را به تقوا و احساس مسؤولیت سفارش می‌كنم ؛ چرا كه پروای از خدا زمام كارهای شایسته و خداپسندانه و اساس و قوام زندگی سعادتمندانه است .
از این رو به اطمینان آورترین رشته‌ها و پیوندهای تقوا چنگ زنید و به پروای حقیقی آراسته گردید تا شما را به سرمنزل آرامش و امنیت خاطر و به منزلگاه‌های گسترده و توسعه یافته و دژهای استوار و تسخیرناپذیر و دنیای عزّت و سرفرازی و شكوه برساند.»
و نیز می‌فرمایند:« اعلَموا عِبادَاللّه اَنَّ التَّقوی دارُ حصنٍ عَزیزٍ»
منبع: balaghah.net
نویسنده: علی كرمی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست