لوپوس; بیماری هزار چهره

در سال های اخیر بیماری های اتو ایمیون, نه تنها در ایران بلکه در اکثر کشورهای دنیا شیوع وسیعی یافته است

در سال های اخیر بیماری های اتو ایمیون، نه تنها در ایران بلکه در اکثر کشورهای دنیا شیوع وسیعی یافته است. یکی از این بیماری ها، لوپوس است که با نام انحصاریSLE که مخفف Erythromatosis Lupus Systemic است خوانده می شود.

متاسفانه هنوز هیچ گونه درمان موثری برای این دسته از بیماری ها پیدا نشده است و بهترین درمان تنها کنترل پیشرفت بیماری است. این بیماری می تواند به مرور زمان بسیاری از سیستم های بدن را درگیر و آنها را تخریب کند و مشکلات زیادی برای بیمار به همراه بیاورد. مسلما تشخیص هر چه زودتر و شروع هرچه سریع تر درمان در این بیماران اهمیت به سزایی دارد.

لوپوس یک بیماری چند سیستمیک است، یعنی چند سیستم ارگان بدن را درگیر می کند در واقع لوپوس یک بیماری خود ایمنی چند سیستمی است که قسمت های مختلف بدن از جمله پوست، مفاصل، چشم، مغز، کلیه ها، قلب و ریه ها را درگیر می کند. این بیماری معمولا در خانم ها ی جوان بیشتر دیده می شود.

علایم این بیماری در افراد مختلف، به یک شکل نیست و هر بیمار می تواند نوعی از بیماری را بروز دهد. ضمنا این طور هم نیست که سیستم های مختلف بدن همزمان درگیر شوند، بلکه به مرور درگیر می گردند. از علایم عمومی این بیماری می توان به ضعف، بی اشتهایی، کاهش وزن، و بی خوابی که می تواند به صورت مزمن و به حالت کوفتگی و خستگی باشد، اشاره کرد. این علایم می توانند مدت ها قبل از این که این بیماری کسی را مبتلا کند، در شخص دیده شوند. از علایم مهم این بیماری می توان به درد و ورم مفاصل اشاره کرد.

درد و و ورم مفاصل بیشتر در مفاصل کوچک اتفاق می افتد. اما مفاصل بزرگ هم می توانند درگیر شوند.علایم درگیری مفاصل به صورت درد، گرمی، قرمزی و تورم مفاصل مچ دست ها و مفاصل کوچک انگشتان و ناحیه آرنج، زانو، شانه، گردن و ران معمولا تظاهر می یابند. معمولا تعداد مفاصلی که درگیر می شوند کم است. ولی اگر بیشتر از دو ناحیه مفصلی باشد، باید به عنوان یکی از معیارهای تشخیص این بیماری تلقی گردد. در این درگیری مفصلی، معمولا تخریب ایجاد نمی شود و آسیب دایمی در مفصل به جا نمی ماند. به عبارتی بیماری لوپوس مانند بیماری آرتریت روماتوئید باعث ایجاد تغییر شکل دایمی در مفاصل بیمار نمی شود.

از جمله ضایعات زخم مانند و قرمز رنگ و برجسته در نواحی مختلف پوست ایجاد می شود و گاهی اوقات تمام پوست حالت قرمز رنگی به خود می گیرد. در بعضی موارد، پوست دست ها و ناحیه بین بندهای انگشتان دچار قرمزی می شود. از دیگر درگیری های این بیماری، ریزش مو است که ممکن است ریزش مو گذرا و موقتی باشد و دوباره موها رشد خود را به طور طبیعی از سر بگیرند.

اما در یک ضایعه پوستی که به نام دیسکوئید لوپوس گفته می شود، ریزش مو به حالت اول بر نمی گردد و ضایعات پوستی در این نوع درگیری، به شکل ضایعات برجسته و همراه با افزایش ضخامت پوست است که بعد از بهبود، به حالت اسکار(جوشگاه) باقی می مانند و در نتیجه ضایعاتی هستند که نمای تخریبی از خود به جا می گذارند و اگر این ضایعات در پوست سر ایجاد شوند، ریزش مو شروع می شود و ریزش مو برگشت پذیر نیست، ولی در خود لوپوس این ضایعات برگشت پذیر هستند.

درگیری پوستی دیگر، به شکل لوپوس حاد است. در این حالت قسمت هایی از پوست که در معرض نور قرار می گیرند مانند پوست صورت و قسمت های بالا تنه درگیر می شوند و به شکل ضایعات حلقوی و دایره ای شکل قرمز رنگ تظاهر می یابند.

همان طور که گفته شد پوست از دیگر قسمت هایی است که درگیر می شود. درگیری پوست به شکل های مختلف مشاهده می شود.در این بیماران پوست صورت نسبت به نور حساسیت پیدا می کند و در برخورد با نور، پوست این بیماران دچار قرمزی و سوزش می شود و یک حالت راش پروانه ای شکل و یک پوست قرمز رنگ روی ناحیه گونه ها و پل بینی ایجاد می شود که معمولا به شکل بال پروانه است و در دیگر قسمت های پوست، ضایعات مختلفی ایجاد می کند.

از علایم دیگر این بیماری زخم های دهانی است. این زخم دهان در خیلی از مواقع درد ندارد و پزشک می تواند با معاینه به خصوص در کام سخت این ضایعات را مشخص کرده و نسبت به درمان اقدام کند.

از علایم دیگر این بیماری درگیری کلیه ها است. جهت بررسی کلیه ها، آزمایشات مختلفی لازم است. این بیماران هرچند وقت یک بار بایستی آزمایش ادرار خود را چک کنند و کلیه های خود را تحت معاینه قرار دهند. در ابتدا ممکن است تغییرات فقط آزمایشگاهی باشد، و از نظر بالینی، بیمار علامت نداشته باشد.

از علایم دیگر ورم دور پلک ها، ورم اندام ها و فشار خون است و هم چنین تغییر رنگ ادرار که به سبب وجود خون در ادرار می باشد. البته گاهی اوقات ممکن است بیمار هیچ علامتی نداشته باشد و پزشک با معاینه و آزمایش ادرار به مشکل کلیه ها ببرد.

از مشکلات دیگر این بیماری، درگیری قلب است که ممکن است به صورت آب آوردن دور لایه خارجی قلب، درگیری عضلات قلب و درگیری دریچه های قلبی باشد.

گاهی ممکن است درگیری ریه به وجود آید که معمولا به شکل تجمع مایع در لایه جنب است ممکن است بافت بینابینی ریه دچار التهاب شده و در نتیجه به صورت ثانویه ایجاد عفونت کند. در این بیماران ممکن است فشار خون شریان ریه بالا رود و بیمار با سرفه و تنگی نفس و خلط و درد قفسه سینه مراجعه کنند.

درگیری دیگر بیماری لوپوس، درگیری مغز است این درگیری می تواند خود را به صورت شروع اختلال شناختی و اختلال حافظه نشان دهد. ممکن است فراموشی ایجاد شود و علایم عصبی و درگیری اعصاب جمجمه ای، تشنج و بی حسی یک طرفه بدن اتفاق بیفتد و حتی ممکن است تشنج هایی پیش آید که گاهی اوقات به سختی با درمان کنترل می شوند.

از علایم دیگر، افسردگی است و حتی حالت جنون هم می تواند اتفاق افتد.

از درگیری های دیگر این بیماری، درگیری شکم است که می تواند به صورت درگیری لایه صفاق و التهاب لایه صفاق باشد که باعث آب آوردن شکم می شود.

درگیری چشم از دیگر درگیری های این بیماری است که می تواند به صورت تاری دید و یا به صورت درگیری عروق ته چشم باشد.گاهی اوقات تاری دید این بیماران به خاطر درگیری پرده های مغزی است. بنابراین ته چشم این بیماران باید حتما معاینه شود.

از علایم دیگر این بیماری، درگیری خونی است. این بیماران ممکن است دچار کم خونی شوند و پلاکت خون و گلبول های سفید خونشان کاهش پیدا کنند، به همین خاطر بایستی آزمایش خون برای این بیماران به صورت دوره ای و سرپایی انجام گیرد.

همچنین انعقاد پذیری خون در این بیماران زیاد می شود، در نتیجه باعث ایجاد لخته در سیستم عروق می شود. گاهی اوقات در وریدهای اندام تحتانی ممکن است لخته ایجاد شود. خانم های مبتلا به این بیماری که دچار انعقادپذیری خون می شوند ممکن است دچار سقط های خود به خودی شوند، به عبارتی یکی از علل سقط های مکرر می تواند وجود این بیماری باشد.

● تشخیص و درمان بیماری لوپوس

عوامل ایجاد کننده این بیماری مانند بقیه بیماری های سیستم ایمنی ناشناخته است، اما طبق بررسی های انجام شده، هم عوامل محیطی و هم عوامل ژنتیکی در ایجاد این بیماری دخالت دارند. در مورد عوامل ژنتیکی معلوم شده در خانواده هایی که مبتلا به بیماری لوپوس هستند، افراد آن خانواده حدود ۳ تا ۴ برابر بیشتر از افراد دیگر ممکن است دچار این بیماری شوند. از عوامل محیطی نور آفتاب، به خصوص اشعه ماورای بنفش در ایجاد این بیماری نقش اساسی دارد و کسانی که بیشتر در معرض نور آفتاب و اشعه ماورای بنفش می باشند، به همان نسبت بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

از دیگر عوامل موثر، هورمون های جنسی هستند که بیشتر در مورد خانم ها تاثیر گذار هستند. از عوامل دیگر می توان به تاثیر نامطلوب یک سری از داروها در خانم ها اشاره کرد.مصرف برخی داروها،بیماری لوپوس را در این افراد تشدید می کنند.

البته لازم به ذکر است این عوامل در ارتباط با لوپوس سیستمیک عنوان می شود و لوپوس دارویی علایم و علت های دیگری دارد.لوپوس دارویی، بیماری است که فقط در اثر مصرف داروها ایجاد می شود و مانند لوپوس سیستمیک، سیستم های مختلف بدن را درگیر نمی کند.

عوامل ویروسی و میکروبی نیز به عنوان عامل ایجاد کننده این بیماری مطرح هستند. مشاهده شده است افرادی که با جوانه های حاوی ماده آلفا آلفا در تماس زیاد می باشند، امکان ابتلا شدن آن ها به این بیماری بیشتر است.

این بیماری، بیشتر در خانم های جوان رخ می دهد و از دهه دوم و سوم عمر شروع می شود و بیشترین تعداد مبتلا شدن، در دهه سوم و چهارم هستند، ولی ممکن است در هر سنی نیز دیده شود. از نظر شیوع، خانم ها در سنین باروری حدود ۹ برابر آقایان و در سنین دیگر حدود ۳ برابر آقایان به این بیماری مبتلا می شوند.

راه های درمان لوپوس با توجه به این که کدام یک از علایم ذکر شده در بیمار موجود است، متفاوت بوده و باید مشخص شود بیمار کدام یک از علایم را دارد; مثلا اگر بیمار دچار مشکلات مفصلی و یا پوستی شده باشد، داروهایی مانند استروئیدها یا کورتون (پردنیزولون) با دوز پایین توصیه می شود. این بیماران نباید زیاد در معرض نور آفتاب قرار بگیرند، به خصوص در ساعت هایی که تابش نور آفتاب شدید است.

در این بیماران بر اساس علایم موجود، درمان شروع می شود. برای بیمارانی که اختلالات سیستم هایی مانند مغز و کلیه را به حالت شدید داشته باشند، بایستی از داروهای سایکوتوکسیک یا داروهای قوی تر که سیستم ایمنی را ضعیف می کند، استفاده شود.

در پایان قابل ذکر است. این بیماران بایستی به محض مشاهده اولین علامت این بیماری به پزشک مراجعه کنند، به خصوص بیمارانی که مشکل کلیوی دارند، چون اگر بلافاصله نسبت به درمان اقدام کنند،کلیه خیلی خوب به درمان جواب می دهد. اگر سریعا کلیه درمان نشود، بیمار در مدت کمی دچار نارسایی کلیه خواهد شد.

فراموش نکنید با درمان این بیماری خیلی از مشکلات بیمار حل خواهد شد و از عوارض بعدی جلوگیری می شود و تا حدود زیادی بیماری خاموش خواهد شد، ولی اگر به موقع مراجعه نشود، عوارض شدیدتری ممکن است به همراه داشته باشد.

نویسنده : دکتر زهرا بصیری