کشتی با چوخه, آئینی برای زندگی

در شرایطی که سال هاست یک فدراسیون جهانی به نام فیلا برای بقای رشته ورزشی پرقدمت کشتی, هر ترفند و حربه ای را به اجرا می گذارد تا بلکه در مسابقه های معدود بین المللی, قاره ای و جهانی این رشته, تنها صدها تماشاگر را به سالن های سرپوشیده بکشاند, باورش خیلی دشوار به نظر می رسد که یک رشته محلی به نام «کشتی باچوخه» ۷۰ هزار تماشاگر مشتاق را تنها در یک شهر کوچک, نظاره گر جدال کشتی گیران خود می کند

در شرایطی که سال‌هاست یک فدراسیون جهانی به نام فیلا برای بقای رشته ورزشی پرقدمت کشتی، هر ترفند و حربه‌ای را به اجرا می‌گذارد تا بلکه در مسابقه‌های معدود بین‌المللی، قاره‌ای و جهانی این رشته، تنها صدها تماشاگر را به سالن‌های سرپوشیده بکشاند، باورش خیلی دشوار به نظر می‌رسد که یک رشته محلی به نام «کشتی باچوخه» ۷۰ هزار تماشاگر مشتاق را تنها در یک شهر کوچک، نظاره‌گر جدال کشتی‌گیران خود می‌کند.

اشاره ما به مسابقه‌های کشتی باچوخه شهر اسفراین واقع در خراسان شمالی است که هر ساله در روزهای سیزدهم و چهاردهم فروردین برگزار می‌شود.

این مسابقه از چنان اهمیتی در اسفراین برخوردار است که تمام شهر اعم از مدارس، مغازه‌ها، اداره‌ها و ... تعطیل می‌شوند تا همه مردم، بعلاوه مردم شهرهای مجاور به گود کشتی «چشمه زینل‌خان» شهر بیایند. همان گودی که شکل طبیعی آن بی‌شباهت به استادیوم نیوکمپ شهر بارسلونا نیست و در سال‌های اخیر، به همت مسوولان شهر از شکل کاملا طبیعی خود خارج و مجهز به تعدادی سکو و صندلی هم شده است.

معنای لغوی چوخه

چوخه که در گذشته «چوخاء» گفته می‌شد نام نوعی لباس (بالاپوش) سنتی است که دامپروران کرد شمال خراسان، آن را بر تن می‌کرده‌اند. این نوع شنل که توسط زنان دامپرور از پشم میش یا بز بافته و سپس دوخته می‌شده است هنگام کشتی با چوخه به همراه شال سفیدی بر کمر بسته می‌شود و پیژامه‌ای بر تن کشتی‌گیر قرار می‌گیرد.

ورود به دنیای قهرمانی (حرفه‌ای)

در این کشتی اجرای فنون از طریق گرفتن بدن حریف خطا منظور می‌شود و چوخه‌کاران درست مثل جودوکاران تنها از طریق گرفتن لباس حریف، اجازه اجرای فن دارند. شاید به همین دلیل هم باشد که بسیاری از قهرمانان ملی جودوی ما از کشتی باچوخه وارد جودو شده‌اند و در این رشته به افتخارات ملی، آسیایی و بین‌المللی هم دست یافته‌اند؛ قهرمانانی مثل: علی معلومات، خسرو دلیر، جواد روحانی، یونس کریمان، بهروز پرهیزگار، علی چمن‌پا، حسن نیک‌بین، عباس فلاح، علی رضایی، حسین علی‌اکبری، مرحوم عزیز نظری، برات لعل‌نظام، علی شهیدی، مصطفی دلیریان، احمد قاسمی، محمدتقی فیاض و ...!

البته از سال ۱۳۲۶ و در دهه‌های بعدی آن که هنوز پای چوخه‌کاران به جودو باز نشده بود بسیاری از قهرمانان چوخه با اتکا بر قدرت و تکنیک‌های ناب خود، پا به عرصه قهرمانی و پهلوانی در کشتی آزاد و فرنگی ایران گذاشته بودند که از شاخص‌ترین این قهرمانان می‌توان از پهلوان احمد وفادار، پهلوان ابوالقاسم سخدری، غلامرضا حلمی، علی کاظمی، فرهاد شعبانی، قاسم محمدخانی، عباس گلمکانی، غلامرضا گلکار، سخی پروزه، محمدعلی صحرایی، عزیز نظری، علی روحانی، قربانعلی محجوب، محمدرضا فرخنده، محمدعلی زاهد، حاج‌علی‌اصغر خدمتگزار، احمد طاهری، محمد کیفی، محمود قشنگ، خدابخش عفت‌دار، حسین مهرافروزیان، احمد بهمنی، علیرضا رستمی، ابراهیم آزمون، قدرت اوغازیان، امیر نوری، حمزه محمدخانی، اصغر یزدانی و ... نام برد.

ورزش معنوی

روح معنوی جاری در ورزش کشتی باچوخه نیز بی‌شباهت به روح ورزش باستانی و کشتی پهلوانی نیست. به فرض، وضودار بودن ورزشکار حاضر در رقابت کشتی با چوخه و در آغوش گرفتن و دیده‌بوسی پیش و پس از مسابقه، از الزامات مبارزه‌های این ورزش است.

نکته: روح معنوی جاری در ورزش کشتی باچوخه نیز بی‌شباهت به روح ورزش باستانی و کشتی پهلوانی نیست. به فرض، وضودار بودن ورزشکار حاضر در رقابت کشتی با چوخه و در آغوش گرفتن و دیده‌بوسی پیش و پس از مسابقه، از الزامات مبارزه‌های این ورزش است

شاید به دلیل همین نزدیکی، بسیاری از چوخه‌کاران به کسوت پهلوانان زورخانه (ورزش باستانی) و کشتی پهلوانی نیز درآمده‌اند که در این بین شاید نام‌های پهلوان اکبر آخوندزاده، اکبر، آخوند و سلیم خراسانی، قدیر نخودچی، محمود قشنگ، علی روحانی، پهلوان ابوالقاسم سخدری، پهلوان احمد باوفا، عزیز نظری، امیر قربانی، ابراهیم آزمون، فرهاد شعبانی، نعمت‌الله حذیفی جمیل پروین، قلی زنجانی، مصطفی طوسی، کریم محمدیان، نایبعلی خان‌ملک، حاج محمد محرز، حاج سیدتقی، سیدرضا رضوی، حاج مختار کاشی و ... بیشتر به چشم می‌خورد.

شاید ریشه مشترک کشتی با چوخه با کشتی پهلوانی که هر دو، آیینی برای رزم و حریف‌طلبی محسوب می‌شوند این دو را بیشتر به هم نزدیک کرده باشد.

تاریخچه

هرچند کشتی باچوخه، ورزش عشایر و ایل‌های کرد خراسان شمالی است که پیش از شروع حکومت سلسله افشاری به این خطه کوچ کرده‌اند، با این حال شاید از سال ۱۳۴۲ و به همت مرحوم منوچهر لطیف، مفسر فقید کشتی ایران مسابقه‌های این ورزش که در درگز، چاپشلو، قوچان، شیروان، چناران، مانه و سملقان، جوین، سبزوار، فاروج، بجنورد، کلات نادری، مشهد، نیشابور، تربت‌جام، آشخانه و بویژه اسفراین دنبال می‌شوند، ساماندهی ‌شد.

مدتی بعد از شروع حرکت مرحوم لطیف، هیات کشتی خراسان پیشین، مسابقه‌های کشتی باچوخه قهرمانی استان خراسان را در تقویم خود قرار داد تا هرساله در روز عید سعید فطر برگزار شود.

در حال حاضر نیز فدراسیون ورزش‌های روستایی و عشایری در تقویم خود، مسابقه‌های معظم روز ۱۴ فروردین گودکشی «چشمه زینل‌خان» شهر اسفراین را به عنوان مسابقه قهرمانی کشور به رسمیت می‌شناسد؛ مسابقه‌ای که با اعطای جوایز نمادین و از فرهنگ روستایی و عشایری دنبال می‌شود، طوری که معمولا به قهرمان این رقابت‌ها یک راس گوسفند (قوچ)‌ و به نفر دوم یک قالیچه تعلق می‌گیرد. برخلاف گذشته‌های دور که به قهرمان، قند (که نمادی از زندگی شهری بود)‌ اهدا می‌شد.

البته در حال حاضر جایزه رسمی نفر نخست، یک راس قوچ است، ولی نهادها و اسپانسرهای مختلف، جوایز متنوع دیگری نیز به برندگان این مسابقه‌ها می‌پردازند. نهادها و ارگان‌هایی که طی دو یا سه دهه اخیر تلاش‌های موفق زیادی در جهت هرچه پرسر و صداتر کردن این رویداد به‌عمل آورده‌اند.

چند نکته در مورد کشتی با چوخه

مسابقه کشتی باچوخه در اصل رقابتی بدون مدت زمانی مشخص بوده است و وقتی فردی در آن پیروز میدان اعلام می‌شده که بتواند ۳ بار تخت پشت یا شانه‌های حریفش را به زمین برساند. اما مسابقه‌های امروزین این رشته در وقت ۱۰ دقیقه‌ای برگزار می‌شود که اگر در پایان، پیروزی نداشته باشد سرنوشت برنده به وقت اضافی ۵ دقیقه‌ای موکول خواهد شد. ضمن این‌که اجرای فن در خاک و گرفتن زیر زانوی حریف، خطا محسوب می‌شود و کشتی‌گیران در ۴ وزن دسته‌بندی می‌شوند.

نواختن ساز و دهل، حین برگزاری مسابقه‌ها حال و هوای سنتی این ورزش را کاملا حفظ کرده است.

فنون لنگ، سر زیربغل، قل‌پیچ و دست به یقه از مشهورترین فنون این ورزش محسوب می‌شوند.

کشتی باچوخه دارای رقابت‌های جهانی هم هست که در مسابقه‌های اخیر قهرمانی جهان که در شهر پونای هند برگزار شد ۲۰ کشور از جمله بلاروس، مغولستان، قزاقستان، ایران، هند، قرقیزستان، لیتوانی، روسیه، ازبکستان و ترکمنستان و ... حاضر بودند و طبق معمول قهرمانی ایران را شاهد بودند. در این دوره، قزاقستان و مغولستان به ترتیب دوم و سوم شدند.

مجید عباسقلی