دکتر اینجا چی نوشتید

ناخوانا بودن برخی نسخه های پزشکی جان بیماران را به خطر می اندازد

گاهی احساس می‌کنی شبیه یک اثر هنری غیرقابل درک است که تنها تعداد محدودی از آدم‌ها می‌توانند پیام این اثر مکتوب را دریافت کنند.

بعضی وقت‌ها هم به خط خطی‌های دوران کودکی‌مان شبیه است و کمی که بخواهی خوشبینانه‌تر نگاه کنی، به ترکیبی از حروف انگلیسی ناخوانا و درهم شباهت دارد.

نسخه‌های بدخط پزشکی در کشور ما بیشتر از آن که مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های دقیق پزشکی باشد، بیمار را به ورطه اشتباه در نحوه مصرف دارو و خطا در روند درمان هدایت می‌کند؛ حتی گاه بیماری که یک نسخه بدخط در اختیار دارد، داروهای اشتباهی مصرف می‌کند که در نتیجه به بیماری جدیدی مبتلا می‌شود.

● بد خط‌ها قاتل می‌شوند

عده‌ای بر این باورند که یک پزشک هر چقدر هم خطش بد باشد، باز هم محتوای نسخه‌اش برای پزشکی دیگر قابل درک است، اما دکتر فریبا بینش، پزشک عمومی که به خوش‌خطی در بین مراجعانش مشهور است، به «جام‌جم» می‌گوید: من واقعا بعضی وقت‌ها هر کاری که می‌کنم نمی‌توانم نسخه‌های بدخط برخی از همکاران را بخوانم، بعضی از پزشکان به حدی نسخه‌هایشان ناخواناست که فقط باید با حدس و گمان، نام داروها را تشخیص بدهیم.

او درباره علت بدخطی برخی پزشکان تاکید می‌کند: اوایل که پزشک نبودم فکر می‌کردم پزشکان به این دلیل که سرشان خیلی شلوغ است، نسخه‌های پزشکی را بدخط می‌نویسند، اما حالا که خودم پزشک هستم، با قاطعیت می‌گویم تنها دلیلی که یک پزشک، نسخه‌هایش را بدخط می‌نویسد، کم‌توجهی و اهمیت ندادن به نسخه‌نویسی صحیح است.

● جابه‌جایی آنتی‌بیوتیک با داروی ضد تشنج!

ماجرای جابه‌جایی داروها به دلیل بدخط بودن نسخه‌های پزشکی، داستان و افسانه نیست، بلکه همچنان بیمارانی هستند که به همین دلیل ساده، دچار مشکلات جسمی شدید شده‌اند.

بینش با ذکر خاطره‌ای از دوران پزشکی خود می‌گوید: چند وقت قبل، بیماری به مطبم آمد که دچار تهوع شدید شده بود، پس از وارسی داروها فهمیدم که به دلیل بدخط بودن نسخه پزشک معالجش، به او داروی اشتباه داده‌اند؛ طوری که به جای داروی آنتی‌بیوتیک، داروی ضد تشنج و میگرن مصرف کرده بود!

دو دارو با نام‌های «اریترومایسن» و «ارگوتامین سی» وقتی با حروف لاتین نوشته می‌شوند، بسیار شبیه به هم خوانده می‌شود، اما گاه برخی از پزشکان، حروف پایانی این دو دارو را با یک خط صاف می‌نویسند و به همین دلیل آن‌طور که بینش می‌گوید این بیمار به همین دلیل ساده، دچار حالت تهوع و عوارض شدید دارو شده بود.

● فارسی‌نویسی، دردسر جدید

سال گذشته بود که زمزمه‌هایی در وزارت بهداشت، مبنی بر فارسی‌نویسی نسخه‌های پزشکی در محافل درمانی کشور پیچید، گرچه بسیاری از پزشکان ضمن مخالفت با فارسی‌نویسی داروها، این کار را اقدامی غیرحرفه‌ای دانستند، اما برخی از کارشناسان حوزه بهداشت بر این باورند که فارسی‌نویسی نام داروها می‌تواند دست‌کم تبعات نسخه‌های بد خط پزشکی را کاهش دهد.

بینش در این باره می‌گوید: خیلی از پزشکان با فارسی نوشتن نسخه‌ها مخالفت می‌کنند، زیرا این اقدام را در تقابل با وجهه حرفه پزشکی قلمداد می‌کنند، اما من معتقدم فارسی‌نویسی داروها می‌تواند تا حد بالایی مشکلات بدخطی پزشکان را رفع کند.

نکته: نام اصلی بسیاری از داروها ریشه لاتین دارد و به همین علت پزشکان می‌توانند از روش ترکیبی یعنی فارسی و انگلیسی در کنار هم برای توضیح درباره دارو و شیوه مصرف آن استفاده کنند

به گفته او واقعیت این است که نام اصلی بسیاری از داروهای موجود در کشور، ریشه لاتین دارد، اما ما می‌توانیم برای کاهش عوارض نسخه‌های بدخط، از روش ترکیبی استفاده کنیم؛ یعنی علاوه بر این که عنوان انگلیسی داروها را در نسخه بیمار می‌نویسیم، نام فارسی داروها را هم در کنار نام لاتین دارو ذکر کنیم.

● نسخه‌پیچ‌ها هم مقصرند

علاوه بر پزشکان، گاهی نسخه‌پیچ‌های داروخانه‌ها یا منشی‌های پزشکان نیز در بروز این‌گونه خطاهای پزشکی مقصرند.

بینش ضمن اشاره به این مشکل، می‌گوید: متاسفانه بعضی از پزشکان یا مسئولان داروخانه‌ها، از اقوام یا دوستان خود برای نوشتن نسخه‌ها یا نسخه‌پیچی در داروخانه استفاده می‌کنند که این موضوع نیز تبعات منفی نسخه‌های پزشکی را افزایش داده است.

البته اگر نسخه‌پیچ‌ها از تجربه لازم برای این کار برخوردار باشند، معمولا مشکلی پیش نمی‌آید، اما مشکل اینجاست که بعضی از منشی‌ها یا نسخه‌پیچ‌ها، تجربه و تخصص لازم برای این کار را ندارند و صرفا به دلیل رابطه دوستی یا خویشاوندی با پزشک یا مسئول داروخانه، به نسخه‌پیچی مشغول شده‌اند.

● پزشکی که بچه بازی نیست

در همه شهرهای ایران، پزشکان بدخط وجود دارند و حتی شاید بتوانیم بگوییم معمولا تعداد پزشکان بدخط در یک شهر، از پزشکان خوش خط آن شهر بیشتر است.

برای پیدا کردن یک پزشک بدخط در پایتخت با یک مشکل جالب روبه‌رو بودیم و سختی کار ما این بود که هیچ پزشکی قبول نداشت خط نوشتاری‌اش در نسخه‌های پزشکی ناخواناست.

در پرس و جو برای پیدا کردن یک پزشک بدخط، به یک مرکز درمانی در صادقیه رسیدیم که پزشک شیفت عصر این کیلینیک درمانی، نسخه‌های پزشکی را به طرز بسیار ناخوانایی می‌نوشت.

این پزشک که به شرط عنوان نشدن نامش، حاضر به گفت‌وگو با ما می‌شود، درباره بدخطی نسخه‌هایش می‌گوید: پزشکی که بچه‌بازی نیست! من این نسخه‌ها را برای اهل فنش می‌نویسم و دلیلی هم ندارد که هر کسی از این نسخه‌ها سردربیاورد.

او در پاسخ به این که چرا حتی بعضی از پزشکان هم نمی‌توانند دست خط همکارشان را بخوانند، اظهار می‌کند: فکر می‌کنم اگر پزشک یا نسخه‌پیچ از تجربه لازم برخوردار باشد، چنین مشکلی پیش نمی‌آید، اما در نظر داشته باشید بعضی از همکاران ما می‌خواهند همکار دیگری را تخریب کنند و چون سوژه‌ای برای این کار پیدا نمی‌کنند، از بدخطی همکارشان ایراد می‌گیرند.

این پزشک با بیان این که خیلی سخت است بخواهیم عادت همیشگی‌مان در نوشتن نسخه‌ها را فراموش کنیم، عنوان می‌کند: اتفاقا من هم بدم نمی‌آید که یک نسخه خوش خط در اختیار بیمارم قرار دهم، اما واقعا ما دیگر سال‌هاست با این سیستم نوشتن عادت کرده‌ایم و خیلی سخت است که بخواهیم خوش خطی را جایگزین سیستم‌های قدیمی کنیم.

● ... و اما راه‌حل

شاید بیراه نباشد اگر بگوییم مشکل بدخطی نسخه‌های پزشکی، سابقه‌ای دیرینه دارد و چندین دهه است که بیماران را با خطای جدی مواجه کرده است.

بینش درباره راه‌حل رفع این مشکل، عنوان می‌کند: به نظرم تنها راه‌حل قطعی که می‌تواند این مشکل را ریشه‌کن کند، حضور مجدد بیماران در مطب است؛ یعنی وقتی بیمار دارویش را از داروخانه دریافت کرد، باید باز هم نزد پزشک معالجش برود و داروهایش را به پزشک نشان دهد و تنها در این صورت است که پزشک می‌تواند نوع داروها را با نسخه اصلی مقایسه کند.

او می‌افزاید: البته بعضی از بیماران رغبتی به مراجعه دوباره به پزشک ندارند، مثلا شما که الان چهار طبقه ساختمان ما را بدون آسانسور بالا آمده‌اید، شاید اگر بیمار باشید، دیگر به خودتان زحمت ندهید برای مطابقت داروها با نسخه اصلی، همین مسیر را دوباره بالا بیایید.

با این حال کمتر بیماری حاضر می‌شود بار دیگر به پزشک مراجعه کند تا او نسخه ناخوانایش را دوباره‌نویسی کند و شمار بیمارانی که جرات می‌کنند وقتی پزشک نسخه می‌نویسد از او بخواهد خواناتر بنویسد نیز بسیار اندک است و شاید بهتر باشد وزارت بهداشت به فکر راه چاره‌ای جدید برای این مشکل باشد. برای مثال پزشکان بدخط را وادار کند نسخه را تایپ کنند یا برای نوشتن نسخه‌ نهایی از منشی کمک بگیرند.

امین جلالوند