قهرمان روی کاغذ

نگاهی به خصوصیات قهرمانان در شعر فارسی

در تاریخ ادبیات ایران شاعران و اندیشمندان بزرگی بوده‌اند که در اشعار و داستان‌های خود به شرح‌حال قهرمانان پرداخته‌اند. بزرگان ادبیات ایران با ذکر داستان‌های قهرمانی در اشعار خود سیمای انسان نیکو و بزرگ را تصویر کرده‌اند. سیمایی که با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های بارزی که این بزرگان عنوان کرده‌اند، می‌تواند نمونه‌ای برای شناخت قهرمانان و مردان بزرگ باشد.در این شماره نگاه مختصری به خصوصیات قهرمانان در اشعار مردان بزرگ ادبیات ایران داشته‌ایم.

● مولوی

شیرمردان

جلال‌الدین محمد مولوی مهم‌ترین ویژگی قهرمانان را خیر رساندن به مردم می‌داند و در اشعار و داستان‌هایش درباره مدد رساندن دلاوران و قهرمانان به نکات زیبایی اشاره می‌کند.او به قهرمانانی که به یاری مظلومان می‌شتابند لقب «شیرمردان» را می‌دهد. مولوی می‌گوید این شیرمردان هر گاه صدای مظلومی را می‌شنوند، مانند رحمت حق برای نجات مظلوم به سوی او می‌شتابند.

شیرمردانند در عالم مدد

آن زمان کافغان مظلومان رسد

بانگ مظلومان ز هر جا بشنوند

آن طرف چون رحمت حق می‌دوند

● ناصرخسرو

قهرمان حکیم

ناصر خسرو حکمت و دانش را برای قهرمان و رهبر ضروری می‌داند،اما تذکر می‌دهد که دانش و حکمت باید با دینداری و فروتنی و کم‌آزاری همراه باشد.

حکمت‌آموز و کم آزار و نکو گو و بدانک

روز حشر این همه را قیمت و بازار و بهاست

مردم آن است که دین و هنر و جامه او

نه یکی بی‌هنر و فضل که دیباست

● سنایی

قهرمان دردمند

شاعر دیگری که از رهبران و قهرمانان در آثارش سروده، سنایی است. سنایی رهبران و بزرگان را افراد صاحب درد می‌داند و معتقد است انسانی که در اندیشه مردم و دردهایشان نیست، فاقد حس نیکخواهی و اندیشه است.

رهروان را چو درد راهبر است

آن را که درد نیست کم ز خر است

● صائب

دوری از غرور و خودبینی

در اشعار صائب آغاز جوانمردی، دلیری، قهرمانی و مردانگی گریز از خودبینی و غرور است. او انسان هایی که غرور را کنار گذاشته و از خودبینی دور شده‌اند را تشویق می‌کند و آن ها را مرد می‌خواند.صائب کمال مردانگی را در شکست بت خودبینی و خودخواهی می‌داند.

خوشا کسی که به دامان خود قدم شکند

تمام دست شود خویش را به هم شکند

کمال مردی و مردانگی است خودشکنی

ببوس دست کسی را که این صنم شکند

● نظامی

خشنودی خدا با شاد کردن دل‌ها

نظامی راوی منظومه‌های عاشقانه معروف ادب‌فارسی،کسی را قهرمان می‌‌داند که همیشه خشنودی خدا را طلب کند و معتقد است خشنودی خداوند در طول عمر انسان با شاد کردن دل‌ها، گرفتن داد مردم و درمان کردن زخم هایشان بدست می‌آید.اندیشه او را درباره خصوصیات یک قهرمان در این مصرع‌ها به خوبی مشاهده خواهید کرد.

عمر به خشنودی دل‌ها گذار

تا ز تو خشنود بود کردگار

سایه خورشید سواران طلب

رنج خود و راحت یاران طلب

دردستانی کن و درمان دهی

تا تو رسانند به فرماندهی

گرم شو از مهر و ز کین سرد باش

چون مه و خورشید جوانمرد باش

● سعدی

قهرمان نیکخواه زنده‌دل

در بوستان سعدی درباره قهرمانی و جوانمردی بسیار صحبت شده است. او قهرمانی را در زنده دل بودن می داند و مانند سنایی معیار قهرمانی را خدمت به مردم می‌داند. سعدی می‌گوید که انسان زنده دل تنها به خود فکر نمی کند و برای کمک و خیر رساندن به مردم زحمات بسیاری را تحمل می‌کند.او نه تنها قهرمانان و جوانمردان بلکه همه انسان ها را به همدلی و همدردی با یکدیگر دعوت می‌کند.

طریقت به جز خدمت خلق نیست

به تسبیح و سجاده و دلق نیست

● فردوسی

صلح طلب با اخلاق

فردوسی شاعر حماسه سرای خراسانی بیش ازدیگر شاعران ایران زمین درباره قهرمانی و قهرمانان سروده‌ است.بزرگترین قهرمان فردوسی، رستم در شاهنامه است. رستم نماینده قهرمانان و پهلوانان شاهنامه، فردی است که صلح را بهتر از جنگ می‌داند.او به عنوان یک قهرمان در شاهنامه دارای سه نیرو است.

۱) نیروی بدنی یا همان زور بازو

۲) چاره‌یابی (قدرت تفکر)

۳) نیروی دادمندی (اخلاق)

رستم قهرمانی است که همواره به فکر چاره‌جویی و حل مشکلات به وسیله فکر است. در آغاز جنگ و درگیری همیشه به حریف پیشنهاد صلح و تفاهم می‌دهد و تا آنجایی که در توان دارد، می‌خواهد مسائل را با صلح و آشتی حل کند. با توجه به خصوصیاتی که فردوسی برای رستم برشمرده است می‌توان گفت که قهرمان از دیدگاه او کسی است که دارای قدرت تفکر، نیرومند و دارای اخلاق باشد.

● عطار

دوری از خدمت به ستمگران

عطار در مثنوی منطق الطیر درباره قهرمانان سخن گفته است. او کسی را قهرمان می‌داند که در خدمت پادشاهان و ستمگران نباشد و از آنان دوری کند.به عقیده او هر چه فرد به افراد خودخواه و ستمگر نزدیکتر باشد، بیشتر در تیرگی و ظلمت غرق می‌شود.

هر که با شه پیش او نزدیک‌تر

کار او بی شک بود تاریک‌تر

شاه دنیا فی‌المثل چون آتش است

دور باش از وی که دوری زو خوش است

زان بود در پیش شاهان دور باش

کای شده نزدیک شاهان دور باش

نویسنده: اعظم عامل‌نیک