ترکیه در آستانه تحولات مهم

آنچه امروز در ترکیه می گذرد دقیقاً گویای همین واقعیت غیر قابل انکار است که چنانچه از سوی هر کدام از جریانات سیاسی اجتماعی متفاوت در این کشور نادیده گرفته شود برای موجودیت و آینده ثبات آنان تهدیدکننده و خطرناک خواهد بود

ترکیه طی روزهای اخیر به لحاظ دو موضوع در صدر خبرگزاری ها و مورد توجه صاحب نظران امور بین الملل بوده است. یکی اینکه در این اواخر اصطکاک و چالش بین این کشور و کردهای شمال عراق به مرحله عینی برخورد در قالب تهدیدات متقابل کنونی و برنامه ریزی جهت تعیین تکلیف با بحران به وجود آمده، رسیده است. دیگر اینکه در درون ساختار سیاسی- اجتماعی ترکیه هم اینک مبارزه پیدا و پنهانی جریان دارد که می توان آن را در چارچوب دوران گذار به حساب آورد.

اهمیت هر دو این مسائل و تاثیر متقابل و درازمدتی که بر آینده ترکیه خواهند داشت از آنچنان اهمیتی برخوردار است که بتوان از آن به عنوان دو نقطه بحران منطقه یی و داخلی یاد کرد. وزن ترکیه در تحولات منطقه یی، موقعیت ژئوپولتیک این کشور به لحاظ حلقه وصل کیفی و کمی اروپا- خاورمیانه، نقش تاثیرگذار آن در بحران عراق، اولین تجربه یک کشور مسلمان برای تطبیق خود با استانداردهای اروپایی جهت پیوستن به این اتحادیه و مهمتر از همه ذات نظام سیاسی لائیسیته این کشور، مسائلی است که ترکیه را بسیار فراتر از بافت خاورمیانه یی آن از دیگر همسایگانش متمایز می کند.

تجربه نشان داده است که هیچ ساختار سیاسی نوینی بر بستر شکاف های اجتماعی نمی تواند شکل تثبیت شده خود را کسب کند و بروز چنین شکاف هایی بزرگترین نیروی بازدارنده برای رشد و توسعه خواهند بود. از دهه ها قبل شکاف قومی در ترکیه و در قالب اکثریت ترک و اقلیت کرد وجود داشته است که همواره برای آنان مشکل آفرین بوده است.

این شکاف به دلیل قدرت تقریباً مطلقه اکثریت در مقابل اقلیت در بافت سیاسی- نظامی ترکیه و همچنین پراکندگی قومی کردها در کشورهای مختلف تاکنون از پتانسیل عینی تخریب گر در ساختار کلان این کشور برخوردار نبوده است.

اما در شرایط کنونی اهمیت شکاف سیاسی- اجتماعی که حول ذات نظام سیاسی این کشور در قالب تقابل بین سکولاریسم و اسلامگرایی بروز یافته است هرگونه امکانی را برای بروز چالش های غیرقابل پیش بینی و خارج از کنترل فراهم کرده است. با توجه به در پیش بودن انتخابات رئیس جمهوری آینده این کشور و متعاقب آن اعتراضات گسترده مردمی در حمایت از نظام لائیک این کشور در شرایطی که حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در مجلس از اکثریت برخوردار است، توجه دوچندانی را در خصوص این موضوع می طلبد.

واقعیت شکاف سیاسی - اجتماعی که هم اکنون در درون جامعه ترکیه خود را نشان می دهد هرگز نباید تنها در قالب رقابت های معمول سیاسی بین احزاب رقیب تلقی شود. در شرایط کنونی فضای داخلی، منطقه یی و بین المللی تا حدود زیادی با روزهای پیروزی پارلمانی حزب عدالت و توسعه تغییر یافته است.

آنچه امروز در ترکیه می گذرد دقیقاً گویای همین واقعیت غیر قابل انکار است که چنانچه از سوی هر کدام از جریانات سیاسی - اجتماعی متفاوت در این کشور نادیده گرفته شود برای موجودیت و آینده ثبات آنان تهدیدکننده و خطرناک خواهد بود. هرگونه تغییری در نظام لائیک ترکیه در شرایط کنونی با توجه به شکافی که در جامعه و ارکان قدرت سیاسی به وجود آمده است، به زیان همه لایه های جامعه ترک و به خصوص حزب اسلامگرای حاکم خواهد بود.

تجربه شکست حزب سعادت و رهبر اسلامگرای آن نجم الدین اربکان و دخالت ارتش در برکناری وی گواه روشنی از چنین واقعیتی است که می بایست هم اکنون مورد توجه اردوغان قرار گیرد. حتی در ابعاد منطقه یی نیز تحولات کنونی در کشور اوکراین می تواند درس های آموزنده یی برای نخست وزیر و تمامی جناح های سیاسی ترکیه باشد چرا که در آنجا نیز نارنجی ها به خاطر نادیده گرفتن شکاف های اجتماعی، کشورشان را با بحران روبه رو کرده اند. حزب عدالت و توسعه و شخص نخست وزیر در چنین شرایطی به جهت حساسیت های ایجاد شده چنانچه برای تسخیر مسند ریاست جمهوری اصرار کنند به ورطه یی گام می گذارند که موجودیت و اهداف خود آنان اولین قربانی آن خواهد بود.

در این مقابله اردوغان بسیاری از پارامترهای عینی برای پیروزی در این مبارزه را ندارد چرا که ارتش قدرتمند، ائتلاف فراگیر احزاب رقیب، ناخشنودی جامعه روشنفکری و نخبه و همچنین در مراحل بعدی اتحادیه اروپایی و به طور کلی قدرت بین المللی با آنان همراهی نکرده و در مقابل آنان قرار می گیرند. تظاهرات گسترده آنکارا بدون شک پیام روشنی برای نخست وزیر و رهبران حزب عدالت و توسعه است که آرمان های حزبی، سیاسی و اجتماعی خود را در میدان مین به بازی نگیرند.

اینکه هم اکنون اکثریت با سکولارها یا به عکس اسلامگرایان است چندان مهم نیست بلکه مساله مهم و قابل تامل این است که در وضعیت فعلی دوپارگی جامعه و بروز بی ثباتی در ارکان سیاسی - اجتماعی، همه بازنده خواهند بود. مطمئناً در چنین شرایطی پیوستن به اتحادیه اروپایی که تاکنون به عنوان اصلی ترین هدف اردوغان بوده است نیز بسیار سخت و تا حدودی ناممکن خواهد شد. بهترین تصمیم در شرایط فعلی با توجه به مسائلی که پیش آمده است مصالحه ملی بین دو جریان متخاصم است.

اردوغان و جناح رقیب وی می توانند در روزهای آینده بر اساس توافقی حداقلی و بینابینی در مذاکرات خویش حول انتخاب یک شخصیت ملی و مستقل برای ریاست جمهوری به توافق برسند. تنها چنین مصالحه و توافقی می تواند کشتی سرگردان ترکیه را در دریای پرتلاطم فعلی سالم و مطمئن به ساحل امن هدایت کند و به غیر از این هر ناخدای دیگری، این کشتی را به سوی صخره ها و متلاشی شدن خواهد برد.