خیابان تئاتر ندارد

قصه تئاتر خیابانی, قصه دور و درازی است وقتی از تئاتر خیابانی سخن می گوییم انگار از خود تاریخ سخن می گوییم و به یقین این گونه نمایش ها خاستگاهی در سرزمین ما دارند اگر از این تلقی به تئاتر خیابانی نگاه کنیم, این هنر پرطرفدار را بسیار دچار افت و افول می بینیم

قصه تئاتر خیابانی، قصه دور و درازی است. وقتی از تئاتر خیابانی سخن می‌گوییم انگار از خود تاریخ سخن می‌گوییم و به یقین این گونه نمایش‌ها خاستگاهی در سرزمین ما دارند اگر از این تلقی به تئاتر خیابانی نگاه کنیم، این هنر پرطرفدار را بسیار دچار افت و افول می‌بینیم.

● پیشینه ایرانی

بسیاری از نمایش‌های سنتی ایرانی در کوچه و معابر و میادین شهر اجرا می‌شدند از نمایش‌های آئینی گرفته تا آنهایی‌که رنگ و لعاب اجتماعی داشتند. از معرکه‌گیری، طناب کشی و کوزه شکنی و شال اندازی تا نمایش‌هایی همچون بندبازی و... همگی در معابر و خیابان اجرا می‌شدند. بسیاری از این نمایش‌ها علاوه بر بار تصویری و دیداری روایتگر قصه‌ها، افسانه، اسطوره‌ها و داستان‌های اصیل و ریشه‌دار مناطق مختلف ایران بوده‌اند. اما همگی این نمایش‌ها با آمدن برج‌ها، آسمانخراش‌ها، پاساژها و آپارتمان‌ها انگار رخت بر بستند و به خاطره‌ها رفتند.

همین امر بر رشد تئاتر خیابانی تأثیر گذاشت. زیرا پیشینه هر تئاتری بر آینده آن تأثیر می‌گذارد. البته هنر میدانی گویی در سراسر گیتی با ظهور مدرنیته رو به افت و افول رفته است. نمایش‌های میدانی که میان بسیاری از فرهنگ‌های امریکای لاتین، مناطق مختلف آفریقا، اندلس و... وجود داشته است، هم اکنون همچون گذشته روالی شهری و به روز ندارد.

● رشد تئاتر خیابانی جهان

در حالی‌که در دنیا موج نمایش‌های خیابانی رو به کاهش نهاده، جریان تئاتر خیابانی آن کشورها به شدت وسعت یافته است. نمونه‌هایش را بارها و بارها دیده‌ایم.

پاول زکوتاک کارگردان اهل لهستان که در جشنواره فجر هم حضور داشته است، یکی از نمونه‌های مثال زدنی است. او یک اسب غول‌آسا را سوار بر کشتی کرده بود تا برای اجرای خود در پارکینگ تالار وحدت تهران از آن استفاده کند. این تنها یک مثال است و ده‌ها و صدها تئاتر خیابانی با وسعت و استفاده آکسسوار وسایل خلاقه در این زمینه تولید شده است.

● تئاتر قصه‌گوی ایران

تئاتر خیابانی ایران قصه‌گو است. هم اکنون بیشتر حول محورهای داستانی – اجتماعی می‌چرخد، بهترین نمایش‌های خیابانی که در سال‌های اخیر دیده‌ایم درباره مشکلات و معضلات اجتماعی، نقد ناهنجاری‌ها، اعتیاد و... بوده است. این امر از یک طرف تئاتر خیابانی را همچون یک ژانر تأثیرگذار در اذهان مطرح کرده است. مردم به محض دیدن نمایش خیابانی می‌ایستند و برای دقایقی ولو اندک به تماشای آن اثر می‌پردازند. همین مسئله از قدرت بلامنازع تئاتر خیابانی خبر می‌دهد که نیازمند تحول و تقویت است.

● هوشمندان نسل نو

نسل نو ایران بشدت هوشمند است. استفاده عجیب و غریبی از وقت و زمان خود دارد. او طوری از زمان استفاده می‌کند که برایش به‌صرفه باشد. همین تلقی را به شکل اشاعه داده‌شده‌ای در تئاتر خیابانی می‌بینیم. در بسیاری از جشنواره‌های تئاتر خیابانی میانگین زمانی آثار در حد نیم ساعت بوده است. تئاترهایی در زمینه تولیدات خیابانی اجرا شده‌اند که در ۲۰، ۲۵ و ۱۵ و حتی ۱۰ دقیقه تولید شده‌اند. این نمایش‌ها نه‌تنها با استقبال روبه‌رو بوده‌اند بلکه در بسیاری از موارد تماشاگر را برای دیدن کامل اثر در خیابان نگاه داشته‌اند. استفاده بهینه از زمان و توجه به مدیریت عنصری که امروز با طلا مقایسه می‌شود از نکته‌های مثال‌زدنی آثار نسل نو تئاتر خیابانی ایران است. این فرایند مدیریت زمان دوسویه است. یعنی کارگردان از یک سو با ایجاز و خلاصه‌گویی امکانات و شرایط در مدت زمانی کوتاه به خدمت می‌گیرد، از سوی دیگر چندان وقت و زمان مخاطب را درگیر نمی‌کند. همین عامل به او امکان می‌دهد که با قشر گسترده‌تری از مخاطبان ارتباط برقرار کند.

● تئاتر بی‌خیابان

در تمام دنیا خیابان‌های خاصی برای تئاتر خیابانی طراحی می‌شود. در حالی که ما از چنین امکانی برخوردار نیستیم. هنوز یک خیابان ثابت برای تئاتر خیابانی نداریم. در حالی که بسیاری از خیابان‌های سطح شهر تهران و بسیاری از مناطق زیبای کشورمان استعداد این را دارندکه به مکان‌های ثابتی برای اجرای نمایش‌های خیابانی تبدیل شوند. وقتی یک مکان و محوطه باز، میدان، خیابان، کوچه مشخص و شناخته شده برای گونه‌ای از تئاتر طراحی شود، این کلیشه در ذهن مخاطب به وجود می‌آید که مثلاً در فلان مکان تئاتر اجرا می‌شود، بنابراین او را به نوعی ذهنیت فرهنگی عادت می‌دهد. تازگی‌ها ظاهراً در مریوان که خاستگاه تئاتر خیابانی است و جشنواره بین‌المللی کشورمان در آنجا برگزار می‌شود، ۴ میدان برای این هنر پرطرفدار طراحی شده است. به گفته فاتح باد پروا هنرمند شاخص تئاتر خیابانی ایران این میادین به طور ثابت به تئاتر خیابانی اختصاص داده خواهند شد و همچون نمادها و سمبل‌های این هنر پرطرفدار شناخته خواهند شد.

● عنایتی بیشتر به بودجه تئاتر خیابانی

تئاتر خیابانی البته جدا از تئاتر نیست. بودجه تئاتر ایران بسیار کم است و به گفته بسیاری از صاحب‌نظران این بودجه در حد تولید یک فیلم فاخر سینمایی است.کل بودجه تئاتر ۱۲ میلیارد تومان است. سال گذشته این بودجه ۱۰ میلیارد بود. امسال ۲ میلیارد افزایش یافته است. حالا چقدر از این بودجه به تئاتر خیابانی اختصاص دارد، خدا می‌داند. اما باید گفت که هم بودجه تئاتر و هم بودجه تئاتر خیابانی نیازمند عنایت و التفات بیشتر است.