بدن سازی یا بدن سوزی

گزارشی درباره خطرهای بعضی مکمل ها و مربیان پرورش اندام

وقتی وارد باشگاه شد، کمتر کسی او را شناخت، حتی خود من هم فکر کردم اشتباه می‌کنم؛ این حمیدخان، آن حمیدخان معروف نیست که بچه‌های جدید دوره‌اش می‌کردند و از راز و رمز اندامش می‌پرسیدند. او هم بادی به غبغب می‌انداخت و گوشه‌ چشمی به بازوهایش و می‌گفت: «حالا برای شما زوده.»...

این جمله‌اش شده بود رسم میان همه بچه‌های باشگاه که وقتی می‌خواستیم همدیگر را دست بیندازیم یا بپیچانیم و جواب همدیگر را ندهیم، ابرویی بالایی می‌انداختیم و نگاهی به بازوها می‌کردیم و می‌گفتیم: «حالا برای شما زوده!» حمیدخان انگار که بادکنکی بود بی‌باد، پوستش آویزان و جاهایی از بدنش مثل سنگ سفت شده بود! می‌گفت کلیه‌ها و کبدش هم ناراحت شده و دیگر جان و حال از خانه بیرون آمدن ندارد. می‌گفت درد از یک طرف و خجالت از طرف دیگر نمی‌گذارد پا از خانه بیرون بگذارد. آهی کشید و بچه‌ها را نگاهی کرد. یکی از بچه‌ها دست روی شانه‌اش زد، انگار که بخواهد بگوید: «حمیدخان همه‌چیز درست می‌شه» اما انگار لمس شانه‌های حمیدخان زیردست‌هایش تمام آنچه‌ می‌خواست بگوید، از یادش برد. سکوت شد. فقط صدای آه حمیدخان بود که یک دفعه یکی از بچه‌های تازه‌‌وارد باشگاه به شانه‌ام زد و آرام پرسید: «چی شده؟» یک لحظه همه‌چیز یادم رفت، می‌خواستم بگویم: «حالا برای شما زوده!» که حمیدخان زودتر از من گفت: «دارو پسرجان! این داروهای لعنتی!»

آنچه خواندید یک داستان کاملا حقیقی بود از سرنوشت جوانی که خود را به داروهای بدنسازی معتاد کرد. داروهایی که چندی پیش دکتر روشن‌پژوه، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد و سازمان بهزیستی کشور، در مورد شیوع استفاده از آنها هشدار داد و مصرف این داروها را نوع جدیدی از اعتیاد روانی دانست. او با بیان اینکه این هورمون‌ها از جنس هورمون‌های جنسی مردانه هستند که باعث رشد عضلات، حجیم و پیچ در پیچ‌شدن آنها و «استرویید آنابولیک» نامیده می‌شوند، هشدار داد: «سوءمصرف این هورمون‌ها باعث اختلال در سیستم توزیع هورمون بدن و بروز سرطان و اختلال در کارکرد دستگاه تناسلی می‌شود.»

اختلال‌های روانی همچون پرخاشگری و کم‌حوصلگی از دیگر عوارض این داروهاست. شاید اگر این نکته را هم بشنوید که نتایج تحقیقی که اخیرا در نشریه دانشگاه علوم پزشکی ایران به چاپ رسیده، متوسط سن مصرف‌کنندگان هورمون‌های بدنسازی را ۲۲ سال و ۶ ماه اعلام کرده است، سوالی برایتان در مورد ضرورت پرداختن به این موضوع که «موضوع ویژه» این هفته است، باقی نماند.

● مـرگ پـسـر ۲۷ سـالـه زهـره حـمـیـدی

بـر اثـر مـصـرف مـواد نـیـروزا

زهره حمیدی، بازیگر چهره آشنایی که او را بسیار بر صفحه تلویزیون و در ایفای نقش مادر دیده‌اید؛ یکی از کسانی است که از همین داروها ضربه خورده و پسر ۲۷ ساله‌اش را از دست داده است. او درباره این اتفاق به یکی از مجله‌ها گفته بود: «تلخ‌ترین خاطره زندگی من فوت حامد عزیز بود و این بدترین حالت برای یک مادر است. هنگام این جریان، من برای فیلمبرداری در اهواز بودم که اطلاع دادند حامد فوت کرده است. ۱۶ ساعتی که از اهواز به تهران می‌آمدم، برایم مانند یک عمر گذشت و لحظه‌ای نبود که چشمانم خیس نباشد، درست از همان لحظه که حامد متولد شده بود و پزشک او را در آغوشم گذاشته بود تا مدرسه رفتن، بزرگ شدنش، همه و همه مانند یک فیلم از جلوی چشمانم می‌گذشت. حامد فقط ۲۷ سال داشت که این اتفاق برایش افتاد، او در اثر ایست قلبی در خواب، ما را ترک کرد. حامد مانند تمام جوان‌های هم‌سن و سالش به فکر سلامت و اندامش بود و به همین دلیل از داروهایی که در کلاس‌های بدنسازی به او معرفی شده بود، استفاده می‌کرد ولی دارویی که مصرف کرده بود، روی قلبش تاثیر گذاشت. توصیه من به جوان‌ها به‌عنوان یک مادر، پرهیز از مصرف داروهای این چنینی و شیمیایی است و جوان‌های امروز باید مثل جوان‌های قدیم که زورخانه می‌رفتند با روش‌های درست به فکر سلامتشان باشند.»

● هشدار دکتر لطفعلی پورکاظمی رییس فدراسیون پزشکی‌ورزشی و دبیر کل ستاد ملی مبارزه با دوپینگ (نادو)

فـروش داروهـای نـیـروزا در بـاشـگـاه ها مـمـنـوع اسـت

▪ سیاست فدراسیون برای برخورد با باشگاه‌هایی که مواد نیروزا و مکمل را بدون مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه در اختیار افراد قرار می‌دهند، چه بوده؟قطعا کنترل باشگاه‌ها و جلوگیری از این امر از برنامه‌های اصلی ما بوده اما تعداد باشگاه‌های ورزشی بسیار زیاد است و احتمال کنترل همه آنها و به دفعات زیاد وجود ندارد. فقط ۱۵ هزار باشگاه در بخش خصوصی داریم، اما در ۱۰ ماه گذشته توانسته‌ایم با همکاری فدراسیون پزشکی و کمیسیون ماده ۵ ورزش و جوانان از حدود ۵ هزار باشگاه خصوصی و دولتی بازرسی محسوس و نامحسوس انجام دهیم. همچنین به همه مدیران باشگاه‌ها توصیه شده به هیچ‌وجه به هیچ مربی‌ای اجازه تجویز مکمل ندهند زیرا جزو حیطه وظیفه و تخصص مربی‌ها نیست؛ مگر اینکه این تجویز با مشاوره و اجازه پزشکان ورزشی باشد.

▪ در میان باشگاه‌هایی که کنترل داشتید، چند باشگاه عملکرد درست نداشتند؟حدود ۱۵۰۰ باشگاه به علت عملکرد نادرستشان در این زمینه تذکر گرفته‌اند.

▪ آیا با توجه به اتفاق‌های تلخی که رخ داده و حتی منجر به مرگ جوانانی بر اثر استفاده از مواد مکمل شده، فکر می‌کنید تذکر کافی است؟فقط تذکر نیست؛ ما دوبار به یک باشگاه تذکر می‌دهیم و بار سوم در صورت تکرار تخلف، باشگاه پلمپ می‌شود.

▪ چرا باشگاه‌ها موظف نمی‌شوند تا پزشک ورزشی و متخصص تغذیه داشته باشند؟همه باشگاه‌ها امکان این کار را به خاطر بالا بودن هزینه‌ها ندارند.

▪ فکر نمی‌کنید دستمزد یک پزشک ورزشی و متخصص تغذیه به نسبت شهریه‌هایی که این روزها باشگاه‌ها می‌گیرند، خیلی بالا نباشد؟برای همه باشگاه‌‌ها اینطور نیست چون همه باشگاه‌ها در یک وضعیت مالی نیستند که بشود این را به صورت قانون درآورد و بار هزینه‌ای به آنها تحمیل کرد. البته ورزشکارانی که در سطح حرفه‌ای و قهرمانی ورزش می‌کنند، پزشک ورزشی و متخصص تغذیه دارند.

▪ این متخصصان و پزشکان اجازه تجویز دارو و مکمل‌ دارند؟بله، اصلا مکمل‌هایی هستند که فقط پزشکان تیم‌ها مجازند آنها را برای ورزشکاران تجویز کنند، مثلا برای المپیک لندن که پیش رو داریم،

۲۷ مکمل مجاز اعلام شده که می‌توان برای ملی‌پوشان تجویز کرد. برای بازی‌های گوانگجو هم همین‌طور بود و نزدیک به ۳۸-۳۷ مکمل مجاز اعلام شد.

▪ چرا بعضی مکمل‌ها می‌توانند باعث مرگ یا بروز مشکلات جسمانی شوند؟به هر حال مکمل‌ها می‌توانند آلودگی هورمونی، میکروبی داشته باشند.

▪ حتی اگر تاییدیه داشته باشند؟شاید تاییدیه هم داشته باشند، اما دلالان یک قوطی را به ۱۰ قوطی تبدیل می‌کنند و در این فرایند تبدیل شدن یک قوطی به ۱۰ قوطی با اضافه شدن مواد دیگر، اتفاق‌هایی می‌افتد که باعث آلودگی و خیلی مسایل دیگر می‌شود.

▪ برخی باشگاه‌ها هم همین مواد نیروزا و مکمل را به فروش می‌رسانند!از نظر ما هیچ باشگاهی حق فروش مواد نیروزا و داروهای هورمونی ندارد.

▪ آقای دکتر! اگر بخواهیم از منظر دیگری به این قضیه نگاه کنیم، رسیدن به اندام دلخواه و سطح انرژی موردنیاز، حتما باید با این مواد تامین شود؟ یعنی ما ورزشکاری نداریم که به صورت طبیعی به این سطح انرژی یا اندام برسد؟اصلا این‌طور نیست، افراد بسیاری از راه طبیعی یا با استفاده از مکمل‌های طبیعی توانسته‌اند به آنچه می‌‌خواستند، برسند.

▪ پس چرا مصرف این مواد تا این حد شایع شده است؟باور غلط و عجله زیاد! این را هم در نظر داشته باشید که ورزشکاران حرفه‌ای به علت زمانی که برای ورزش می‌گذارند، به مواد نیروزا و مکمل نیاز دارند و در همه جای دنیا هم همین‌طور است اما برخی افراد بیش از حد به مواد انرژی‌زا متکی می‌شوند، طوری که به محض قطع این مواد، بدنشان شرایط خیلی بدی پیدا می‌کند و به شکل بادکنکی درمی‌آید که بادش خالی شده است.: کسی که از مکمل طبیعی استفاده می‌کند، دچار چنین مشکلی نمی‌شود؟نه، حتی اگر این مکمل‌ها را قطع کند، اتفاقی برایش نمی‌افتد.

▪ عمده‌ترین عوارضی که مکمل‌های غیرطبیعی و داروهای نیروزا در این سال‌ها ایجاد کرده‌اند، چه بوده است؟سکته‌های قلبی، مغزی و به‌طور کلی مرگ ناگهانی بسیاری گزارش شده، نارسایی کلیه، حتی از دست دادن کلیه. دچار شدن به سرطان کبد، کبدچرب، ابتلا به مشکلات گوارشی و افسردگی و ناراحتی‌های عضلانی و عصبی هم از جمله این موارد بوده است.

▪ آمار دقیقی از این موارد دارید؟نه، چون گاهی این عوارض باعث بیماری‌های دیگری می‌شوند و فرد ممکن است چند سال بعد به علت ابتلا به یک بیماری دیگر دچار مرگ شود.

▪ به عنوان آخرین سوال، توصیه شما به افرادی که می‌‌خواهند پرورش اندام کار کنند یا به هر دلیلی از مواد نیروزا و... استفاده می‌کنند، چیست؟به هیچ‌وجه بدون مشاوره پزشک ورزشی و متخصص تغذیه از این مواد استفاده نکنند.

▪ اگر فردی بر اثر استفاده از این مواد دچار مشکلی شد و آن را از باشگاهی تهیه کرده بود، به کجا می‌تواند شکایت کند؟فدراسیون پزشکی-ورزشی هر استان یا اداره کل ورزش و جوانان.

● مـکـمـل‌هـای بـدنـسـازی را چـقـدر مـی‌شـنـاسـیـد؟

مکمل بدنسازی چیست؟

مکمل‌های بدنسازی، مکمل‌های غذایی هستند که توسط ورزشکاران و به‌خصوص افرادی که به بدنسازی می‌روند، استفاده می‌شوند. مکمل‌های بدنسازی به دلایل مختلفی می‌توانند استفاده شوند مثل جایگزینی موادغذایی، تسریع افزایش وزن، تسریع کاهش وزن یا بهبود ظاهر ورزشکار.

بیشترین موادی که به عنوان مکمل‌های بدنسازی استفاده می‌شوند، شامل مکمل‌های ویتامینی، پروتئینی، اسیدهای‌‌آمینه شاخه‌دار، گلوتامین، اسیدهای چرب ضروری، محصولات غذایی جایگزین، کراتین، محصولات کاهش وزن و تقویت‌کننده‌های تستوسترونی هستند. این مکمل‌ها یا به صورت یک ترکیب واحد فروخته می‌شوند یا به صورت تلفیقی از چند مکمل بدنسازی ارائه می‌شوند، با این ادعا که چند مکمل به‌کاررفته آثار یکدیگر را تقویت می‌کنند. با توجه به اینکه این مکمل‌ها توسط بسیاری از افراد معمولی استفاده می‌شوند، نمی‌توان میزان دقیق استفاده آن را تخمین زد.

● گوشت قرمز و آب انگور؛ مکمل های یونان باستان

در یونان باستان به ورزشکاران توصیه می‌شد مقادیر زیادی گوشت‌قرمز و آب‌انگورقرمز مصرف کنند. در دوران باستان در میان جوامع مختلف معجون‌ها و مواد تقویتی گیاهی مورداستفاده ورزشکاران و مردان نیرومند قرار می‌گرفت تا قدرت و نیروی آنها را افزایش دهد. در سال ۱۹۱۰، «یوگن ساندو» که به عنوان اولین بدنساز مدرن غرب شناخته می‌شود از مواد غذایی خاصی استفاده می‌کرده تا رشد عضلانی بدنش افزایش پیدا کند. این فرد، عصاره گوشت گاو را توصیه می‌کرد. در سال ۱۹۵۰ که بدنسازی حالت رقابتی پیدا کرد ایروین پی مشهور، کار تجارت پودرهای پروتئینی که با استفاده از تخم‌مرغ تهیه شده بودند را برای ورزشکاران و بدنسازان آغاز کرد. سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به عنوان سال‌های انفجار رشد صنعت مکمل‌های بدنسازی شناخته شده‌اند زیرا صنعت ساخت مکمل‌ها رشد زیادی داشته و مصرف این مواد هم روند صعودی طی کرده است. در ایالات‌متحده، در اکتبر ۱۹۹۴ سازمان آموزش و سلامت مکمل‌های غذایی، تایید شد و طبق قوانین این سازمان، تولیدکنندگان مکمل‌های بدنسازی در مقابل تولیداتشان مسوول هستند. لازم نیست هیچ یک از مکمل‌های غذایی تولید شده در آمریکا مورد تایید FDA (سازمان دارو و غذای آمریکا) قرار بگیرد و به این دلیل تحت کنترل این سازمان نیستند.

● در مکمل ها چه وجود دارد؟

مکمل‌های بدنسازی جدید با شعارهای مختلفی تبلیغ و فروخته می‌شوند: بهبود تغذیه، افزایش حجم عضلات یا بهبود وضعیت برداشت وزنه. اگرچه بسیاری از این محصولات طی فرایندهای علمی و بر پایه دانش فیزیولوژیک و بیوشیمی تهیه می‌شوند، استفاده آنها در امور بدنسازی بیشتر براساس بازار و با تکیه بر امور بازرگانی تعیین می‌شود. انواع مواد به‌کاررفته در این مکمل‌ها را می‌توان بررسی کرد.- پروتئین: معمولا در اغلب این مکمل‌ها، شکل پودری پروتئین به کار می‌رود. این پودر با آب، شیر یا آبمیوه مخلوط و مصرف می‌شود و معمولا این پودرها بلافاصله قبل و بعد از ورزش یا به جای غذا مصرف می‌شوند. در بعضی موارد قبل از خواب نیز استفاده می‌شود. تئوری سازندگان این پودرها، این است که ورزشکاران و بدنسازان برای رشد حداکثری عضلات به پروتئین بیشتری نیاز دارند. البته در حال حاضر، مدارکی دال بر تاثیر پروتئین این مکمل‌ها در تقویت عضلات دیده نشده است. مکمل‌های پروتئینی در شکل‌ها و طعم‌های مختلف وجود دارند و براساس پروتئین‌های مختلفی تهیه می‌شوند: پروتئین وی (Whey) حاوی سطوح بالای اسیدهای آمینه ضروری و اسیدهای آمینه زنجیره شاخه‌دار و اسید سیستئین، ‌پروتئین کازئین که گلوتامین و کازومورفین است، ‌پروتئین سویا که حاوی ایزوفلاون است، پروتئین سفیده تخم‌مرغ که لاکتوز ندارد، پروتدین دانه شاهدانه یا کنف، پروتئین مرغ که معمولا با پروتئین حبوبات مخلوط می‌شود، پروتئین نخودفرنگی که مثل پروتئین برنج حساسیت‌زا نیست.- اسیدهای آمینه زنجیره‌شاخه‌دار: اسیدهای آمینه، ساختار سازنده پروتئین هستند که نوع مذکور سه اسیدآمینه را تشکیل می‌دهد؛ لوسین، ایزولوسین و والین. این اسیدهای آمینه ۳۳درصد پروتئین عضلات را تشکیل می‌دهند.- گلوتامین: این ماده یکی از فراوان‌ترین اسیدآمینه‌هایی است که در عضلات وجود دارد و در مکمل‌های بدنسازی به شکل پودر محلول عرضه می‌شود.

- اسیدهای چرب ضروری که همان اسیدهای آلفا لینولنیک و لینولنیک هستند و در عملکردهای مختلف بدن، نقش دارند. این اسیدها در ماهی‌های چرب، روغن کتان، گردو و دانه‌ کدوحلوایی وجود دارند و جزو ترکیبات مهم مکمل‌های بدنسازی هستند.

- محصولات جایگزین غذا که به صورت پودرهای نوشیدنی یا قطعات خوردنی تولید می‌شوند و معمولا حاوی مقادیر بالای پروتئین، مقادیر کم‌چربی، مقادیر کم‌ تا متوسط کربوهیدرات و انواع مختلف ویتامین‌ها و املاح است.- پروهورمون‌ها: پیش‌ساز هورمون‌ها هستند و عمدتا در بدنسازی به عنوان پیش‌ساز ساخت هورمون تستوسترون معرفی می‌شوند.- کراتین: یک اسید آلی است که به‌طور طبیعی در بدن وجود دارد و تامین‌کننده انرژی سلول‌های عضلانی است. ضمنا کراتین حجم سلولی را افزایش می‌دهد زیرا آب را درون سلو‌ل‌های عضلانی می‌کشد و آنها را بزرگ‌تر می‌کند.- فراورده‌های ترموژنیک (حرارت‌زا): این مکمل‌ها حرارت بدن را افزایش می‌دهند، میزان سوخت‌وساز بدن را زیاد می‌کنند و مقدار سوخت چربی را بالا می‌برند و کاهش وزن را تسریع می‌کنند.- تقویت‌کننده‌های تستوسترون: گیاهان، ویتامین‌ها و موادشیمیایی صناعی مختلفی وجود دارند که تولیدکننده‌های مکمل‌ها معتقدند میزان تستوسترون را افزایش می‌دهند.

● وقتی پای عوارض به میان می‌آید

بسیاری از بدنسازان به این دلیل از مکمل‌ها استفاده می‌کنند که توسط آنها نتایج تمرین‌هایشان افزایش یافته و زیادتر شود چون تمرین‌ها، معمولا وقت‌گیر است و به کاری سخت نیاز دارد به این دلیل وقتی فرد بدنساز حس کند با این مکمل‌ها نتیجه تمرین‌هایش بهتر می‌شود به آنها روی می‌آورد. این اتفاقی است که امروزه بسیاری از این افراد را به سمت مکمل‌های بدنسازی می‌کشاند.

مثل هر مکملی این مکمل‌ها هم عوارض جانبی دارند که بعضی از آنها شدیدتر و جدی‌تر از دیگری هستند.

▪ یکی از مکمل‌هایی که امروزه زیاد مصرف می‌شود، کافئین است. دلیل مصرف این ماده در بدنسازی افزایش انرژی و تمرکز طی تمرین‌ است. خطرهای کافئین شامل تپش قلب، عصبی‌شدن، اسهال و کم‌آبی است.

▪ مکمل‌ دیگری که عوارض جانبی منفی دارد، مکمل‌های پرواسترویید هستند. این مکمل‌ها خطر بیماری قلبی دارند و تمایلات جنسی را نیز کاهش می‌دهند.

▪ پروهورمون‌ها از گروه مکمل‌های مساله‌ساز هستند. یکی از دلایل مشکل‌ساز بودن آنها این است که در بیشتر کشورها، این مواد بدون تجویز فروخته می‌شوند و در کشورهای زیادی به‌صورت غیرقانونی ساخته می‌شوند. بیشتر متخصصان بدنسازی و علوم ورزش این مکمل‌ها را جزو لیست موارد ممنوعه اعلام کرده‌اند. تاکنون بیشتر این محصولات مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند و آثار طولانی‌مدت آنها روی سلامت ناشناخته است. در ایالات‌متحده و بسیاری کشورها ‌مصرف آنها بدون تجویز پزشک ممنوع است.

▪ مکمل‌های پروتئینی نیز بدون عارضه نیستند. مصرف زیاد این مکمل‌ها باعث چاقی، مشکلات کلیوی، پوکی‌استخوان و اسهال می‌شود.

در کل در میان عوارض این مکمل‌ها، عوارض قلبی‌-عروقی خطرناک‌ترین و شایع‌ترین آنها به شمار می‌رود. ایست قلبی در ورزشکاران دقیقا به این دلیل است که این مواد باعث پرگوشتی عضلات قلبی شده و با اختلال در مکانیسم خونرسانی قلبی،‌ زمینه بروز سکته‌ها و ایست قلبی را در فرد ایجاد می‌کند. خوب و بدهای این مکمل‌ها بسیار است. امروزه سعی شده، بسیاری از این محصولات براساس مواد طبیعی باشد. اگر واقعا صحت ساخت این محصولات توسط متخصصان تایید شود شاید مصرف آن با تجویز متخصصان مربوطه بهتر از مواد صناعی باشد البته در این مسیر، راه‌ طولانی باید پیموده شود و نمی‌توان صرفا با طبیعی اعلام کردن این مواد بدون نگرانی از آنها استفاده کرد. نکته منفی تمام مکمل‌های بدنسازی وجود محرک‌هایی است که در آنها وجود دارد و مصرف آنها به‌خصوص طولانی‌مدت و بی‌رویه، عوارض ناگواری همراه دارد.

● نگاه روان‌شناس فدراسیون پزشکی

پـرورش انـدام جـای ورزش را گـرفـتـه

دکتر لاله سامع

روان‌شناس فدراسیون پزشکی

همه ما می‌دانیم ورزش در هر سنی و برای تمام اقشار جامعه سفارش شده است و ارزش آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما وقتی زندگی از حالت تعادل خارج شود و زیاده‌روی در هر کاری جای خود را به میانه‌روی بدهد، بی‌تردید آثار منفی آن به چشم می‌آید و قابل لمس خواهد بود.

مساله‌ای که این روزها جامعه ما به‌خصوص نوجوانان و جوانان را تهدید می‌کند، روی آوردن به پرورش اندام به جای ورزش است که استقبال از آن به شدت دیده می‌شود. به مرور زمان، ورزش جای خود را به پرورش اندام می‌دهد و نقش ورزش روزبه‌روز کمرنگ‌تر از گذشته می‌شود. جوان به دلیل روحیه و سنش، تشنه خودنمایی است. ورزش هم یکی از ابزارهای این کار است. پرداختن به ورزش برای کسب مقام‌های قهرمانی و شهرت، قابل‌قبول و توجیه‌پذیر است، ولی وقتی هدف جوان به هدفی سطحی مانند مطرح کردن خود از طریق زیبایی اندام، آن هم با مصرف مواد نیروزا نزول پیدا می‌کند، باید با دقت بیشتری این موضوع را پیگیری کرد زیرا آثار منفی مصرف این مواد امروزه برهمه پیداست.

پیش از آنکه دلایل استقبال از وزرش پرورش اندام را بازگو و راهکاری برای آن ارائه کنیم، بهتر است تعریفی از خودباوری که نقش بسیار مهمی در گرایش نوجوانان و جوانان برای انتخاب این ورزش دارد، داشته باشیم. خودباوری تصوری است که شخص از خود و احساس رضایتی است که از بدن و اعمال خود دارد.

این حس از دوران کودکی شروع به رشد و شکل‌گیری می‌کند و هرگاه نوجوان به این خودباوری نرسد، برای آنکه احساس شکست و سرخوردگی‌اش را سرکوب کند به هر کاری دست می‌زند. زیبایی اندام و میل به داشتن اندامی ایده‌آل راهی است برای رسیدن به خودباوری. خانواده، نخستین محیطی است که نقش بسزایی در شکل‌گیری خودباوری کودک دارد. والدینی که کودک خود را با تمام ویژگی‌هایی که دارد و به همان صورتی که هست، می‌پذیرند، فرد خود باوری را برای آینده تربیت می‌کنند. والدین خودباور، فرزندان خودباور تربیت می‌کنند. هرگونه برخورد در دوران کودکی می‌تواند این حس خودباوری را در شخص تقویت یا تضعیف کند. یکی از بارزترین خصوصیات دوران نوجوانی، این است که شخص بسیار به اندام و ظاهر خود توجه می‌کند و در بیشتر مواقع از آنها رضایت ندارد اما رفتار خانواده در چنین شرایطی می‌تواند نوجوان را به سمت و سوی خودباوری هدایت کند یا برعکس، کاری ‌کند برای رسیدن به شرایط مطلوب دست، به هر اقدامی بزند و هر راهکاری را دنبال کند. مثلا گفته‌هایی مانند «چقدر لاغر مردنی هستی» یا «از چاقی در حال ترکیدنی»، می‌تواند نوجوان را به زیبایی اندام و استفاده از مکمل ها متمایل کند.

در چنین شرایطی، اگر فرزند یا نوجوان دچار کمبود وزن باشد، به‌کاربردن عبارتی چون «من هم وقتی همسن و سال تو بودم، وزنم به همین میزان بود» یا «بزرگ‌تر که شوی، چاق‌تر می‌شوی و این نگرانی ندارد» می‌تواند حس خودباوری را در او تقویت کند. بنابراین در دوران نوجوانی همدلی با فرزند بسیار مفید و سازنده خواهد بود. رسانه‌ها اعم از نوشتاری و گفتاری، نقش بسیار ارزنده‌ای در ایجاد خودباوری در نوجوانان و جوانان دارند. استفاده از واژه‌های نامناسب و تخریب شخصیت نوجوانان در فیلم و سریال‌هایی که از رسانه ملی پخش می‌شود، باعث گرایش نوجوان به ورزش بدنسازی و استفاده از مکمل‌های ورزشی خواهد شد، می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب و ارائه راهکارهای تربیتی و اخلاقی در میان نوجوانان و جوانان، احساس خودباوری را در میان آنها تقویت کرد تا به مرور زمان بیاموزند می‌توان بدون داشتن اندامی متفاوت، فردی مفید بود.

● هشدار دکتر شهرام فرج‌زاده رییس فدراسیون پزشکی- ورزشی

مـکـمـل‌‌هـای بـدنـسـازی بـرای جـوانـان سـم اسـت!

ساخت و تولید مکمل‌‌های غذایی مانند تولید دارو نیست و شرایط بهداشتی و کنترل کیفی‌ای که برای تولید دارو اعمال می‌شود، در تولید این مکمل‌‌ها تفاوت دارد در نتیجه امکان آلودگی در آنها بسیار زیاد است. وقتی ساخت مکمل‌‌های غذایی را یک شرکت غیردارویی و شرکت تولیدکننده مواد غذایی و مکمل‌‌های غذایی بر عهده داشته باشد، احتمال آلودگی بیشتر خواهد بود.

اگر مصرف مکمل‌های مجاز ویتامین با مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه باشد، مصرف آنها مشکلی ندارد و ورزشکاران چه در سطح قهرمانی و چه در سطح همگانی می‌توانند با مشورت پزشک، ویتامین‌هایی نظیر امگا ۳، ویتامین E، Bکمپلکس، B۱۲، B۶ یا کپسول‌های مولتی‌ویتامین، فارماتون و... را که وزارت بهداشت تایید کرده است، مصرف کنند.

● مکمل‌های غیرمجاز می‌توانند انسان را عقیم کنند

مصرف غیراصولی و غیرمجاز برخی مکمل‌ها می‌تواند در دراز مدت عوارضی داشته باشد که متاسفانه این عوارض خود را نشان ندهند یا فرد به بروز آنها مقاومت داشته باشد. یکی از عوارض رایج، اختلال‌های گوارشی است که نوجوانان بسیار به آن مبتلا می‌شوند. در بسیاری موارد، افراد به خصوص نوجوانان، با شکایت از مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست به پزشک مراجعه می‌کنند. وقتی آزمایش مدفوع تجویز و بررسی‌‌های لازم انجام می‌شود، نتایج نشان می‌دهد مشکل مصرف بیش از حد مکمل‌هاست که معمولا افراد غیرکارشناس به آنها تجویز کرده‌اند و نتیجه این کار برهم خوردن عملکرد دستگاه گوارش است. مصرف غیراصولی مکمل‌ و داروهای غیرمجاز حتی می‌تواند باعث ناباروری در پسران و دختران شود.

یکی از مشکلاتی که برای مصرف‌کنندگان مکمل‌های پروتئینی به وجود می‌آید، نارسایی‌‌ کلیه و کبد آنهاست که معمولا با انجام آزمایش‌ مشخص می‌شود و غیرقابل‌برگشت است. اختلال در فشارخون، افسردگی، مشکلات پوستی، زخم اثنی‌عشر، ریزش مو، گرفتگی و سفتی عضلات نیز گریبانگیر مصرف‌کنندگان مکمل?ها خواهد شد. فرد برای بهتر شدن عملکرد ورزشی از این مکمل‌‌ها استفاده می‌کند اما به مرور دچار مشکلاتی می‌شود.

● کوتاهی قد از عوارض برخی داروهای غیرمجاز است

بیشتر داروهای غیرمجاز شامل انواع استروییدهای آنابولیک، هورمون رشد یا انسولین که در باشگاه‌ها و به‌وسیله افراد فاقد صلاحیت تجویز می‌شوند، از سوی نهادهای ملی و بین‌المللی مربوط به مبارزه با دوپینگ ممنوع اعلام شد‌ه‌اند. این داروها علاوه بر ایجاد شرایط نابرابر در ورزش، عوارض زیادی دارند. یکی از عوارض این داروها، بروز اختلال در رشد است. مثلا این داروها می‌توانند صفحه‌های رشد نوجوانی که هنوز رشدش کامل نیست و صفحه‌های رشدش بسته نشده، ببندند و در بلوغ فرد تاثیر منفی بگذارند. در جوانان هم این داروها باعث ریزش مو، تغییرات صدا و... می‌شوند.

● مصرف مکمل برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است

مصرف مکمل و داروهای نیروزا قبل از سن ۱۸ سالگی برای ورزشکاران جوان مانند سم است و مربیان ورزش نیز باید به این نکته توجه داشته باشند که بهتر است نوجوانان و جوانان به جای مصرف داروها و مکمل‌های غیرمجاز، از انواع حبوبات، میوه‌ها، لبنیات، پروتئین و غذاهای طبیعی استفاده کنند.

فقط ورزشکارانی که در سطح ورزش قهرمانی و حرفه‌ای فعالیت می‌کنند، می‌توانند زیرنظر متخصص پزشک ورزشی یا متخصص تغذیه از مکمل‌های مجاز استفاده کنند. بدن یک ورزشکار حرفه‌ای به ۸ هزار کالری نیاز دارد در نتیجه نمی‌تواند فقط با مصرف غذا، حبوبات و... این کالری را تامین کند در نتیجه سوخت‌وساز بدنش با مشکل روبرو خواهد شد.

فروش موادنیروزا در تمام باشگاه‌های کشور ممنوع است و فقط داروخانه‌ها مجازند این مواد را عرضه کنند و ورزشکاران باید فقط با تجویز و مشاوره پزشک ورزشی باشگاه یا شهرشان یا متخصصان تغذیه این داروها را مصرف کنند.

جوانان و نوجوانان باید به این نکته توجه کافی داشته باشند که قبل از استفاده از هر نوع مکمل و داروی نیروزا با مراجعه به درمانگاه فدراسیون پزشکی و هیات‌های پزشکی – ورزشی مشاوره لازم را از متخصصان این حوزه بگیرند تا از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری شود.

● چـرا بـعـضـی هـا دوپـیـنـگ مـی‌کـنـنـد؟

۱ اشتیاق فراوان به کسب عناوین قهرمانی و به نتیجه رسیدن تلاش‌های ورزشی بدون طی مراحل قهرمانی

۲ کسب مدال‌های المپیکی، جهانی، آسیایی، بین‌المللی و داخلی با حداکثر سرعت و حداقل زمان و به هر قیمت

۳ به شهرت رسیدن در سطوح داخلی و بین‌المللی زیرا معتقدند دیگر رقبا هم از موادنیروزا استفاده می‌کنند و آزمایشگاه قدرت تشخیص ماده نیروزا را ندارد.

۴ برای کسب درآمد و ارتقای رفاه زندگی

۵ به دست آوردن یک شغل یا تحصیل در رشته دانشگاهی یا ارتقای تحصیلی

۶ دریافت جوایز و هدایای ارزشمند که باعث اعتلای مادی شود و توقعات بیش‌ازحد مردم و مسوولان

۷ این باور غلط که پس از مصرف مواد نیروزا، می‌تواند با مصرف یک ماده دیگر، اثر ماده دوپینگ را در روز انجام تست از بین ببرد.

۸ فریب خوردن از یک ورزشکار هم‌رشته یا مربی غیرحرفه‌ای که عقیده دارد کسب مدال به هر قیمت باید انجام شود.

۹ ناآگاهی کامل از عوارض و خطرهای مواد نیروزای غیرمجاز با وجود آموزش‌های متعدد

۱۰ مقایسه اندام خود با بدن ورزشکاری که عضلات حجیم و زیبایی دارد و این تفکر که تنها راه رسیدن به چنین اندامی، مصرف مواد نیروزاست.

۱۱ استفاده از مکمل‌های غیرمجاز که از راه‌های قاچاق وارد کشور می‌شود و مورد تایید وزارت بهداشت یا فدراسیون پزشکی و نادو نیست.

۱۲ مصرف ناآگاهانه یک دارو یا مکمل غیرمجاز که می‌تواند عامل مثبت شدن تست دوپینگ بشود، با وجود آگاهی از اینکه برای مصرف هر دارو باید با پزشک تیم مشورت کرد.

۱۳ بی‌توجهی به توصیه‌های پزشکی - ورزشی یا توصیه‌های مربی باتجربه

۱۴ این باور غلط که بدون دوپینگ هرگز نخواهد توانست به مدال‌های جهانی دست یابد و حاضر می‌شود حتی دچار نقص عضو و بیماری‌های متعددی در آینده شود ولی در یک مسابقه المپیکی یا آسیایی به مدال دست یابد.

۱۵ جدی نگرفتن هشدارها مبنی بر حضور سرزده افسران دوپینگ وادا و نادوی ایران

۱۶ اعتقاد نداشتن به اینکه تکنولوژی پیشرفته آزمایشگاه‌ها برای تشخیص مواد نیروزا به‌گونه‌ای است که حتی دوپینگ بیش از یک سال را نشان می‌دهد.

● شایع‌ترین داروهای دوپینگ

شایع‌ترین مواد نیروزا که بین ورزشکاران ایرانی رواج یافته است عبارتند از: ناندرولون، تستوسترون، استانوزولول، متاندیون (متان)، هورمون رشد، انسولین، سوما، LH، HCG، کلنبوترول، فوروسماید (لازیکس)، آمفتامین (در ایران کراک به مخلوطی از آمفتامین و هروئین گفته می‌شود)، مت‌آمفتامین (شیشه)، دی‌اکسی مت‌آمفتامین (اکس)، کوکائین، موادمخدر سنتی (حشیش و ترکیب‌های تریاکی)، دگزامتازون، پردنیزولون، هیدروکورتیزون، تریامسینولون، الکل، ایندرال (پروپرانولول)، آنتولون، افدرین و کلومیفن.

● عوارض مصرف داروهای دوپینگ

افسردگی، پرخاشگری، خودکشی، قتل، آکنه، ریزش مو، کاهش رشد طولی استخوان‌ها، نازایی، ناتوانی جنسی، سکته قلبی و مغزی، خونریزی داخلی، نارسایی کبد، کلیه و قلب، دیابت، سرطان خون (لوسمی)، ازدیاد و کاهش فشارخون، تنگی نفس، زخم معده، پوکی استخوان، تپش قلب، سردرد، لرزش دست‌ها و پاها، درد مفاصل، سرگیجه، کابوس شبانه، تهوع، استفراغ، تشنج، شوک، کما و مرگ.

● چه مکمل‌هایی مجاز است؟

مصرف انواع مکمل‌های ویتامینی و تغذیه‌ای زیر نظر پزشکان ورزشی مجاز است از جمله امگا۳، مولتی‌ویتامین یا فارماتون، ویتامین E، ویتامین B۱، قرص‌های آهن، اسیدفولیک و...

ولی مصرف مکمل‌های پروتئینی و نشاسته‌ای در سطح ورزش همگانی ضرورت ندارد و در صورت مصرف حتما باید زیر نظر پزشکان ورزشی و کارشناسان تغذیه باشد.

سارا جمال آبادی

سارا دماوندان

فرشته آل علی