آموزش استفاده كنندگان آموزش كتابداران برای استفاده از فن آوری های جدید در كشورهای در حال توسعه

بعلت فقدان كتابخانه های معتبر در بین استفاده كنندگان , بخصوص در كشورهای در حال توسعه , آگاهی استفاده كننده یك مؤلفه ضروری در آموزش استفاده كننده از كتابخانه می شود آگاهی استفاده كننده به منظور افزایش آگاهی از كتابخانه بعنوان منبع اولیه اطلاعات و بعنوان یك واسطه كه استفاده كنندگان از كتابخانه ممكن است جهت كمك برای نیازهای اطلاعاتی به آن مراجعه كنند برای تأمین علاقه , نیازهای پژوهشی فردی , تهیه پروفایل استفاده كنندگان یك گام اساسی است

اگر به یك فرد یك ماهی بدهی ، یك وعده غذا خواهد داشت؛ اگر ماهی گرفتن را به او یاد بدهید، برای تمام عمرش غذا خواهد داشت.

یا به عبارت دیگر:

- اگر یك ماهی به من بدهی، یك وعده غذا به من داده ای

- اگر دو ماهی به من بدهی، دو وعده غذا داده ای

- اگر ماهیگیری به من یاد بدهی، یك عمر مرا بی نیاز كرده ای .

این ضرب المثل از چین باستان، به روشنی نیاز به آموزش استفاده كننده دركلیه رشته های دانش بشری را مشخص می سازد.

۱- مفهوم آموزش استفاده كننده:

آموزش استفاده‌كنندگانUser Education

برنامه اطلاع رسانی كه استفاده‌كنندگان را با منابع و خدمات موجود در كتابخانه یا مركز اطلاع رسانی آشنا می كند تا بتوانند به سهولت از آنها استفاده كنند. .( كنین، ۱۳۷۸، ص. ۲۷۵)مفهوم آموزش استفاده كننده توسط افراد مختلف ، كاملاً به طور متفاوت درك شده است.جاكوئز توكاتلیان (Jacques Tocatlian)، مدیر سابق برنامه اطلاعات عمومی یونسكو( UNESCO: United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) آموزش استفاده كننده را به شرح زیر تعریف كرده است: مسیر عام شامل هر تلاش یا برنامه ای كه توانایی های موجود و بالقوه استفاده كنندگان را بصورت فردی یا گروهی با هدف آسان نمودن اهداف زیر، هدایت و راهنمایی كند:

الف) تشخیص نیازهای اطلاعاتی خودشان؛

ب) تدوین و تنظیم این نیازها؛

ج) استفاده كافی و مؤثر از خدمات اطلاع رسانی و

د) ارزیابی این خدمات

۲- مؤلفه های آموزش استفاده كننده:

عموماً آموزش استفاده كنندگان شامل چهار حوزه وابسته به یكدیگر می باشند:

الف) آگاهی استفاده كننده ؛

ب) درك موقعیت كتابخانه ؛

ج) آموزش كتاب شناختی و

د) تاریخچه استفاده كننده

بعلت فقدان كتابخانه های معتبر در بین استفاده كنندگان ، بخصوص در كشورهای در حال توسعه ، آگاهی استفاده كننده یك مؤلفه ضروری در آموزش استفاده كننده از كتابخانه می شود. آگاهی استفاده كننده به منظور افزایش آگاهی از كتابخانه بعنوان منبع اولیه اطلاعات و بعنوان یك واسطه كه استفاده كنندگان از كتابخانه ممكن است جهت كمك برای نیازهای اطلاعاتی به آن مراجعه كنند. برای تأمین علاقه ، نیازهای پژوهشی فردی ، تهیه "پروفایل استفاده كنندگان" یك گام اساسی است. توجه به تهیه "پروفایل"، مستلزم به رمز درآوردن مفاهیم آن، تدارك و آماده سازی "پروفایل" استفاده‌كنندگان، مستند كردن آنها و قاعده‌مند كردن حالتهای جستجو است. ظهور فن آوری اطلاعات دور نمای جدیدی از آموزش استفاده كننده را باز كرده است. چطور از فن آوری اطلاعات استفاده كنیم. سؤال اصلی نه تنها برای استفاده كنندگان بلكه برای كتابدارانی كه با فن آوری اطلاعات سروكار دارند نیز وجود دارد.

۳- فن آوری اطلاعات و آموزش استفاده كننده در كشورهای در حال توسعه:

رسانه چاپی، رسانه غیر چاپی، ریز رسانه‌ها (micro-media) رشد كمی و پیچیدگی كمی مطالب خواندنی، موجب كاوش متنی و استفاده كننده را در استفاده از آن دچار مشكل می كند. نظام بازیابی اطلاعات و آخرین اسلوب‌های انتقال فن آوری اطلاعات جملگی آموزش به استفاده كننده را الزامی می‌سازد.

بازیابی اطلاعات از پایگاههای اطلاعاتی گوناگون كه در مكانهای دور دست وجود دارند ، نیاز به كامپپیوتر، نظام مخابراتی و وسایل الكترونیكی دارد. استفاده بهینه از نظام بازیابی اطلاعات پیوسته به آموزش خوب استفاده كننده كاوشگر نیاز دارد. با افزایش تعداد پایگاههای موجود در موضوعات گوناگون ، نیاز برای آموزش استفاده كننده از كتابخانه ضروری تر شد. این آموزش اساساً نیازی به در اختیار داشتن تمام مهارتهای سخت افزار كامپیوتری نداشت ، اما توانست خودش را به عنصرهای اصلی بهره برداری از نظام هدایت كند.آموزش ممكن است رسمی باشد. جاییكه پژوهشگر از طریق آموزش سازمان یافته فصلی یا كارگاهی هدایت می شود ، یا ممكن است در حال حاضر خودآموزی یا آموزش در منزل از طریق آموزشهای برنامه ریزی شده باشد. این نوع از آموزش بعنوان آموزش بوسیله كامپیوتر (Computer assisted Instruction: CAI) شناخته شده است كه روش مؤثر آموزش در استفاده از نظام بازیابی اطلاعات پیوسته است. تنوع ابزارهای الكترونیكی ، ماشینها و تكنیك هایی را تجهیز می كند كه در فرآیند آموزش نقش بسزایی دارند. بدین منظور نیازی به یادگیری چگونگی استفاده از فن آوری ها وجود دارد. این نوع از آموزش نه تنها برای استفاده‌كنندگان نهایی بلكه در حقیقت ، در ابتدای امر برای كاوشگرها یا میانجی هایی كه كتابداران یا متخصصان اطلاع رسانی هستند ، نیاز است داده شود. كتابداران و متخصصان اطلاع رسانی باید این نوع از آموزش استفاده كننده را برای هدایت و كنترل ابزارها فراگیرند و جستجو ها را برای استفاده‌كنندگان نهایی بطور مؤثر فراهم سازند.بعداً ، استفاده‌كنندگان كتابخانه بایستی گاهی اوقات بوسیله متخصصان اطلاع رسانی، چنین دوره های آموزشی را ببینند.

۴- انواع نیازهای آموزشی برنامه ریزی شده:

با در نظر گرفتن انفجار متون (ادبیات)، رشد فن آوری ها و نیاز استفاده كنندگان، یك نیاز مبرم برای انتقال آموزش ضروری به كتابداران در كشورهای در حال توسعه وجود دارد تا فن آوری های جدید را به منظور پی بردن به نوع آموزش مورد نیاز برای كتابداران شاغل به كار برند. نگارنده این مقاله به صورت غیر رسمی حدود ۱۵۰ كتابدار كه در انواع كتابخانه ها یعنی كتابخانه های دانشگاهی ، عمومی ، تخصصی كار می كنند را در هند شمالی در طی ماه نوامبر ۲۰۰۰ تا فوریه ۲۰۰۱ مصاحبه نموده است. اكثریت پاسخ دهندگان اعلام داشتند كه آموزش برنامه ریزی شده در موضوعات زیرین ، بایستی داده شود.از آنجاییكه هندوستان یكی از كشورهای سریع در حال توسعه دنیا می باشد عقیده كتابداران هندوستانی می تواند مناسب و قابل اجرا برای بیشتر كشورهای در حال توسعه دنیا باشد.

---