بدون عمل, ثواب کسب کنیم

برای آن عملی ارزش قائل است که از قلب و جانی رو به خدا و منوّر به نور ایمان و تقوی نشأت گرفته باشد و از این رو می فرماید «قل أنفقوا طوعاً أو کَرهاً لن یُتقبَّلَ منکم إنَّکم کنتم قوماً فاسقین»

برای آن عملی ارزش قائل است که از قلب و جانی رو به خدا و منوّر به نور ایمان و تقوی نشأت گرفته باشد و از این رو می‌فرماید: «قل أنفقوا طوعاً أو کَرهاً لن یُتقبَّلَ منکم إنَّکم کنتم قوماً فاسقین».

● شاکله چیست؟

«قل کلٌّ یعملُ علی شاکلَتِه...»؛ (۱) شاکله تفسیر به نیّت شده است (۲)؛ یعنی، همان خُلق و خوی و ملکه‌ای که به کار آدمی شکل می‌دهد. اگر آن شاکله، ملکه‌ی فاضله باشد به عمل شکل الهی می‌دهد و بر نورانیّت جان می‌افزاید.

در جنگ تبوک، رسول خدا صلی الله علیه و آ له و سلم فرمودند: گروهی با ما نیامدند و در مدینه ماندند امّا در همه‌ی اعمال با ما شریکند، در گرسنگی‌ها و تشنگی‌ها و بی خوابی‌ها و تحمّل هر گونه دشواری‌ها با ما شریکند!! پرسیدند: چرا!؟ آن‌ها که در مدینه ماندند! فرمود: «حَبَسهم العُذرُ فَشارَکُونا بِحُسنِ النِّیَّة»؛ (۳).

آن‌ها به خاطر عذرهایی که داشتند از پیری و بیماری و نابینایی و... نتوانستند با ما بیایند، امّا نیّتشان با ما بود از این نظر با ما در ثواب اعمالمان شریکند.

این بسیار مهّم است که آدم، موفّق نشده عملی را انجام دهد، امّا چون نیّت آن را داشته است ثوابش را به او می‌دهند.

● کسب ثواب به واسطه‌ی نیّت

در جنگ جمل هم بعد از اینکه امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام فاتح شدند، یکی از یاران آن حضرت گفت: ای کاش، برادرم اینجا بود و او هم در این فتح و پیروزیِ عظیم، مأجور می‌شد. حضرت فرمود: آیا دلش با ما بود یا نه!؟ گفت: بله؛ فرمود: همین که قلبش با ما بود و می‌خواست بیاید و مانعی پیش آمد، در تمام این اعمال با ما شریک است. سپس فرمود: نه تنها او، بلکه کسانی در این جهاد با ما شریکند که هنوز در صلب پدرها و رحم مادر هستند و بعداً به دنیا می‌آیند و قصه‌ی ما را می‌شنوند و از صمیم دل می‌گویند: «یا لیتنا کُنّا فَنَفُوزَ فوزاً عظیماً؛ (۴) ای کاش، ما هم با آن‌ها بودیم و به این فوز عظیم می‌رسیدیم.».

هر که خود را برای خدا خوشبو کند روز قیامت در حالی که خوشبوتر از مشک اذفر است وارد محشر می‌شود و هر که خود را برای غیر خدا خوشبو سازد روز قیامت در حالی که بدبوتر از مردار است وارد محشر می‌شود.

آن‌ها هم با ما شریکند. حال اگر ما هم راست بگوییم که: «یا مولانا؛ یا أباعبداللهِ الحسین؛ یا لیتنا کنّا فَنَفُوزَ فوزاً عظیماً»؛

ما را هم در ردیف شهدای کربلا می‌نویسند و شریک در اعمال آن‌ها قرار می‌دهند. این، به خاطر نیّت است که میزان سعادت یا شقاوت است.

● تفاوت در انگیزه‌ها

«مَن تَزوّج امرأةًعلی صِداق و هو لا ینوی أداءهُ فهوَ زانٍ وَ مَنِ استدانَ دَیناً و هو لا یَِنوی قضاءهُ فَهَُو سارقٌ؛ کسی که با زنی ازدواج کرده و مَهری معیّن نماید در حالی که قصد دادن آن را ندارد، زناکار است و کسی که از مردم قرضی بگیرد در حالی که قصد ادا و بازپرداخت آن را ندارد، سارق است.».

«مَن تَطیَّب للهِ تعالی جاءَ یومَ القیامةِ و ریحُهُ أطیبُ مِنَ المِسکِ الاَذفرِ و مَن تطیَّبَ لِغیراللهِ جاءَ یوم القیامةِ و ریحُهُ انتَنُ مِنَ الجیفةِ؛ (۵) هر که خود را برای خدا خوشبو کند روز قیامت در حالی که خوشبوتر از مشک اذفر است وارد محشر می‌شود و هر که خود را برای غیر خدا خوشبو سازد روز قیامت در حالی که بدبوتر از مردار است وارد محشر می‌شود.».

ملاحظه می‌فرمایید، عطر زدن و بوی خوش بکار بردن که از دو نفر صادر می‌شود، یک عمل بیش نیست و هر دو به ظاهر یکسانند، امّا از حیث انگیزه و نیّت از زمین تا آسمان با هم فاصله دارند. یکی انگیزه‌اش الهی بوده و دیگری نفسانی؛ و لذا در روز جزا یکی خوشبوتر از مشک و دیگری بدبوتر از مردار است.

● ارزش والای اعمال در گرو نیّت صالح

دین می‌خواهد روح و جان ما را الهی و خوشبو سازد، در روح و جان ما لطافت و نورانیّت و قداست ایجاد کند و به ما بفهماند که عمل به خودی خود، با قطع نظر از ریشه‌ی روحی و الهی، ارزشی ندارد.

در مقدمه‌ی ششم، از مقدّمات تفسیر مجمع‌البیان، حدیثی از امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده که روز قیامت: «یُقالُ لِصاحبِ القرآنِ؛ إقرء وَ رتِّل کما کُنتَ تُرَتِّلُ فِی الدّنیا فإنَّ منزلکَ عِندَ آخِرِ آیةٍ تقرَاُها؛ به کسی که قاری یا حافظ یا مفسّر قرآن و یا به هر نوعی با قرآن مأنوس بوده گفته می‌شود: همان‌طور که در دنیا قرآن را با ترتیل می‌خواندی، اینجا هم به همان نحو بخوان و به تعداد آیات قرآن که می‌خوانی از درجات بهشتی بالا برو که منزل و جایگاه تو در بهشت، در کنار آخرین آیه‌ای است که می‌خوانی.».

هر چه از آیات قرآن بخوانی، به همان مقدار از درجات بهشتی بالا می‌روی؛ ده آیه، ده درجه؛ صد آیه، صد درجه؛ هر مقدار از آیات قرآن را که می‌خوانی، همان جا آخرین درجه از درجات ارتقایی است در بهشت خواهد بود. امّا باید دید این شرف، مربوط به کدام قاری یا حافظ و مفسّر قرآن است!؟ البته روشن است که به حکم «الدّنیا مزرعةُ الآخرةِ» این منزلت اعلا از آنِ کسی است که در دنیا بر اثر مصاحبت با قرآن به کمالات روحی اش افزوده شده و مقامات معنوی‌اش بالا رفته است. آری؛ آن کس که آیات قرآن در این دنیا ترقی‌اش داده است در آن جهان نیز ترقی‌اش خواهد داد.

ثواب، همان ارتقای درجات روحی در دنیا است که پس از مرگ، به صورت درجات بهشتی مجسّم می‌شود. عِقاب نیز تنزّل و انحطاط درجات روحی در دنیا است که پس از مرگ به صورت درکات جهنّم مجسّم می‌گردد؛ زیرا همان‌گونه که عرض شد: ملاک سعادت و شقاوت در عالَم پس از مرگ، همان ملکات فاضله و یا رذیله‌ی نفسانیّه است که در طول عمر و زندگی در دنیا به دست آمده است.

امّا آن کس که پیوسته مصاحب قرآن بوده و آیات آن را با صدای خوب خوانده و با بیان خوب تفسیر کرده ولی هیچ ارتقای روحی نداشته و همچنان در شوره زار هوی در جا زده و در گنداب هوس غوطه خورده است. طبیعی است که آنجا نیز ارتقایی نخواهد داشت. اینکه می‌گویید: فلان کار ثواب دارد، ثواب یعنی چه؟ معنای ثواب چیست!؟

آیا مثل یک مشت نخود و کشمش است که در جیب آدم می‌ریزند؟ یا باغی پر از اشجار (۶) و انهار (۷) است که می‌سازند و تحویل آدم می‌دهند؟ نه چنین نیست. ثواب، همان ارتقای درجات روحی در دنیا است که پس از مرگ، به صورت درجات بهشتی مجسّم می‌شود. عِقاب نیز تنزّل و انحطاط درجات روحی در دنیا است که پس از مرگ به صورت درکات جهنّم مجسّم می‌گردد؛ زیرا همان‌گونه که عرض شد: ملاک سعادت و شقاوت در عالَم پس از مرگ، همان ملکات فاضله و یا رذیله‌ی نفسانیّه است که در طول عمر و زندگی در دنیا به دست آمده است.

خلاصه آنکه قرآن کریم برای آن عملی ارزش قائل است که از قلب و جانی رو به خدا و منوّر به نور ایمان و تقوی نشأت گرفته باشد و از این رو می‌فرماید: «قل أنفقوا طوعاً أو کَرهاً لن یُتقبَّلَ منکم إنَّکم کنتم قوماً فاسقین».

پی نوشت ها :

۱- سوره‌ی اسراء، آیه ۸۴.

۲- تفسیر نور الثّقلین، جلد ۳، صفحه‌ی ۲۱۴.

۳- المحجّة البیضاء، جلد ۸، صفحه‌ی ۱۰۴.

۴- نهج‌البلاغه ی فیض، خطبه‌ی ۱۲.

۵- المحجّة البیضاء، جلد، صفحه‌ی ۱۰۵.

۶- اشجار: درختان.

۷- انهار: رودها.

فرآوری : زهرا اجلال

منابع :

صفیر هدایت، سید محمد ضیاء آبادی.

سایت مطهر.

سایت قرآنی مطهر.