پیشگیری از تحلیل استخوان فک با کاشت دندان

امروزه ایمپلنت های دندانی از درمان های مفید برای افرادی که یک یا چند دندان خود را از دست داده اند, محسوب می شود

امروزه ایمپلنت‌های دندانی از درمان‌های مفید برای افرادی که یک یا چند دندان خود را از دست داده‌اند، محسوب می‌شود. طی سال‌های اخیر، کاشت دندان (ایمپلنت) به افراد فاقد دندان برای داشتن تغذیه مناسب، صحبت کردن و حفظ زیبایی بسیار کمک کرده است. ایمپلنت دندانی قطعه‌ای است فلزی از جنس تیتانیوم و با ترکیب فلزات سازگار با بدن که در استخوان فک قرار می‌گیرد و بهترین جانشین دندان‌های ازدست‌رفته محسوب می‌شود. پیش از این افرادی که یک دندان خود را از دست می‌دادند، ‌باید دو دندان کناری ناحیه بی‌دندان را تراش می‌دادند تا دندان‌های مجاور به عنوان پایه‌هایی برای یک بریج (پل) دندانی، نیروها را تحمل کنند. این شیوه، گاه محکوم به درمان ریشه (عصب‌کشی) هم می‌شد یا افراد کاملا بی‌دندان را ناگزیر می‌کرد همیشه رنج لقی پروتزهای متحرک را تحمل کنند. با آمدن ایمپلنت‌های دندانی، این طرح درمان‌ها تغییر کرد و بار دیگر علم به خدمت ارتقای کیفیت زندگی آمد. دانش اصلی ایمپلنت‌های دندانی توسط یک ارتوپد سوئدی به‌نام پروفسور «برانمارک» به دنیای دندانپزشکی عرضه شد. این پروفسور برای نخستین‌بار نشان داد ایمپلنت‌های دندانی که از جنس تیتانیوم ساخته شده‌اند، توانایی پیوند خوردن به استخوان‌های فک بالا و پایین را دارند و به اصطلاح به استخوان جوش می‌خورند. ایمپلنت، هم‌اینک در دندانپزشکی جزو علوم نوین به شمار می‌رود و به دلیل پیشرفت‌های گسترده، طی سال‌های اخیر توانسته از نگرانی بشر برای از دست دادن دندان‌ها تا حد زیادی بکاهد. یازدهمین همایش انجمن علمی پریودنتولوژی ایران که پنجم تا هشتم بهمن‌ امسال در تهران برپا شد، فرصت مناسبی را به‌ وجود آورد تا بار دیگر به مساله کاشت دندان نگاهی تازه بیندازیم. با ما همراه باشید.

از دست دادن هر دندان به دلیل عملکردهای فیزیولوژی، سبب تحلیل استخوان‌های باقیمانده در فک بالا و پایین می‌شود. به عبارتی دیگر، زمانی که استخوان فک زیر فشار نباشد (دندان در داخل استخوان وجود نداشته باشد) سلول‌های استخوان‌ساز کمتر فعالیت دارند و سلول‌هایی که از استخوان برداشت می‌کنند، فعالیت‌شان دو برابر می‌شود. این مساله عکس زمانی است که دندان داخل استخوان داخل فک قرار دارد. در این حالت، حجم استخوان از نظر ارتفاع و قطر کاهش نمی‌یابد.

در حقیقت، جلوگیری از تحلیل استخوان، ‌مهم‌ترین عملکرد ایمپلنت است. دومین عملکرد مهم ایمپلنت، عملکرد آن به عنوان ریشه دندان است. هنگام انتخاب ایمپلنت، میزان استخوان در دسترس، میزان استحکام استخوان و زمان گذاشتن ایمپلنت را در نظر می‌گیرند. اگر استخوان کافی برای گذاشتن ایمپلنت در دسترس نباشد، می‌توان در شرایط خاص، مقداری استخوان برگرفته از نقاط دیگر را پیوند زد. به گفته دکتر «مهدی کدخدازاده» متخصص پریودنتولوژی و دبیر اجرایی یازدهمین همایش انجمن علمی پریودنتولوژی ایران، درمان موفق ایمپلنت، مستلزم حجم استخوان کافی در محل قرار دادن ایمپلنت است به طوری که وجود نداشتن استخوان کافی، عمر ایمپلنت‌های دندانی را کاهش می‌دهد. این امر می‌تواند ناشی از ضایعات مادرزادی، تروماتیک یا تحلیل استخوان متعاقب کشیدن دندان باشد.

هم‌اینک روش‌های مختلفی برای بازسازی استخوان حمایت‌کننده دندان (ریج استخوانی) تحلیل‌رفته قبل از قرار دادن ایمپلنت در بعد افقی و عمودی وجود دارد؛ از جمله استفاده از استخوان پیوندی از بدن خود فرد، مواد پیوند استخوانی، فاکتورهای رشدی (آنزیم‌ها، فاکتورهای انعقادی و تمام عواملی که رشد و ترمیم استخوان را تسریع می‌کنند) و بازسازی استخوان به روش ایجاد کشش و بازسازی استخوانی هدایت‌شده (GBR). از میان این روش‌ها، بازسازی استخوانی هدایت‌شده (GBR) یکی از مناسب‌ترین روش‌های درمانی به منظور ترمیم ضایعات محدود (ضایعات لوکالیزه فکی) است. درمان به روش GBR که اولین‌بار در سال ۱۹۸۸ توسط «داهلین» ارایه شد، امروزه متخصصان را قادر می‌کند به کمک آن در نواحی دارای نقص استخوانی به موفقیت درمانی مشابه با نواحی بدون نقص دست یابد. دکتر «پیمان شهیدی» رییس این همایش می‌گوید: «فلسفه این درمان، ایجاد فضایی برای مهاجرت سلول‌های استخوان‌ساز و جلوگیری از ورود سلول‌های بافت نرم به درون این فضاست که این اهداف با استفاده از غشاهای مختلف تامین می‌شود.» مواد پیوندی استخوانی مختلف به چهار دسته «اتوگرفت»، «آلوگرفت»، «زنوگرفت» و مواد«آلوپلاستیک» تقسیم می‌شوند و از طریق بازسازی استخوان، تحریک، القای استخوان و ایجاد داربست برای بازسازی استخوان کاربرد دارد. دکتر «کدخدازاده» در این‌باره می‌گوید: «از این مواد به صورت بلاک و پودر به منظور حمایت کردن غشا، حفظ فضا و نیز ایجاد داربستی برای رشد سلول‌های استخوانی همراه با GBR استفاده می‌شود. کارآزمایی بالینی کنترل‌شده، نشان می‌دهد درمان نقایص استخوان افقی با روش GBR یک روش درمانی موفق و قابل پیش‌بینی است، هرچند در مورد نقایص عمودی، مقدار بازسازی استخوانی امکان پیش‌بینی میسر نیست.» به گفته دکتر «محمدرضا طالبی‌اردکانی» قائم‌مقام یازدهمین همایش انجمن علمی پریودنتولوژی ایران، متعاقب کشیدن دندان در ناحیه انتهای فک بالا، تخریب و ترمیم استخوان فک از یک سو و از سوی دیگر گسترش یافتن سینوس به درون استخوان حمایت‌کننده دندان، به نقص عمودی در استخوان فک منجر می‌شود که بالا بردن کف سینوس ناحیه فک بالا برای افزایش ارتفاع عمودی استخوان ضروری است.

● مراقبت از ایمپلنت

با توجه به اینکه ایمپلنت یک درمان کاملا تخصصی است، نیازمند طی کردن مجموعه‌ای از مراحل مشخص است که هر یک اهمیت خاص خود را دارد. این مراحل به ترتیب شامل انجام معاینه به منظور تشخیص و طرح درمان، کاشت ایمپلنت، قراردادن پروتز روی ایمپلنت، مراجعه‌های بعدی و رعایت بهداشت است. حفظ سلامت بافت‌های اطراف ایمپلنت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ذهنیت بسیاری از مردم این است که نگهداری و بهداشت دندان مهم نیست. آنان تصور می‌کنند که ایمپلنت پیچی است که در استخوان فک داخل شده و تا آخر عمرشان باقی خواهد ماند، در صورتی‌که ایمپلنت به مراقبت بیشتری نسبت به دندان‌های طبیعی نیاز دارد. کسی که بهداشت مناسب دهان را رعایت ندارد، بدون شک در نگهداری ایمپلنت هم موفق نخواهد بود و ایمپلنت را پس از مدتی از دست خواهد داد. شواهد علمی نشان می‌دهد که بیماران دارای ایمپلنت در مقایسه با افراد دارای دندان‌های طبیعی به التهاب ناشی از پلاک و تخریب استخوان مستعدتر هستند. به عبارت دیگر می‌توان گفت همان عواملی که سبب می‌شود یک دندان طبیعی از بین برود، عینا می‌تواند به از دست رفتن ایمپلنت منجر شود. اگرچه ایمپلنت هیچ‌گاه دچار پوسیدگی نمی‌شود، اما تجمع پلاک میکروبی و جرم در اطراف هر ایمپلنت به التهاب لثه و استخوان اطراف ایمپلنت و در نهایت سبب از بین رفتن اتصال ایمپلنت با استخوان خواهد شد. بنابراین ضروری است بیماران درست مثل یک دندان طبیعی از ایمپلنت خود نگهداری کنند. رعایت بهداشت مطلوب و کاربرد مسواک حداقل دو بار در روز در کنار نخ‌ها و برس‌های مخصوص که توسط متخصص آموزش داده می‌شود، بسیار حایز اهمیت است. به گفته دکتر «شهیدی»، دوره نگهداری از ایمپلنت که «فاز نگهدارنده» نامیده می‌شود، نقش بسزایی در حفظ و بقای ایمپلنت خواهد داشت. فاز نگهدارنده از زمان قرار دادن ایمپلنت آغاز شده و بیمار باید تحت ویزیت‌های دوره‌ای منظم با فواصل سه‌ماهه در سال اول و فواصل شش‌ماهه در سال‌های بعد قرار گیرد. تمیز کردن ایمپلنت‌ها در این دوره‌ها مشابه دندان‌ها انجام می‌شود با این تفاوت که برای برداشتن جرم از ابزارهای مخصوصی استفاده می‌شود تا سطح ایمپلنت‌ها خراشیده نشوند. با توجه به پیشرفت‌های روزافزون علم درخصوص نحوه قراردهی و مواد به‌کار رفته در سطح ایمپلنت‌ها برای اتصال سریع و بهتر با استخوان، درصد موفقیت ایمپلنت‌های دندانی بسیار بالا گزارش شده است. لازم به یادآوری است درصد موفقیت و طول عمر ایمپلنت به شدت تحت‌تاثیر شرایط بهداشتی دهان، نگهداری بیمار و تداوم انجام ویزیت‌های دوره‌ای قرار دارد.

بنفشه پورناجی