از وندالیسم تا گرافیک شهری

وندال‌ها اگرچه گروهی بودند که اعتراضات اجتماعی خود را با آسیب رساندن و تخریب مظاهر شهری نشان می‌دادند، اما بیراه نگفته‌ایم اگر ادعا کنیم که همین گروه بزهکار اجتماعی باعث …

وندال‌ها اگرچه گروهی بودند که اعتراضات اجتماعی خود را با آسیب رساندن و تخریب مظاهر شهری نشان می‌دادند، اما بیراه نگفته‌ایم اگر ادعا کنیم که همین گروه بزهکار اجتماعی باعث شد تا هنری در شهر رواج یابد که مهم‌ترین ویژگی‌اش، عمومی ‌بودن آن است.

گرافیتی ابزاری بود که وندال‌ها عموما با استفاده از آن و از طریق دیوارهای شهر ـ به عنوان رسانه‌ای همه‌گیر و تاثیرگذار ـ پیام خود را به دیگران می‌رساندند.

گرافیتی البته عمری به بلندای تاریخ دارد و ردپای آن را می‌توان در سنگ‌نوشته‌ها و غارها به وضوح یافت، اما در شکل مدرن و امروزی، گرافیتی در فضای شهر، در ۲ سبک خط و نقاشی مورد استفاده وندال‌ها قرار گرفت که در نوع خود ایده‌ای تازه در سیما و منظر شهری بود.

همان وقت که وندال‌ها چهره شهر را عرصه تاخت و تاز تفکرات اجتماعی خود قرار داده بودند، شاید هیچ‌وقت باور نمی‌کردند کم‌کم مفهومی از هنر را وارد فضای شهر می‌کنند که بعدها به عنوان هنر عمومی چهره شهرها را متحول ساخته و حوزه اختصاصی و تقدسی هنر را عمومی می‌کند.

این خدمت وندال‌ها گرچه قابل توجه است، اما خسارتی که آنها به شهر وارد می‌کنند هرگز قابل قیاس با این موضوع نیست، به عنوان مثال طبق آمارهایی که جسته ‌و گریخته از سوی مدیران شهر اعلام می‌شود، در چند سال گذشته در تهران (به عنوان کلانشهر کشور) سالیانه میلیاردها تومان از بودجه عمومی صرف ترمیم و جایگزین‌کردن آسیب‌های وارده به فضای شهر می‌شود. بنابراین اگر مدیران شهری برای این معضل چاره‌ای نیندیشند چه‌بسا هرگز توان مقابله با این گروه که براساس بررسی‌های آماری‌ در گروه‌های سنی جوان و پرانرژی ۱۲ تا ۲۵ سال قرار دارند را نخواهند داشت.

برای مقابله با این موج، کشورهای توسعه یافته پیشگام هستند. جامعه‌شناسان در کنار مدیران شهری این کشورها که سال‌هاست با این عارضه شهری دست و پنجه نرم می‌کنند، اقدامات بسیار موثری را در پیش گرفته‌اند تا بتوانند تخریب این گروه اجتماعی را به حداقل برسانند.

ازجمله مهم‌ترین راهکارهای ارائه شده در این زمینه می‌توان به آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی اشاره کرد؛ این که چرا و چگونه این معضل شکل می‌گیرد و چه میزان از منابع مالی را به خود اختصاص می‌دهد.

مساله بعدی ایجاد تعلق خاطر بین شهروند و محیط اجتماعی است که شهروند در آن زندگی می‌کند، چراکه اگر این تعلق خاطر به وجود آید و شهروندان بین خود و فضای شهر پیوند معناداری احساس کنند، آن وقت خودشان از آن حفاظت می‌کنند و مانع آسیب رساندن به آن خواهند شد.

راهکار موثر دیگر برای به حداقل‌رساندن تخریب وندال‌ها، ایجاد فضاهایی در داخل شهر برای به‌کار گرفتن خلاقیت جوانان و نوجوانان است. متخصصان شهری بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته با به‌کار گرفتن تکنولوژی‌های نوین، فضاهای مجازی در مکان‌های خاص شهری ایجاد کرده‌اند تا جوانان و نوجوانان بتوانند عقده‌ها و بعضا خلاقیت‌های هنری خود را از این طریق تخلیه کرده یا پرورش دهند. حتی در پاره‌ای موارد از شهروندان خواسته می‌شود تا در این فضاها چیزی به یادگار باقی بگذارند.

کسی چه می‌داند شاید در آینده نزدیک به خاطر همین راهکار‌ها، ایجاد تحول در شهر از طریق هنر، برخلاف آنچه وندال‌ها در گذشته مسبب آن بوده‌اند، هزینه کمتری روی دست متولیان شهری بگذارد.

عظیم رجب‌پور