اُسوه صبر و پایداری

نگاهی به زندگی و مجاهدت های حضرت زینب س

حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) پنج فرزند به نام های حسن، حسین، زینب، ام کلثوم و محسن داشتند. حضرت زینب، سومین فرزند ایشان بود که به احتمال قوی در سال ششم هجرت در مدینه چشم به جهان گشود. هنگام ولادت حضرت زینب، پیامبر اکرم (ص) در مسافرت بودند. بنابراین حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) منتظر ماندند تا رسول خدا از سفر بازگردد تا سپس نامی برای فرزند خود انتخاب کنند. آن حضرت به فرمان الهی نام این مولود مبارک را زینب گذاشتند.

زینب یعنی زینت پدر، همان گونه که این نام زینت بخش تاریخ اسلام و تشیع بود. حضرت زینب (س) با انجام رسالت سنگین خود در واقعه کربلا، زینت بخش و الگوی عملی صبر و بردباری در تاریخ اسلام به شمار می آیند. از آن جایی که یکی از سیره های عملی زندگیشان، پرستاری و دست گیری از حال بیماران و درماندگان بود. اتفاقات سختی که در طول حیات ایشان رخ داد؛ همچون بیماری مادر بزرگوارشان، ضربت خوردن پدر، مسمومیت برادر و بالاخره حادثه بزرگ کربلا، حضرت زینب(س) را به عنوان الگوی پرستاران معرفی کرد و سالروز ولادتش، به عنوان روز پرستار برگزیده شد.‏

حضرت زینب(س) تا سن پنج یا شش سالگی تحت تربیت و پرورش رسول خدا بودند و این پنج سال فرصتی بود تا در دامان پدر بزرگوارش، درس معرفت، استقامت و بردباری را بیاموزد و الگو و اسوه ای در تاریخ، برای تمامی مسلمانان جهان باشد. زینب (س) در شجاعت و شهامت، عقل و درایت، صبر و استقامت، نطق و سخنوری و هر آنچه را که از محضر پیامبر (ص) در کودکی آموخته بود در زندگی خود و در حادثه بزرگ کربلا از خود نشان داد. چرا که زندگی سراسر حادثه و مصیبت ایشان که با واقعه کربلا گره خورده بود، بیانگر اهداف نهضت عظیم عاشورا بود. از همان ابتدای کودکی پیامبر از سرنوشت پر حادثه حضرت زینب آگاه بود و سعی می کرد تا ایشان را برای حادثه و حماسه ای بزرگ و سخت آماده سازد.

روایت است که ارتحال پیامبر خدا نزدیک بود، زینب نزد پیامبر آمد و با زبان کودکانه به پیامبر چنین گفت: "ای رسول خدا! دیشب در خواب دیدم که باد سختی وزید که بر اثر آن دنیا در ظلمت فرو رفت و من از شدت آن باد به این سو و آن سو می‌افتادم؛ تا اینکه به درخت بزرگی پناه بردم، ولی باد آن را ریشه کن کرد و من به زمین افتادم. دوباره به شاخه دیگری از آن درخت پناه بردم که آن هم دوام نیاورد.

برای سومین مرتبه به شاخه دیگری روی آوردم، آن شاخه نیز از شدت باد در هم شکست. در آن هنگام به دو شاخه به هم پیوسته دیگر پناه بردم که ناگاه آن دو شاخه نیز شکست و من از خواب بیدار شدم". پیامبر با شنیدن خواب زینب، بسیار گریست و فرمود: "درختی که اولین بار به آن پناه بردی جدّ توست که بزودی از دنیا می‌رود و دو شاخه بعد مادر و پدر تو هستند که آنها هم از دنیا می‌روند و آن دو شاخه به هم پیوسته دو برادرت حسن و حسین هستند که در مصیبت آنان دنیا تاریک می‌گردد".‏

بعد از مدتی خواب زینب (س) تعبیر شد و پیامبر اکرم (ص) به دیار باقی شتافت و این اولین مصیبتی بود که در زندگی زینب (س) رخ داد. مرگ پیامبر در روحیه زینب (س) تأثیر زیادی گذاشت ولی این سرو استقامت بیدی نبود که با این بادها بلرزد. حضرت فاطمه بعد از فراق پدر چند ماهی بیش دوام نیاورد. فقدان مادر دلسوزی چون صدیقه کبری برای زینب (س) گران بود. حضرت زینب در تمامی این مدت در کنار مادر بود و نظاره گر ظلم دشمنان اسلام در حق اهل بیت بود و در سخنرانی حضرت فاطمه (س) در مسجد رسول خدا در کنار مادر بود و خطبه های مادر و سخنوری را آموخت، چنان که در سخنرانی خود در بازار کوفه، ظلم و ستم حکومت یزیدیان را بر ملا ساخت. بعد از تکفین مادر، دیگر وجود آرام بخش و پر عاطفه مادر در خانه نبود و مسئولیت نگهداری از فرزندان و امور خانه باید به کسی محول می شد. حضرت زینب (س) که تمام این مدت عبادت‏ها و نماز شب‏های پدر و مادر را از نزدیک دیده بود، از عاشقان عبادت و شب زنده داران عاشق بود و هیچ مصیبتی او را از عبادت باز نمی داشت. زینب بعد از مادر در سایه تربیت های پر مهر پدری چون علی و در کنار برادرانی چون حسن و حسین (ع) رشد می‌یابد و از همان دوران کودکی مشکلات فراوان و فشارهای روحی بی‌شماری را تجربه کرده و در برابر آنها مقاومت می‌کند و بدین گونه دوران کودکی را پشت سر می‌گذارد.‏

حضرت زینب حتی در زمان ازدواج با عبدالله بن جعفر (پسر عموی بزرگوارش) امر خطیر و مسئولیت خود در قیام حسین (ع) را فراموش نکرده بود از این رو در قرارداد ازدواجش شرط همراهی با برادرش حسین را قید می‌کند تا از وظیفه مهم خود باز نماند. او می باید پیام رسان و بازگو کننده حوادث کربلا در تاریخ بشریت می شد. همسر زینب (س) عبدالله، از فرزندان جعفر است و جعفر، فرزند ابوطالب و برادر علی و از جانبازان جبهه موته و شهیدان بزرگ اسلام است. جعفر بن ابی‌طالب معروف به جعفر طیار است و این وجه تسمیه به زمان نبرد موته در عصر پیامبر بر می گردد. زمانی که جعفر در جبهه موته جنگید و دو دستش قطع شد و حاضر نشد پرچم را بر زمین بیفکند،‌ پیامبر خدا فرمودند: خداوند به جای دو دست دو بال به جعفر عنایت کرد که در بهشت با آنها پرواز کند و از همین روست که او به جعفر طیار معروف شد.‏

حضرت زینب در مدت پنج سال دوران حکومت حضرت علی (ع) همراه و یاور پدر بود و شاهد مظلومیت ها و روزهای سخت پدر و دنیا طلبی های معاویه بود و حوادث را به دقت پیگیری می کرد و از پدر درس صبر و بردباری، فداکاری و گذشت در راه مصلحت اسلام را می آموخت. زمان شهادت پدر ۳۵ سال داشت که پرستاری پدر را می کرد. بعد از شهادت پدر در کنار امام حسن (ع) از کوفه به مدینه برگشت. زینب در روزگار برادرش امام مجتبی، شاهد بی وفایی مردم و توطئه‌های حساب شده دشمنان و تبلیغات گسترده معاویه و در نهایت تنها ماندن برادرش امام مجتبی بود. زمانی که برادرش امام حسن به دست معاویه به شهادت رسید اهانت به جنازه آن عزیز را به چشم خود دید و هر روز شاهد مصیبت هایی بود که بر خانواده اش در راه نجات اسلام وارد می شد ولی از برادرش امام حسن درس سکوت در راه مصلحت دین و نجات مسلمانان آموخته بود. بعد از فراق برادر، به همراه امام حسین (ع) از مدینه عازم مکه شد.

از آن روز به بعد تا روز عاشورا در راه قیام و نهضت امام حسن قدم برداشت و لحظه ای از برادر خود جدا نگشت.

علی رغم اینکه در روز عاشورا نظاره گر ایثار و شهادت برادران و فرزند و برادرزاده خود بود ولی استقامت و صبر خود را از دست نداد. حضرت زینب در طول زندگی با مصائب زیادی چون مرگ رسول خدا و مرگ مادر و پدر و برادرش امام حسن (ع) روبه‌رو شد. اما حضور ایشان در کربلا و دیدن آن صحنه های دلخراش و شهادت تمام اعضای خانواده اش از همه مصیبت ها دردآورتر و ناگوارتر بود. زینب (س) پس از شهادت برادر عهده دار رسالتی بزرگ می شود نهضتی که امام حسین (ع) آن چنان عمیق و ماندگار، از مدینه تا مکه و از آنجا تا کربلا آورد یعنی عهده دار رساندن پیام و رسالت برادر خود و نهضت حسینی به تمام جهان و کوفه و شام و مدینه و هرجای دیگری گردید.

از عصر عاشورای سال شصت هجری، رهبری اسیران نهضت عاشورا و حمایت امام سجاد (ع) را به عهده داشت. آن بانوی بزرگوار سرانجام در پانزدهم رجب سال ۶۲ هجرت، با کوله باری از اندوه و غم و محنت و رنج دار فانی را وداع گفت.‏از جمله ویژگیهای حضرت زینب (س) که جزء القاب ایشان نیز می باشد نائبه الحسین است. این ویژگی نائب برادر بودن خصوصیت و ویژگی منحصر و مخصوص ایشان می باشد. زینب (س) در انجام رسالتی که بر عهده اش بود کوتاهی نکرد و هرچه در توان داشت در راه زنده نگه‌داشتن قیام و نهضت برادر خود به‌کار برد. از دیگر ویژگی های حضرت زینب (س) حضور فعال او در صحنه های جهاد و مبارزه با ستمکاران بود. از آن هنگامی که خود را شناخت و توانست بین حق و باطل تمییز بدهد در جریانات سیاسی-اجتماعی حضور داشت. حضرت زینب (س) از جمله اولیای الهی است که در بحرانی ترین لحظات زندگی خود درحالی‌که مصائب از هر طرف او را احاطه کرده بود، به وظیفه الهی خود عمل نمود. او را ام کلثوم کبری و صدیقه صغری می‏نامیدند.

از القاب آن حضرت، محدثه، عالمه و فهیمه بود. او زنی عابده، زاهده، عارفه، خطیبه و عفیفه بود. نسب نبوی، تربیت علوی و لطف خداوندی از او فردی با خصوصیات و صفات برجسته ساخته بود، طوری که او را "عقیله بنی هاشم‏" می‏گفتند. عصمت و پاکدامنی، علم و معرفت، بلاغت و سخنوری، صبر و بردباری حضرت زینب الگوی تمام مسلمانان جهان است.‏

معصومه نعمتی

منابع:‏

ویژگی های حضرت زینب(س)، ناصر با قری بید هندی، انتشارات مسجد مقدس جمکران، بهار۱۳۷۷.‏

زینب(س) فروغ تابان کوثر، محمد مهدی اشتهاردی، انتشارات برهان ، تابستان۱۳۷۹.