۱۶ مهر ـ درباره جشن های مهرگان

روزهای ماه در ایران باستان دارای نام خاص بودند که شانزدهم هر ماه «روز مهر» بود و روز مهر در ماه مهر مهمترین روز آیین های مهرگان بوده است. جشن ها و آیین های شش روزه مهرگان در ایران …

روزهای ماه در ایران باستان دارای نام خاص بودند که شانزدهم هر ماه «روز مهر» بود و روز مهر در ماه مهر مهمترین روز آیین های مهرگان بوده است. جشن ها و آیین های شش روزه مهرگان در ایران باستان در روز مهر از ماه مهر (شانزدهم مهرماه) پایان می یافت. ایرانیان از هزاره دوم پیش از میلاد مهرگان را همردیف نوروز گرامی داشته و شروع کارهای مهم از جمله ازدواج را به این ایام موکول و مدارس از همین ماه آغاز بکار می کردند که دولت روم شرقی (قسطنطنیه = استانبول) بعدا این رسم (بازگشایی سال تحصیلی) را از ایران اقتباس کرد که با چند روز تفاوت جهانی شده است. آیین های مهر (جشن مهرگان) پس از نوروز مهمترین اعیاد ملی ایرانیان بوده است که نوروز با بهار و شکوفه و نوید برکت آغاز می شد و مهرگان به خاطر پایان جمع آوری محصول و آغاز شش ماهه شبهای طولانی تر و سرما.

طبق نوشته های فلاسفه ایرانی قرون وسطی (وسطا) از جمله خیام، هدف از برپایی آیین های مهرگان، سپاسگزاری به درگاه خداوند بوده است که آن همه نعمت، احساس محبت و مهربانی کردن و کشش به سوی رعایت عدالت ارزانی داشته و نیز تحکیم دوستی و محبت میان ایرانیان. در ایام مهرگان مهمانی های بزرگ برپا می شده و پذیرایی با انواع میوه و آجیل (خشکبار) رسم بوده ولی به درستی معلوم نیست که از چه زمان پذیرایی با آش رشته مرسوم گردیده است. همچنین به درستی روشن نیست که از چه زمان "روز مهرگان" را به چهاردهم مهر ماه منتقل کرده اند و چرا؟ (شاید به خاطر گشایش نخستین جلسه مجلس در حضور مظفرالدین شاه در کاخ گلستان در ۱۴ مهرماه!).

در سال ۲۰۰۸ ایرانیان برون مرز و پارسیان سراسر جهان، دوم اکتبر (پنچشنبه ۱۱ مهر ماه) را به عنوان «مهرگان» جشن گرفته بودند. در عهد باستان، دولت روزی را که امسال برابر با دوم اکتبر از سال میلادی است جشن می گرفت زیرا که داریوش بزرگ این روز (نخستین روز) از جشن های شش روزه ماه مهر (مصادف با دوم اکتبر سال ۵۲۲ پیش از میلاد مسیح) را برای اعلام شاه شدن خود تعیین کرده بود و با آیینی ویژه بر تخت سلطنت نشسته بود.

طبق نوشته مورخان قدیم غرب (یونان و روم باستان) فرهاد دوم، شاه ایران از دودمان اشکانی (خراسانیان)، از سال ۱۳۱ پیش از میلاد مروّج این رسم شد که سران دولت ایران در یکی از روزهای جشن مهرگان اشتباهات دولت در یک سال گذشته را در یک مراسم عمومی اعلام و پوزش خواهی کنند و تعهد به جبران آن بسپارند و خود فرهاد نخستین اعتراف از این دست را در چهارمین روز از جشن های مهرگان سال ۱۳۱ پیش از میلاد بیان داشت.

اردشیر پاپکان (ساسانی) که خود را شاه همه ایران زمین اعلام کرده بود در دومین روز جشن های مهرگان سال ۲۲۶ میلادی (سوم اکتبر) در شهر تیسفون با «میترا = مهر = مهربانو = مهری = مهرانگیز» دختر اردوان پنجم ازدواج کرد تا کدورت اشکانیان از او که بر اردوان غلبه کرده و اردوان، ضمن نبرد، جان خود را از دست داده بود برطرف شود.

کار تنظیم مجموعه قوانین برای اداره ایران برپایه آموزش های زرتشت به ویژه کنترل رفتار حکّام و نیز آیین دادرسی و کیفر نیز در سومین روز از جشن های مهرگان (مصادف با چهارم اکتبر سال ۶۰۰ میلادی) به تصویب موبد موبدان (روحانی ارشد وقت) و بزرگان کشور رسیده بود. کار تنظیم این مجموعه از نوروز آن سال آغاز شده بود زیرا دلسوزان میهن نگران خودخواهی های خسروپرویز شاه وقت و نادیده گرفتن حقوق مردم و اصول (نانوشته) بودند. تا آن زمان، ایرانیان (دولت و ملت) اخلاقا متعهد به رعایت اصول و حقوق و ارزشها بودند و ضمانت اجرایی (مجازات نقض) وجود نداشت.

پس از پیروزی مشروطه طلبان، مجلس شورا اولین جلسه نخستین دوره خود را در جریان جشن های مهرگان ایرانیان (۱۴ مهرماه ۱۲۸۵) در کاخ گلستان با حضور مظفرالدین شاه برگزار کرده بود و مقرر شده بود که سال قانونگزاری در ایران از مهرماه آغاز شود. این مجلس ۱۵ مهر ماه سال ۱۲۸۶ هجری خورشیدی نیز متمم قانون اساسی را تصویب کرد. بیشتر اصول قانون اساسی وقت در همین متمم گنجانیده شده بود زیرا که اصل قانون اساسی، شکل مقدمه و اعلامیه داشت. حقوق ملت در همین متمم آمده بود.

جشن های هزاره فردوسی نیز با شرکت ادیبان، دانشمندان، سیاستمداران و دولتمردان کشور و بیش از چهل مستشرق از سایر کشورها در جریان جشن های مهرگان سال ۱۳۱۳ (۱۲ مهر) آغاز بکار کرده بود و مستشرقین و ایرانشناسان در سخنرانی های خود ضمن بزرگداشت فردوسی و اهمیت میهنی او، درباره جشن های مهرگان، اهمیت و تاریخچه آنها اسناد متعدد ارائه کرده بودند که باقی مانده و به آنها استناد می شود.