نحوه افزایش ضریب ایمنی گاز

این خطوط كه گاز شیرین خروجی از پالایشگاه ها را به مصرف كننده های عمده در شهرها و كارخانه های صنعتی انتقال می دهد به رغم همه ی تمهیدات پیش بینی شده در طراحی و اجرای آن و همچنین نظارت های مستمری مانند نشت یابی, اندازه گیری ولتاژ به طور دوره ای و كه در طول بهره برداری آن ها اعمال می گردد, به علت گستردگی و پراكندگی زیادی كه دارد نمی توان احتمال وقوع نشتی را در آن ها نادیده گرفت

حوادث خطوط اصلی انتقال

این خطوط كه گاز شیرین خروجی از پالایشگاه ها را به مصرف كننده های عمده در شهرها و كارخانه های صنعتی انتقال می دهد به رغم همه ی تمهیدات پیش بینی شده در طراحی و اجرای آن و همچنین نظارت های مستمری مانند نشت یابی، اندازه گیری ولتاژ به طور دوره ای و...كه در طول بهره برداری آن ها اعمال می گردد، به علت گستردگی و پراكندگی زیادی كه دارد نمی توان احتمال وقوع نشتی را در آن ها نادیده گرفت. در واقع به دلیل فشار بالای عملیاتی خطوط لوله هرگونه نشتی جزیی می تواند خیلی سریع محیط اطراف خود را فرا گرفته و انفجار و آتش سوز ی در پی داشته باشد. یكی از علل اصلی ایجاد نشت در خطوط لوله، خوردگی سطوح خارجی لوله ها است. اگرچه تمام خطوط انتقال گاز، تحت پوشش حفاظت «كاتدی» قرار دارند ولی دیده شده كه بیشتر به دلایل مختلفی مانند؛ نامناسب بودن كیفیت پوشش خارجی لوله، نقص در اجرای پوشش و یا سیستم حفاظت كاتدی و ترك خوردگی، لوله به طور موضعی دچار نشت می شود. این نوع خوردگی ها در صورتی كه با نظارت های مستمر و به موقع شناسایی و رفع نقص نگردد، می تواند زمینه ساز بروز نشتی و حوادث ناشی از آن شود.تاثیر عوامل مكانیكی مانند زلزله، لغزش زمین و یا صدمه های مكانیكی وارد شده به لوله را نیز نمی توان در احتمال بروز نشتی لوله ها نادیده گرفت. یكی از تمهیدات ایمنی كه در طراحی خطوط انتقال گاز پیش بینی می شود، نصب شیرهای بین راهی مجهز به سیستم قطع كننده ی اتوماتیك روی خطوط لوله است. این شیرها در فواصل معین بسته به مشخصات طراحی هر خط لوله یعنی كلاس، قطر لوله و غیره در ایستگاه های شیر تعبیه می شوند. نحوه ی عملكرد این نوع شیرها این گونه است كه در اثر فشار ناگهانی به طور خودكار بسته می شوند. بنابراین در صورت بروز نشتی كه سبب افت فشار غیرمتعارف در قسمتی از خط لوله می شود، شیرهای«ال.بی» از دو طرف بسته شده و به این ترتیب تنها گاز در محدوده ی بین دو شیر، تخلیه می شود و از خروج كامل گاز درون خط لوله كه می تواند صدمه های زیادی به بار آورد ممانعت خواهد شد.

• حوادث ایستگاه های تقویت فشار

این ایستگاه ها مشتمل بر تعدای توربوكمپرسور است. خطوط اصلی انتقال گاز كه در مسیر حركت خود به تدریج دچار افت فشار می شود، جهت افزایش فشار به این تاسیسات وارد می گردد . این واحدها همانند سایر تاسیسات گازی در معرض حوادث ناشی از نشت گاز و آتش سوزی قرار دارند و به همین منظور در محوطه ی استقرار توربوكمپرسورها كه بیش از سایر محوطه ها مستعد خطر نشت گاز هستند، تمهیدات ایمنی ویژه ای در نظر گرفته شده است.علاوه بر سنسورهای گاز یاب و یا شعله یاب مستقر در سقف سالن كمپرسورها، سیستم های اعلام خودكار جداگانه ای از قبیل شعله یاب، گاز یاب، و حرارت یاب نیز در محفظه ی توربین هر توربوكمپرسور تعبیه شده است. اكثر این سیستم ها با اتاق كنترل ایستگاه، مرتبط بوده و در صورت بروز آتش سوزی در محفظه ی توربین كمپرسورها اعلام ساعت و فرمان توقف كامل ایستگاه به طور خودكار در اتاق كنترل دریافت می شود، ضمن آن كه همزمان نیز سیستم اطفای حریق خودكار با پاشیدن مواد خاموش كننده به داخل توربین عمل می كند.

• حوادث شبكه های گازرسانی

شبكه های گازرسانی به مجموعه ای از ایستگاه های تقلیل فشار شهری و شبكه گسترده ای از لوله های زیرزمینی كه در سطح هر شهر گسترش یافته اند اطلاق می گردد. این شبكه ها وظیفه گازرسانی به منازل و واحدهای تجاری و صنعتی را در داخل شهرها را به عهده دارند. هر چند فشار گاز درون این شبكه ها در مقایسه با خطوط اصلی انتقال گاز به مراتب پایین تر است و انتظار می رود لوله های مذكور و تاسیسات مربوط به آن كمترین حوداث را داشته باشند ولی به دلیل وسعت و گستردگی زیاد این شبكه ها و قرار گرفتن آن ها در زیر معابر و خیابان ها، گاهی شاهد حوادث ناشی از نشت گاز هستیم.بر اساس اطلاعات موجود بیشتر حوادث منجر به نشتی های عمده در شبكه گازرسانی در اثر حفاری سایر سازمان ها در خیابان ها و معابر اتفاق افتاده است. عدم هماهنگی سازمان هایی نظیر آب و فاضلاب، برق و مخابرات با شركت گاز در موقع حفر كانال باعث برخورد بیل مكانیكی به لوله های گاز و بروز نشتی در آن ها بوده است.در این جا می توان به انواع دیگری از نشتی در شبكه های گازرسانی اشاره نمود كه در اثر جدایی اتصالات شیرهای پیاده رو و یا از محل سرویس های نصب شده در محل انشعابات اتفاق می افتد. نصب اتصال های مذكور به طور غیراصولی توسط پیمانكاران در زمان اجرا و یا وارد آمدن فشارهای غیرمتعارف به اتصالات شیرهای پیاده رو پس از اجرا، از عوامل مؤثر در جدا شدن قطعات این گونه اتصالات بوده و باعث بروز نشتی می شود. در این موارد چون نشتی گاز قابل تشخیص نبوده، در نتیجه به موقع برای رفع آن اقدام نمی شود و در مواردی گاز نشت یافته از راه زمین به داخل منازل مجاور راه یافته و در آن جا انفجار و آتش سوزی به همراه داشته است و در اغلب موارد نیز این گونه حوادث منجر به تلفات جانی شده است. یكی از راه های مؤثر در تشخیص نشتی شبكه های گاز رسانی، استفاده از دستگاه های نشت یاب دستی و ماشینی است كه در اختیار شركت های گازرسانی بوده و به طور دوره ای اقدام به عملیات نشت یابی می گردد.

• نشت یابی و كنترل آن

۱- نشت گاز

نشت گاز طبق تعریف عبارت است از خروج ناخواسته گاز كه به علل گوناگون و به طور ناگهانی روی می دهد. همواره امكان بروز پدیده نشت گاز در تاسیسات، خطوط لوله، شبكه های گاز رسانی و منازل اعم از تو كار و یا رو كار وجود دارد و اگر در مكان های سربسته و محصور اتفاق بیفتد، می تواند به حوادث ناگوار و خسارات غیرقابل جبران منجر گردد.

ضرورت و لزوم نظارت بر نشت گاز بر دو اصل زیر مبتنی است:

الف: به رغم تمام پیشگیری ها و پیش بینی هایی كه برای جلوگیری از بروز نشت در سیستم مشخص شده و اعمال می گردد، باز هم امكان وقوع آن غیرممكن نیست و به عبارت دیگر همواره احتمال وقوع نشت وجود دارد.

ب: با توجه به آن كه هم به لحاظ ایمنی و هم به دلایل اقتصادی نشت گاز پدیده ی مطلوبی نیست لذا برای حصول اطمینان از نبود نشتی و یا رفع نشتی های ایجاد شده لازم است به طور جدی و مرتب سیستم های گازی تحت نظارت قرار گیرند.

۲- علل نشت

نشت گاز به علل مختلف در لوله های گاز و تاسیسات گازی روی می دهد كه مهمترین آن ها عبارت است از:

الف-خوردگی: در اثر نقص در عایق كاری و یا اجرا نكردن حفاظت كاتدی صحیح سطوح خارجی لوله ها، امكان بروز خوردگی وجود دارد. گرچه خوردگی ها به طور عمده در سطوح خارجی لوله ها اتفاق می افتد ولی امكان بروز خوردگی داخلی چه در لوله ها و چه در ظروف عملیاتی به علت وجود تركیبات خورنده ای مانند ئیدروژن سولفوره و آب نیز وجود دارد.

ب- سایش داخلی: در اثر وجود ناخالصی های همراه با گاز پدیده ی سایش اتفاق می افتد. به طور معمول در محل خم لوله ها و یا در شیرهای كاهش دهنده ی فشار به علت افزایش سرعت گاز، میزان سایش بیشتر است.

پ- عوامل خارجی: مانند ضربه های مكانیكی، تماس با كابل برق و یا جریانات القایی.

ت- نقص در ساختار متالوژیكی لوله، اتصالات، شیرها و سایر متعلقات

ث- نقص در اجرا و نصب شیرها و سایر اتصالات فلنجی و همچنین رزوه ای.

ج- نقص در جوش لوله ها و اتصالات جوشی.

۳-روش های نشت یابی

الف- نشت یابی در لوله ها و اتصالات روكار: برای پیشگیری از وقوع نشت های احتمالی در لوله و اتصالات روكار اقدامات زیر باید به طور مرتب انجام شود.

۱ـ مسیر خطوط لوله گاز به صورت عینی بازرسی و با توجه به بو و صدای گاز، تحت نظارت همیشگی قرار گیرد.

۲ ـ هر شش ماه یك بار تمام مسیرها از نزدیك بازرسی و سرجوش ها و اتصالات و شیرها به وسیله كف صابون نشت یابی شوند. در تاسیسات گازی نشت یابی به كمك دستگاه های گازسنج انجام می شود.

۳ ـ هر دو سال یك بار كلیه خطوط روكار گاز به وسیله بستن شیرها و جدا كردن قسمت های مختلف از یكدیگر از نظر افت فشار بازبینی شود.

ب- نشت یابی در لوله های مدفون:

۱ ـ بازدید مسیر لوله كشی: مسیر لوله های گاز باید به طور متناوب بازرسی شود و به محض احساس بوی گاز یا علایم نشان دهنده ی نشت گاز نسبت به بررسی دقیق تر آن اقدام كرده و در صورت اطمینان از وجود نشتی رفع شود.

۲ ـ نشت یابی دوره ای: در این گونه نشت یابی كه در خطوط لوله كوتاه مانند لوله های زیرزمینی گاز مربوط به كارخانه ها و مصرف كننده های تجاری توصیه می گردد، هر دو سال یك بار تمام شیرهای مصرف كننده بسته و فاشر محبوس داخل شبكه به دقت اندازه گیری و برای مدت چند ساعت امتحان شود و در صورت وجود افت فشار برای تعیین محل نشتی اقدام شود.

۳ ـ نشت یابی خطوط انتقال گاز: خطوط لوله ی سراسری انتقال گاز و شبكه های گازرسانی به وسیله دستگاه ها نشت یاب «اف.آی.دی» نشت یابی می شوند.

ج- دستگاه های نشت یاب«اف.آی.دی»

این دستگاه ها وسایل بسیار حساسی هستند كه برای تشخیص نشت گاز در لوله های تو كار استفاده می شود و انواع مختلفی از آنها وجود دارند. «اف.آی.دی» نوعی نشت یاب مورد استفاده در شركت ملی گاز است كه بر اساس یونیزاسیون شعله ی ئیدروژن كار می كند؛ به این صورت كه در داخل دستگاه یك محفظه احتراق با سوخت ئیدروژن وجود دارد كه هوای لازم را از محیط اطراف جذب می كند و به محض ورود كمترین مقادیر ئیدروكربن های گازی به داخل محفظه، یونیزاسیون محیط اطراف شعله تغییر می كند و نتیجه به صورت علائم بصری و صوتی دیده می شود.

میزان نشت گاز هر قدر جزیی باشد سرانجام به سطح زمین خواهد رسید، لذا این دستگاه ها با دقت بالایی كه دارند قادر به تشخیص آن خواهند بود. دقت دستگاه های نشت یاب در حد جزء در میلیون«پی.پی.ام» و از حساسیت بالایی برخوردارند، به طوری كه هنگام استفاده در شهرها و یا محوطه های صنعتی باید قبل از آن برای میزان ئیدروكربن های موجود در هوای آن محیط، كالیبره شوند.

---