تاریخ شفاهی

معصومه صالحی

 تاریخ شفاهی از تکنیک های مورد استفاده در روش کیفی تحقیق است.در تمام علوم علاقه رو به افزایشی به این تکنیک در حال رشد است..بیش از چهل  تعریف  در مورد تاریخ شفاهی ارائه شده است. تعریف انجمن تاریخ شفاهی از این تکنیک به شرح زیراست :
گفتگوی فعال آگاهانه و هدفمند میان مصاحبه کننده ومصاحبه شونده برای  بازسازی و بازنمایی موضوعی خاص .که از طریق مصاحبه صوتی و تصویری صورت می گیرد و سپس نمایه سازی و مستند سازی شده و به آرشیوها منتقل می شود. دراین روش مصاحبه کننده آ نچه راکه می خواهد از لابلای حافظه مصاحبه شونده جستجو می کند.
    در واقع انسان شناس یا  بطور کلی محقق  مصاحبه کننده و مصاحبه شونده ناقل مواد است ‎‏و اطلاعات آن زمان که بین مصاحبه کننده و ممصاحبه شونده رد و بدل می شود شفاهی است و به صورت گفتگو رد و بدل می شود.
  قابل ذکر است تاریخ شفاهی در همراهی مصاحبه کننده و مصاحبه شونده تولید می شود وگرنه خاطره است.پژوهشگر تاریخ شفاهی بایدتیز بین باشد وموضوعاتی را که در حال از بین رفتن است بیابد.
هر فردی میتواند در روز.هفته.سال و...به صورتهای خود نگار و دیگر نگار به ثبت خاطرات بپردازد .ولی تاریخ شفاهی هدفمند و معطوف به یک پروژه است.

تاریخچه تاریخ شفاهی

 تاریخ شفاهی منبعی در تاریخ نگاری جدید است و در دوره های مختلف بنا به نیاز جامعه دچار رشد و تحول شده است. در سال  1948 تاریخ شفاهی در دانشگاه کلمبیا به عنوان گرایشی برای جمع آوری اطلاعات طرح می شود. در همین راستا  در سال های پس از جنگ جهانی روانشناس ها با سربازانی .که از جنگ دوم باقی مانده بودند ومسائل زیادی داشتند.گفتگوهای خوبی ترتیب  دادند
.در حال حاضر نیز بهترین موسسه تاریخ شفاهی دنیا در دانشگاه کلمبیا است.
فعالیت های مکتب آنال در فرانسه،که به فلسفه گرایش داشتند نیز به رشد این رشته کمک کرد.آنها
معتقد بودند،ما هیچ وقت به حقیقت نمی رسیم ،در نتیجه رفته رفته نگاه ها عمیق تر شد.
در دهه 1960 این سوال پیش آمد که آیا تاریخ باید در چنبره سیاست مداران باشد؟بنابراین برای دموکراتیزه کردن تاریخ باید مرکزیت گرایی از آن حذف می شد.از آنجا که پر سر وصدا ترین قشر همیشه سیاستمداران بودند،در نتیجه جامعه تک صدایی بود و تاریخ شفاهی راهی شد برای رفع این حالت ودموکراتیک کردن تاریخ و خارج ساختن تاریخ ازدست مورخان رسمی که امکان ثبت و ضبط خاطرات راداشتند.
در سالهای 1975-1960 تاریخ شفاهی به میان جامعه می رود واز پایین به بالاست.چپ ها نیز تاریخ شفاهی راراهی دانستند که برای به گفتگو درآوردن زوایای ساکت جامعه که در سایه بودند ،چون زنان،کارگران،بی سوادان و....بنابراین تاریخ شفاهی می تواند منشایی باشد برای  استفاده از خرد جمعی به طوری که ناگفته های لایه های زیرین یعنی"افراد جامعه"که هیچ گاه درتاریخ رسمی طرح  نمی شود و به آنها امکان دهد که برای ساختن تاریخ حال و آینده نقش داشته باشند.
در سال 1968 انجمن جهانی تاریخ شفاهی شکل می گیرد.در این دوره اسناد وکتابها چاپ می شوند ،بنابراین منابع تاریخ شفاهی شکل میگیرد و تاریخ شفاهی به دانشگاه می رود وآکادمیک می شود.
 در دوره بعد بحث دیجیتال کردن تاریخ شفاهی و آرشیوهای شفاهی مطرح می شود.
در مرحله آخر این روند رشد ،جایگاه و ماهیت تاریخ شفاهی بنا به نیاز جامعه گسترش یافته وتاریخ شفاهی ماهیت بین رشته ای یافته ودرتما م رشته ها کاربرد پیدا می کند.
     اگرچه معمولاسرگذشت نامه ها وتاریخچه های زندگی که جمع آوری می شوند،مربوط به افراد معمولی اجتماع نیستند،ولی غنا وماهیت شخصی سرگذشت ها،اطلاعات فرهنگی وزنده منسجمی به دست می دهد که برای فهم شیوه خاص زندگی بسیار ارزش دارند.برخی از سرگذشت ها اهمیت انسان شناختی چشم گیری دارند ،چرا که پر از خاطرات با ذکر جزئیات درخصوص  فعالیت های روزمره هستند،که با بررسی آنها می توان الگوهایی به دست آورد. البته باید گفت که هدف  تنها به دست آوردن جزئیات زندگی یک شخص معین نیست، بلکه دستیابی به یک سری الگوها و توصیف هایی راجع به مثلا  باورداشت ها یا روند  رشدوتحول  پدیده های فرهنگی و اجتماعی است.
روش تاریخچه زندگی در اکثر رشته های علوم اجتماعی کاربرد دارد.پژوهشگر میتواند بااین روش دیدگاه درونی از یک فرهنگ به دست آورد.
دولارد در اثرمشهور خود تعریفی از تاریخچه زندگی ارائه کرده ومی گوید : تاریخچه زندگی  اقدامی است آگاهانه در ارائه تعریف و بیان رشد شخصی در یک جو یا محیط فرهنگی و دادن معنی ومفهوم نظری به آن. تیلر و باگدان نیز در 1984 روش مبتنی بر تاریخجه زندگی را بدین گونه شرح می دهند:رویدادها وتجربه های مهمی که درزندگی شخص وجود دارد باید به گونه ا ی ابراز گرددکه بیانگر دیدگاه واحساسات آن شخص باشد.  ( پارسائیان،اعرابی،1377، 123-122).

نقاط قوت روش شناسی تاریخچه زندگی
  1- با توجه به آنکه ارائه کننده تصویری از کل دوره زندگی شخص است،پژوهشگر (با مطالعه این رویدادها)به نیابت او همان رویدادها را تجربه می کند.
    2-این روش یک منبع بارور از فرضیه ها ی اثبات نشده  به دست می دهد که می توان با تحقیقات بیشتر آنها را آزمود.
   3-بیانگر فرایند های رفتاری و نوع شخصیتی است که می توان  تجزیه و تحلیل کرد، چرا که تعداد زیادی از تاریخچه های مفصل زندگی در دست است که می توان آنها را با هم مقایسه کرد.
بنابراین میتوان با استفاده از تاریخچه  زندگی طرح شخصیتی افراد را از طریق تحلیل سرگذشت ها و همچنین با استفاده از آزمونهای روانشناختی  چون رورشاخ ترسیم و توصیف کرد.به عنوان  مثال می توان به بررسی کورا دوبوا با عنوان "مردم آلورا"که در سال 1960 انجام شده اشاره کرد.هدف دوبوآ تحلیل شخصیت آلوریها  بود ؛وی زندگی نامه هشت آلوری را گردآوری کرد و با  استفاده از آزمون روانشناختی رورشاخ به تحلیل الگوهای شخصیتی آنها پرداخت.یک روانپزشک به نام آبراهام کاردینر نیز سرگذشت های فردی را تحلیل کرد و طرح شخصیتی هر یک از هشت نفر را ترسیم کرد(ثلاثی، 152-151 ،1375 ).
در این روش بر داستان زندگی شخص تاکید می شود چرا که وجود یک تصویر ،فضایی از کل یک مفهوم را به دست می دهد.

کاستیهای روش تاریخچه زندگی
       1-وجود این تصور که نمی توان نتیجه تحقیق را تعمیم داد؛
        2-نبودن اصول پذیرفته شده برای انتخاب افراد مورد تحقیق؛
        3- کمبود اصول تحلیلی مناسب جهت ارائه یک چهارچوب مرجع منسجم.
      برخی معتقدند  تاریخ شفاهی قابل دستکاری است و به راحتی می شود به آن سمت وسو داد وحکومت گران می توانند از آن استفاده کنند.در پاسخ باید گفت تاریخ شفاهی برای باز سازی خود وقایع نیست ،بلکه برای بازسازی حواشی آن و روشن کردن یک چشم انداز است.
از سوی دیگر  پژوهشگر پس از شناخت نقاط ضعف روش شناسی می تواند در رفع آنها بکوشد.به عنوان مثال می توان مدارک رسمی نگهداری و رویدادهای تاریخچه زندگی را به وسیله مصاحبه با سایر کسانی که با زندگی او آشنایی دارند،تایید کند.البته با توجه به اهمیت مصاحبه در تاریخ شفاهی باید توجه کرد که مصاحبه کننده بهتر است چند تن باشندکه جلوی تحریف و ...گرفته شود. از آنجا که هدف  اصلی تاریخ شفاهی بردن اطلاعات  از گذشته به آینده و تولید اطلاعات  است  بنابراین مصاحبه کنندگان  باید ماهر باشند.
دو نویسنده به عنوان ساترلند وکانول (1983) پیش از اینکه کتاب خود با عنوان "راهزن حرفه ای" را چاپ کنند،نوشته خود را به چهار دزد حرفه ای ودو کارآگاه نیروی انتظامی دادند تا هر گونه یک سو نگری یا تعصب در آن مشاهده می شود ،اصلاح کنند و مطمئن شوند که داده ها از نظر دزدان حرفه ای درست است(پارسائیان واعرابی،124،1377).
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد این است، که می توان پیش از تجزیه وتحلیل داده هایی را  که در تا ریخچه زندگی جمع آوری شده،به صورت زیر دسته بندی کرد (دولارد،1935).
         1-ابعاد یا جنبه های زندگی شخص؛
         2-چرخش های اصلی و شرایط زندگی که بین این چرخش ها قرار می گیرد؛
          3-ویژگی های فرد و شیوه سازشکاری او با محیط وجامعه.       
تاریخچه های زندگی بدان سبب که موضوع تاریخ و شیوه بیان آن برای خواننده اهمیت دارد،بسیار مورد استقبال وا قع می شود.در تحقیق کیفی میتوان از این روش استفاده های زیادی کرد.

                                                          
منابع:
1-مارشال ،کاترین وراس من ،گرچن ب (1377). روش تحقیق کیفی ، ترجمه: علی پارساییان و سید محمد اعرابی.تهران:دفتر پژوهش های فرهنگی.
2-ژ. پلتو، پرتی (1375).روش تحقیق در انسان شناسی.ترجمه محسن ثلاثی.تهران:انتشارات علمی.
3-نورایی،مرتضی(1385).درآمدی بر پاره ای ازمشکلات نظری وکارکردی تاریخ شفاهی،گنجینه اسناد:س16،ش64،دفترچهارم.

                                                                                                    [e-mail]