اورمیه‌ده توی دب‌لری (آداب و رسوم مراسم عروسی در ارومیه )

نویسنده و مترجم حسین واحدی

مقدمه: تنوع قومی در ایران زمین باعث شده است که هر شهر و دیاری آداب و سنن خاصی در مورد سوگواری‌ها، عروسی‌ها و... داشته باشد. به مانند سایر شهرها و مناطق مختلف، اورمیه نیز در برگزاری مراسمات عروسی رسوم خاصی را دارد. درست است که با گذر زمان این آداب و سنن نزدیکی و اشتراکات فراوانی با سایر نقاط کشورمان به خصوص دیار آذربایجان دارد، ولی هنوز هم برخی موارد رسومات این شهر را از سایر شهرها جدا می‌سازد.از متفاوت بودن تشریفات قبل از برگزاری جشن‌ها تا برگزاری حنا بندان (حنا گئجه‌سی)، باعث می‌شود هرکسی که در این مراسات شرکت داشته باشد با خود لذتی به یاد ماندنی به شهر و دیار خود توشه ببرد.

 

دب‌لر، عادت-عنعه‌لر اؤلکه‌لر، شهرلر ایله کندلر آراسیندا فرقلی و چئشیتلیدیر. آذربایجان دیارینین گؤزل شهرلریندن بیری اولان اورمیه ایسه اؤزونه گؤره مخصوص دبلری واردیر. مختلف شهرلر ایله کندلرده توی آدیندا بیر شنلیک تؤرنی قورولور. آنجاق بو توی‌لارین گؤزللیگی اونلارین مختلف قایدالار ایله دبلرده توتولماسیدیر. بو یازی دا چالیشمیشام سیز عزیزلری اورمو شهرینده اولان توی دبلرینین بعضی‌سینی تانیتدیرام. اولابیلر بو دبلر آذربایجان بؤلگه‌سینین باشقا شهرلرینده اولان توی دبلرینه اوخشاری اولا.

تانیشلیق

اؤلکه‌میز ایرانین باشقا شهرلرینه تای اورمیه‌ده ده قیز ایله اوغلان ایسلامی قایدالاری قورویاراق بیر-بیری سئویب، موضوعنو آتا-آنالاری ایله آرایا قویوب، ائلچی گئتمک قرارینا گلیرلر. بو آرادا کولتور ایله دوشونجه یاخینلیغی چوخ اولورسا، بو ایلقارین باغلانماسی داها باشاریلی (موفق) اولاجاق دیر.

ائلچیلیک

قیز عاییله‌سی طرفیندن ائلچی گئتمک ایجازه سی، اوغلان عاییله سینه وئریلندن سونرا، اوغلان آدامی (اوغلان قوهوملارینا دئییلیر) ائل-طایفاسینین آغ ساققاللارینین بیر نئچه سی ایله بیرلیک ده، قیز ائوینه گئدیرلر. اوغلان عاییله سی یانلاریجا شیرینلیق ایله گول ده آپارارلار. بو مراسیم ده ایکی عاییله آنلاشاندان سونرا، قیز ایله اوغلان بیرآز صحبت ائدیب، یاشام بویو بیرلیک ده یاشایاجاقلاری اوچون دانیشیرلار.

ائلچیلیک باشاریلی اولاندان سونرا، ساباحیسی یوخسا بیرگون سونرا قان سیناوی (آزمایشی) وئرمک اوچون، ساغلاملیق (بهداشت) ایداره سینین شعبه لرینین بیرینه گئدیرلر. قیز ایله اوغلانین یانیجا ایکی-اوچ نفر یاخین قوهوم لاردان اورادا حضور تاپیر. قان سیناوینین نتیجه سی مثبت اولاندان سونرا، اورا گئدنلر، شیرینلیک یئمه یی اوچون بی اوغلانا قوناق اولورلار.

کبین کسمه- قند سیندیرما

قیز ایله اوغلان آدامی طرفیندن بللی اولونان بیر گونده، کبین کسمه مراسیمی قورولار. بو مراسیم یا کبین کسنین دفترینده ویا قیز ائوینده چاغیریلمیش قوناق لارین یانیندا کسدیریلیر. بو مراسیم ده سونرا شام اوچون، بی اوغلان عاییله سی، قیز عاییله سینه قوناق اولار.

کبین کسمه مراسیمینین یانیندا ویا نئچه گوندن سونرا قیز ائوینده قند سیندیرما مراسیمی کئچیریلیر. چاغیریلمیش قوناق لار، قیز ائوینه گئدیب، بی اوغلان عاییله سی طرفیندن گتیریلمیش بزکلی کله قندی سیندیریب، قندین باشینی تئز یئردن گؤتورنه پای وئریلر. بو مراسیم ده آشیق لاریندا حضورو اولار. مجلیسین گنجلری قند سیندیرانی دؤوره له ییب، قند سیندیران قندی سیندیران چاغدا قندین باشین گؤتورن مجلیسین ان غرورلو اینسانی اولوب، قیز عاییله سی طرفیندن ایسه انعامین آلار.

آداخلی لیق (نیشانلی لیق)

نیشانلی قالماق، ایکی سئوگیلینین ان خاطیره لی دؤوره لریندن ساییلیر. بو گؤزل گونلر آلتی آیدان بیر ایله قدر زامانی واردیر. بعضی عاییله لر ایسه نیشانلی قالماغی هئچ سئومه ییب، کبین کسدیریلین دن بیر-ایکی هفته سونرا توی مراسیمین توتارلار. بو دؤوره اوچون قیز عاییله سی بی اوغلانا و اوغلان عاییله سی گلین خانیما نیشان اوزوگو آلارلار.

نیشانلی لیق دؤوره سینده اؤزل گونلرده، بی اوغلان عاییله سی طرفیندن قیز ائوینه پای گوندریلر. بو اؤزل گونلردن؛ قوربان بایرامی نی، اوروجلوق بایرامی نی، چیلله گئجه سی نی، آخیر چرشنبه نی، ایل بایرامی نی و... آد چکمک اولار. بو عزیز گونلرین ایچینده آخیر چرشنبه پایی، چوخ مهم ساییلیر. ایلین آخیر چرشنبه سینده، دب اولاراق آخشاما یاخین، اوغلان عاییله سی مختلف پای لار حاضیرلاییب، قیز ائوینه آپارارلار. پای؛ قیزیل، گلین خانیما دون، اتک لیک، لئچک، گلین خانیمین عاییله سینه هئچ اولماسا بیر جوت جوراب یادا کؤینک، شیرینلیق و... اولور. قیز عاییله سی ایسه پای گتیرنلره انعام وئرر.

بازارلیق

توی گونونه تقریبا بیر هفته-اون گون قالان، قیز ایله اوغلان عاییله سی  توی بازارلیق لاری ایله مشغول اولارلار. بللی اولونان بیر گونده، بی اوغلان، گلین خانیمی بازارا آپاریب، گلین لیک احتیجلارینی او جمله دن؛ گلین دونو (یا آلینار یادا ایجاره توتولار)، قیزیل، ساعات، چانتا، باشماق و... آلار. بیر گون سونرا دا گلین عاییله سی کوره کنی بازارلیغا آپارارلار. بو گون بی اوغلانا، کوت-شالوار، باشماق، چانتا، کؤینک و... آلینار. بازارلیق دا، ایکی عاییله نین یانیجا بعضن ایکی-اوچ نفر یاخین قوهوملاردان دا گئدرلر.

تویا قوناق چاغیرماق

توی گونو بللی اولوب، قوناق لارین سایی لیسته اولاندان سونرا، قیز ایله اوغلان توی کارتی تاپشیریغی اوچون بازارا گئدیب، توی کارتینی به یه نیب، تاپشیریق وئریرلر. گئتدیکجه کارتلارین چوخو تورکجه یازیلیر. کارت لار حاضیر اولاندان سونرا، هر ایکی عاییله اؤز قوناق لارینین کارتینی یایار.

پارچا بیچمه

تویا بیر-ایکی گون قالان، اوغلان عاییله سی قیز عاییله سینه پالتار تیکدیرمک اوچون پارچا آلیب آپارار. بو گون یاخین قوهوم لار دا دعوت اولارلار. مراسیم بیر بالاجا شنلیک ایله سونا چاتار.

حنا گئجه سی

توی مراسیمینین ایلک گونو "حنا گئجه" آدی ایله دئییلیر. حنا گئجه نین زامانی، قوناق لارا وئریلن توی کارتلاریندا بللی اولونار. گون اورتادان سونرا حنا گئجه باشلانمامیش دان 2-3 ساعات قاباق، اوغلان ائوینین قاباغیندا "بؤیوک توی" چالینیب، اورمو یاللی لاری گئدیلر. بویوک توی، اورمو توی لاریندا مخصوص بیر یئره صاحیب دیر. ایندی ده چوخلاری بؤیوک توی گتیریب، یاللی گئدرلر.

آشیق عسگر ساعد

حنا گئجه نین چاغی، توی کارتلاریندا 19 دان 24 قدر یازیلسا دا، اورمو توی لارینا چاغیریلانلار او گئجه نین یوخوسونو گؤزلریندن آتمالیدیرلار. حنا گئجه معمولا ساعات 10 دان باشلانیب، گئجه یاریسینا قدر واخت آپارار. بو مراسیمی بیر نفر حنا گئجه آغاسی (توی دا بَی دئییله‌ ر) ایله بیر نفر ائل آغاسی ایداره ائدر. بو مراسیم چوخ واخت لار تالار لاردا قورولار. بوتون قوناق لار بو گئجه شنلیک ائدیب، بی اوغلانا اونودولماز بیر گئجه یارادیرلار.

بو مراسیمین ان دویغوسال (احساسلی) چاغی، بی اوغلانین آتا-آنا سیندان تشککور ائتمک دیر. مراسیمین یاریلاریندا، قیز ائویندن خون (خونچا) گتیریلر. بو خونچالاردا (تقریبا 4-5 خونچا اولار) دامادا آلینین حنا، پالتار، باشماق، چانتا، آینا-شمعدان و... قویولار. سونرا خونچ گتیرنلردن تشککور ائدیب اونلارین پای لارین وئررلر. حنا گئجه نین سونلاریندا بی آتا-آناسینی مجلیسه گتیریب، اونلاردان حلاللیق آلیب، یاشام بویو اونا چکن امک لردن تشککور ائدر. بو آرادا، خون دا گتیریلن حنادان کوره‌که‌نه وئریب، اووجونا یاخار. مجلیسده اولان سوبای لاردا بو حنادا اوووجلارینا یوخسا چیلتیک بارماق لارینا یاخارلار. البته بودا بختلرینین آچیلمالارینا سیمگه دیر[نماد دیر].

 بو مراسیم ده بی اوغلان اوچون بیر نفر ساغدوش بیر نفر ایسه سولدوش سئچیلر. ساغدوش-سولدوش خونچالار گلندن سونرا سئچیلر. کوره‌که‌نین گنج ایله اورتا یاش یاخین دوستلاری و قوهوملاری ال-قولوندان یاپیشیب، توی به‌یی دئینده سئچیلمک اوچون گتیریلرلر. شیرینلیق وئرمک له سئچیلمه ینلری یولا سالیب، ساغدوش-سولدوش بللی اولار. حنا گئجه ده بَی اوغلانا پای گتیرنلرده اونو بللی اولان سوروملویا وئررلر. مراسیمین سونوندا ایسه شام وئریلیب قوناق لار ایله ساغوللاشارلار.

 

ساباحیسی گون سحر تئزدن (ساعات 6 دان) کؤنوللو اولان لار، بی اوغلان ایله ساغدوش-سولدوش لا بیرگه حاماما (سنتی حاماما) گئدیب، سونرا بیرلیک ده کله-پاچا یئمه‌یی یئیرلر. یئمک دن سونرا بی اوغلانی ائوینه قایتارارلار. ائوین قاباغیندا عاییله ایله اورادا اولان قوهوملار بؤیوک توی ایله گؤروش ائدرلر.

گلین چیخما گونو

تویون ایکینجی گونو گلین چیخان گونو ایله دئییلیر. ایکی عاییله نین قوناق لاری گون اورتادان سونرا ساعات 15 دن 19-ا قدر تالاردا حاضیر اولوب، شنلیک ائدیب، گلینی بخت ائوینه گؤندررلر. بو مراسیم ده، گلین خانیما آلینان قیزیل لار، اونا وئریلر. اوغلانین قارداشی ایسه  گلین خانیمین بئلینه قیرمیزی بئل باغی باغلایار. مراسیم قورتولاندان سونرا گلین خانیمی قورآن آلتیدان کئچیردیب، بی اوغلان ایله بیرگه یئنی بیر یاشاییشین باشلانیشینا گؤندریرلر.

آیاق آچما

توی‌دان اوچ گون گئدن، گلین ایله بی، قیزین عاییله سی ائوینه قوناق گئدرلر. بو ایلک قوناق گئتمه‌نین آدی، آیاق آچمادیر. بو قوناقلیق دا گلین عاییله‌سی طرفیندن اونلارا پای وئریلر. او گوندن سونرا ایکی سئوگیلی، یاخین قوهوملارین ائوینه ده آیاق آچماغا گئدرلر.

سؤیله‌ینلر (قایناق‌لار) :

1.      اسماعیل واحدی، 55 یاشیندا- اورمیه‌لی

2.      حمیده امیری، 51 یاشیندا-اورمیه‌لی

3.      یوسوف واحدی 75 یاشیندا- اورمیه‌لی

‌ 

ایمیل نویسنده :

 [e-mail]

صفحه نویسنده :

 http://www.anthropology.ir/node/24338

 **-آماده سازی این متن برای انتشار به وسیله آقای امیر،غریب عشقی مسئول گروه زبان ترکی استانبولی در انسان شناسی و فرهنگ انجام گرفته است.

 

دوست و همکار گرامی
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.
کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

شماره حساب بانک ملی:
0108366716007

 شماره شبا:
 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:
6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان