از شار تا شهر

فاطمه قدیری

شناخت هر­پدیده و درک فرآیند­تاریخی و تحول آن به این دلیل اهمیت دارد که به مدد­آن می توان به مسائل،­ تنگناها­ و­سوالات مطروحه در­ "وضع موجود"پدیده پاسخ گفت و­ به سخن بهتر ­"عوامل"چرایی وضع موجود را بازشناخت .

نویسنده در­این کتاب برآن شده است که با­استفاده از­فرآیند تاریخی ، "شهر" ایرانی در­گذشته و موجود آن بازشناسد، "شار" را تبیین کند، "شهر"را تعریف نماید وشهر فردا را تخمین زند.

این کتاب که یکی از مهمترین کتاب های شهرسازی ایران است، خلاصه شده ی منابع آزمون دکتری و کارشناسی ارشد­شهرسازی و معماری می باشد که درقالب مقدمه ای10 صفحه ای و 3فصل 204 صفحه ای و موخره ای 5 صفحه ای درانتشارات دانشگاه تهران تنظیم شده است.

مولف دراین کتاب بااستفاده از آثار باقیمانده ونیمرخ کالبدشناسانه ی موجودسعی کرده است تا دگرگونی های کالبدی_فضائی که به سخنی کالبدشهر((بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی _فرهنگی وسیاسی_اقتصادی حاکم برجامعه درفضاست و دریک مقطع زمانی_مکانی خاص رخ داده و دربستر زمان عواملی چون جهان بینی یاچگونگی نحوه ی نگرش، عوامل اقتصادی ونیز عامل محیط و اقلیم درتحول آن نقش داشته است را درآنچه امروز شهر نامیده می شود بدست آورد.

وی فرآیند شهرگرایی، شهرنشینی وشهرسازی در ایران را در 3دوره  از قرن 9 قبل از میلاد تا دوران معاصر را باتبعیت از مفاهیم سرزمینی بررسی کرده است.

1)دوره ی اول از قرن 9 ق.م آغاز و تا قرن 7 م. ادامه می یابد. شهرهای این دوره از تمدن بین النهرین نشأت گرفته است و درسرزمین های مادو هخامنشیان استفاده شده، درواقع شهرهای این تمدن ها نوعی درهم آمیختگی شارپارسی بادولت_شهرهای یونانی بوده است.

2)دوره دوم شهرنشینی و شهرسازی ازبعداسلام درقرن یک ه.ق تا چهار ه.ق (11-7 میلادی) راموردبررسی قرار می دهد. دراین زمان مفهوم جدیدی ازشار باتوجه به دگرگونی هایی که درنحوه ی نگرش به جهان صورت پذیرفته متولد شده است.

سلسله ی حاکم بر ایران شهرهای خود را باپیروی ازسبک های ارتقایافته ی پارتی ها، گذار از شارآزاد_ اندیش دیالمه ی بعدازاسلام به شار قدرتمند سلجوقی و خوارزمشاهی، حضیض مفهوم شهرگرایی در(ایلخانان، ترکمانان وگورکانیان) و تولد مکتب اصفهان درهنرها، معماری و شهرسازی تنظیم کرده اند

3)سیر تحول شهرگرایی، شهرنشینی و شهرسازی، ابداع وبازابداع مفهوم شار، تولد مفهوم "شهر" وقلب ماهیت مفهوم شار.

این تحولات منجر به پیدایش مفهوم "شهر"شده که ناشی از پیدایش سبک هندی و تاثیرآن در عرصه_ های هنری می باشد در دروان سوم قابل بررسی است.

در شهرایرانی ، از آغاز ، یگانگی مفاهیم "شهر" ، "کشور" و "پادشاهی" و "پادشاه" و وجود یک بارمعنایی بسیار مقدس که محل استقرار قدرت پادشاهی (انسان شناسی شهری، فکوهی) بوده است وجود داشته و شهر ایرانی ، مکانی برای تبلور و عیان شدن کلیه ی تمایزات و تبعیضات اجتماعی_فرهنگی با شهر کنونی است ولی شهرِ  امروز عرصه ی مناسبی برای تظاهرات مسائل اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی-سیاسی در تمام سطوح فراهم آورده است .

نظر دکتر سید محسن حبیبی نویسنده ی کتاب از شار تا شهر «مبنی بر پرداختن به چنین کالبدی و سامان دهی فضای آن، بدون درنظر داشتن کل منطقه ای که شهر در آن می زید ، ازسوئی بدون تفکر برنظام غیرمتمرکز به طور عام و نظام غیرمتمرکز شهر بطور خاص، از دیگر سوی چیزی جز تشدید نابه سامانی های فضائی-کالبدی و تاکید گسترش بی رویه ی شهر نخواهد بود » لذا باید به تعادل و توازنی که سازگاری درون و برون ، قدیم و جدید و امروز و فردا را می طلبد رسید.