معرفی کتاب آئینه و آواز

احد اکبری

درویشی، محمد رضا، 1376، ، آئینه و آواز، مجموعه مقالات درباره­ ی موسیقی نواحی ایران، تهران: واحد موسیقی حوزه­ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی
 این کتاب 246 صفحه دارد به علاوه­ی صفحات عکس­ها از جنس متفاوت -کاغذ گلاسه- که در بخش پایانی آمده­اند. مطالب عمده­ی کتاب شامل مجموعه مقاله­هایی -اکثراً به قلم محمدرضا درویشی- است که به همراه گردهم­آیی آیینه و آواز  انتشار یافته است.

 

فهرست مطالب

درباره­ی آیینه و آواز

آشنایی با موسیقی نواحی ایران

حلقه­ی ذکر طریقت نقشبندیه­ی تربت­جام (جهر)

موسیقی تربت­جام

موسیقی کاشمر

موسیقی شمال خراسان.

موسیقی بلوچستان

موسیقی گواتی بلوچستان

دمال

موسیقی سرحدی بلوچستان

شئر

سوت

مراسم مالِد.

موسیقی قشقایی

ذکرهای خانقاه قادریه­ی سنندج موسیقی کرمانشاهان (موسیقی تنبور)

تنبور

مور

موسیقی منطقه­ی اورامان

سیاچمانه

بزمی­گوش

چپله

موسیقی لرستان

شاهنامه­خوانی و نظامی­خوانی

هوره

مور

ساریخانی. رزیف. نهمه.

موسیقی مازندران

موسیقی مناطق مرکزی مازندران

موسیقی علی­آباد کتول (موسیقی کتولی)

موسیقی گُداری

موسیقی شرق مازندران

موسیقی غرب مازندران.

موسیقی ترکمن­صحرا

پُرخوانی.

  موسیقی کهنوج

موسیقی فهرج.

موسیقی آذربایجان غربی

موسیقی کردی

موسیقی ترکی

موسیقی قره­پاپاغی

موسیقی آسوری

موسیقی ارمنی

گوسان ارمنی

موسیقی عاشیقی آذربایجان.

موسیقی گیلان

موسیقی دیلمان

موسیقی تالش.

بزرگداشت­ها:

در بزرگداشت محمدحسین یگانه

در بزرگداشت شیخ صابر قادری

در بزرگداشت درویش محمد بازماندگان

در بزرگداشت عاشیق درویش وهاب­زاده.

برنامه­های اجراشده در آیینه و آواز.

نگاهی به زندگی برخی هنرمندان شرکت­کننده در گردهم­آیی آیینه و آواز.

عکس­ها.

مقدمه

 این کتاب 246 صفحه دارد به علاوه  ی صفحات عکس  ها از جنس متفاوت -کاغذ گلاسه- که در بخش پایانی آمده  اند. مطالب عمده  ی کتاب شامل مجموعه مقاله  هایی -اکثراً به قلم محمدرضا درویشی- است که به همراه گردهم  آیی آیینه و آواز  انتشار یافته است.
  «آیینه و آواز» نام گردهم  آیی هنرمندان آواز ایران است که از تاریخ 27 آبان  ماه تا 25 آذرماه 1373 و با حضور 320 تن از زبده  ترین خوانندگان موسیقی نواحی مختلف ایران در محل تالار اندیشه -تهران- برگزار شد.
  در ابتدا مقدمه  ای با عنوان درباره  ی آیینه و آواز  آمده در ادامه موسیقی آوازی هر یک از نواحی ایران معرفی شده  اند. جهت آشنایی بیشتر با مطالب کتاب به ذکر گزیده  ای اجمالی از آن پرداخته  ایم.
حال نگاهی می  کنیم به این گزیده:

موسیقی تربت جام
  فرهنگ، سنّت و موسیقی منطقه  ی تربت  جام و منطقه  ی هرات در افغانستان بسیار به هم نزدیک  اند. زبان مردم تربت  جام (پایین جام) و هرات، هر دو، نیز فارسی دری است؛ اما گویش مردم «بالاجام» با فارسی دری متفاوت است. آوازهای منطقه  ی تربت  جام را می  توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: گروهی که متر آزاد دارند و گروهی که دارای متر مشخص هستند. (ص 19)
الله مَزار: آهنگی است که پس از غارت و کشتار و اسارت بر سر مزار عزیزان از دست  رفته خوانده می  شده: «الله-مزاره، ای چی روزگاره ... ... ... ؟» (ص 26)

رقص
  رقص در شمال خراسان شامل گونه  های یک قرسه، دو قرسه، شش قرسه، انارکی و ... است که معمولاً موسیقی آن توسط عاشق  ها و با سازهایی چون سورنا و دهل، قشمه و دایره و نیز کمانچه نواخته می  شود. (ص 29)

موسیقی گواتی بلوچستان
 «... به تحقیق می  توان گفت که در مدت پنج سالی که با آنان زیستم، حتی یک نفر سیاه و بلوچ را نیافتم که لااقل یک بار به دام این موجودات نامرئی نیفتاده باشد و اگر خود توانسته از این بلا برهد حداقل اندک اندوخته و هستی  اش را -که گاه از یک رأس بز تجاوز نمی  کند- برای رهایی خویش به پای این ارواح قربانی نکرده باشد... (ص 33)

سَوت
«سَوت» نام آهنگ  های شادی است که با آواز خوانده می  شود. محتوای آهنگ  های سَوت، عاشقانه و در ستایش از زیبایی  های طبیعت است. سَوت معمولاً با همراهی تعدادی ساز اجرا می  شود. ترانه  های سَوت بسیار متنوع  اند و شاید بتوان گفت که در این ترانه  ها متن بیش از موسیقی اهمیّت دارد. آهنگ  های سَوت اغلب غمگین  اند. (ص 41)

موسیقی قشقایی
  فرهنگ ایل قشقایی تا حدود بسیاری با فرهنگ دیگر قوم  های ساکن در نواحی گوناگون استان فارس متفاوت است. در گذشته، موسیقی در میان ایل  نشینان قشقایی از اهمیّت زیادی برخوردار بود و به شکل  ها و قالب  های گوناگون توسط گروه  های مختلف هنرمندان ایل اجرا می  شد. (ص 44)

سیاچمانه
  آواز «سیاچمانه» نیز مانند آواز «هوره» از انواع بسیار قدیمی و باستانی موسیقی کرمانشاهان است. «سیاچمانه» بیش  تر در منطقه  ی پاوه و اورامانات مرسوم است. شعرهایی که در متن این نوع آواز خوانده می  شوند، همگی به لهجه  ی اورامی  اند. این آواز دارای تحریرها و حالت  های مخصوصی است که اجرای آن تنها از عهده  ی خوانندگان بومی و بسیار کارآزموده ساخته است. (ص 55)

شاهنامه  خوانی و نظامی  خوانی
«شاهنامه  خوانی» عبارت از خواندن شعر شاهنامه  ی فردوسی به آواز مخصوص است. شاهنامه  خوانی در دو مجلس مختلف اجرا می  شده است: یکی مجلس اشراف و بزرگان و دیگری در قهوه  خانه  ها. شاهنامه  خوانی در مجالس اشرافی به صورت نشسته، و در قهوه  خانه  ها به صورت ایستاده، اجرا می  شده است. (ص 63)

موسیقی شرق مازندران
  موسیقی شرق مازندران که امروزه از میاندورود ساری تا کوهپایه  های تَبری  زبان گرگان نواخته می  شود، در پیوند با موسیقی روائی-منظومه  ایِ مناطق دیگر ایران و نیز موسیقی نواحی دیگر مازندران، موسیقی کتولی، گُداری، ترکمنی و خراسانی است. (ص 79)

پُرخوانی: آیین ذکر
  «پُرخوانی»: «آیین ذکر» یا آنچه که امروزه به اشتباه «رقص خنجر» نامیده می  شود، از آیین  ها و سنّت  های بسیار قدیمی مردم ترکمن است که تا چند دهه  ی پیش برگزار می  شد. امروزه اما این سنت تنها ظاهری نمایش به خود گرفته و به صورتی ناقص این  جا و آن  جا اجرا می  شود. (ص 88)

موسیقی آسوری
  آسوری  ها قومی باستانی  اند که از قرن  ها پیش در مناطق پهناوری در غرب آسیا می  زیسته  اند. آسوری  ها از جمله قوم-هایی بودند که بسیار زودتر از قوم  های دیگر مسیحیت را پذیرفتند. شاید هیچ قومی به اندازه  ی آسوری  ها طعم تلخ مهاجرت  های اجباری و پراکندگی در پنج قاره را نچشیده باشد. آسوری  ها امروزه بیش  تر در ایران و عراق زندگی می-کنند و تعداد قابل توجهی از آن  ها در سرتاسر دنیا پراکنده  اند. (ص 100)

موسیقی عاشیقی آذربایجان
  از آن  جا که زبان ترکی و گویش  های گوناگون آن ریشه در زبان  های آریایی دارد، این احتمال وجود دارد که عاشیق یا عاشوق تلفظ  های ویژه  ای از واژه  های «آشیک»، «آشوک»، «اَشک»، «اَشو» و «اَشا» باشد به معنی مرد مقدس که از نام  ها و صفت  های عاشیق  ها و اوزان  ها بوده است. (ص 106)

موسیقی تالش
2. ترانه
  ترانه  های تالش با تنوعی چشمگیر در سرتاسر منطقه  ی تالش خوانده می  شود. هر یک از ترانه  های تالش برای موقعیّت و مناسبت ویژه  ای سروده شده  اند. این ترانه  ها را می  توان از نظر لحن و مضمون به گروه  های حماسی، بزمی، کار، عارفانه و ... تقسیم کرد. (ص 117)
  پس از معرفی موسیقی  ها، بخش بزرگداشت  ها قرار دارد که به معرفی و تجلیل از مقام چهار استاد آواز نواحی که فوت شده  اند -محمدحسین یگانه، شیخ صابر قادری، درویش محمد بازماندگان، عاشیق درویش وهاب  زاده - اختصاص دارد.
  بخش بعد اختصاص دارد به گزارش کوتاهی از برنامه  های اجرا شده در آیینه و آواز که طی آن هر کدام از برنامه  ها با ذکر مدت زمان اجرا و نوازندگان گروه و نوع آوازشان معرفی شده  اند.
  شرح مختصری از زندگی برخی از هنرمندان شرکت  کننده در این گردهم  آیی، که در ادامه آمده مجموعه  ی این کتاب را پربارتر نموده و بالاخره در بخش پایانی نیز تصاویری زیبا از گروه  های شرکت  کننده آورده شده است.   

 

 پرونده ی«محمد رضا درویشی» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/16612
 

 

 

تنظیم­ کننده: احد اکبری،دانشجوی کارشناسی ارشد رشته ­ی ایران­شناسی بنیاد ایران­شناسی

[e-mail]

[e-mail]