ماخذشناسی فتوت‌نامه‌ها و جوانمردان

اکرم نوری

ماخذشناسی فتوت¬نامه¬ها و جوانمردان
ازآنجایی که سالیان کوتاهی است که عده¬ای به جمع¬آوری فتوت¬نامه¬های اصناف گوناگون پرداخته¬اند و مآخذ اندکی در مورد این موضوع وجود دارد، نگارنده تصمیم گرفت به جمع¬آوری مآخذ آن پرداخته تا به این وسیله فهرستی هر چند اندک در اختیار محققین این موضوع قرار دهد تا کار پژوهش را هموارتر کرده و همچنین در جهت پیش بردن پایان¬نامه¬ی خود از آن بهره گیرد.
روش کار مبتنی بر جستجوی کتابخانه¬ای و استفاده از سایت نمایه، و سایت magiran برای جستجوی مقالات بود. همچنین از سایت http://the Oriental Institute, University of Oxford بهره¬ی بسیار برد و توانست مقالاتی هرچند اندک گردآوری کند. متاسفانه در این زمینه بسیار کم پژوهش صورت گرفته است و در سایت هیچ یک از دانشگاه¬های جهان از جمله کلمبیا، سن¬پترزبورگ، نیویورک،گوتینگن، ادبنبرگ،لیدن، دورهام و ...... نتوانستم هیچ مطلبی بیابم. شاید بتوان گفت شاخص¬ترین کارهای انجام شده تلاش¬های آقای مهران افشاری در جهت معرفی فتوت¬نامه¬ها و دو یا چند اثر ایران¬شناس معروف، آقای هانری کربن باشد. تعداد مقالات نوشته شده بسیار بیشتر از کتاب¬های تالیفی بود ضمن اینکه موضوع فتوت و جوانمردی با عیاران و آیین¬های عیاری خلط شده است که جدا کردن این دو از هم خود موضوع یک پایان¬نامه است.
طبق نظر مرحوم مهرداد بهار آیین مهر بسیار بر آیین¬های رایج در میان فتیان و جوانمردان تاثیرگذار بوده است. به همین منظور نگارنده مستند " گود زورخانه" به کارگردانی آقای هژیر داریوش را در کار خود ضمیمه کرده تا بازگوکننده¬ی بخشی از آیین پهلوانی در ایران و تاثیرپذیری آن از مهر باستانی باشد. حضرت علی که پیشوای فتیان و جوانمردان است و در گود زورخانه یا علی گویان از او مدد می¬جویند صورت تغییر یافته¬ی یا مهر است که به خوبی در این مستند بازتاب یافته است.
منابع و مآخذ
1. ----------------- (1348). «آیین عیاری»، مجله¬ی سخن، دوره¬ی نوزدهم.
2. «آیین فتوت در صنف قلمکارسازان»، جمهوری اسلامی، ص 11.
3. «آیین فتوت و عیاری با نگاهی به فتوت‎نامه عبدالرزاق کاشی»، اطلاعات، 8 اردیبهشت، ص 6.
4. اسحاق کوپایی، فاطمه زهرا (1387). «آیین فتوت»، فصلنامه رشد آموزش و پرورش، شماره 85، ص 34.
5. اشتری تفرشی، عزت‎ا... (1379). نهضت عیاران از آغاز تا دوره پهلوی دوم، تهران: آوای نور.
6. افشاری، مهران (1376). «فتوت¬نامه¬ی سپاهی¬گران»، یاد بهار، نشر آگه.
7. افشاری، مهران و مداینی، مهدی (1381). چهارده رساله در باب فتوت و اصناف، تهران: نشر چشمه.
8. -------------------------- (1382). فتوت‎نامه‎ها و رسائل خاکساریه (سی رساله)، تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
9. -------------------------- (1384). آیین جوانمردی: مرام و سلوک طبقه عامه ایران، تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
10. انصاف پور، غلامرضا (1353). تاریخ فرهنگ زورخانه و گروه¬های اجتماعی زورخانه¬رو، تهران.
11. برنجیان، شاپوررضا (1384). «مفاهیم جوانمردی»، ماهنامه فروهر، سال چهلم، شماره 11-12.
12. بسطامی، مجید(1382). «اصول اخلاقی جوانمردان»، اعتماد،13 آذر،12.
13. بلوکباشی،علی (1383). «پدیده¬ای به نام لوطی و لوطیگری در حیات اجتماعی تاریخ ایران»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 8 و 9: 99-105.
14. بهار، محمدتقی (؟). «اندر آیین جوانمردی»، اطلاعات.
15. بی‎آزار شیرازی، عبدالکریم (1386). «پیشوای فتوت و جوانمردی»، جام جم. 10 مهر.
16. بیضایی، حسین (1382). «ورزش باستانی و تصوف»، تاریخ ورزش باستانی ایران، تهران:زوار، 25- 30.
17. پرتو بیضایی کاشانی، حسین (1337). تاریخ ورزش باستانی در ایران (زورخانه)، تهران: چاپخانه¬ی حیدری.
18. جاوید، هوشنگ (1387). «جوانمردان داستان‎پرداز»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 28.
19. جعفری، محمد (1387). «جنبه‎های هنری در فتوت‎نامه سلطانی»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 22.
20. حاکمی، اسماعیل (؟). «آیین فتوت و جوانمردی»، کیهان فرهنگی، شماره 201.
21. ------------- (1384). «آیین فتوت و عیاری»، اطلاعات.
22. ------------- (1384). «حافظ و آیین عیاری و جوانمردی»، حافظ، شماره 3.
23. ------------- (1382). آیین فتوت و جوانمردی، تهران: اساطیر.
24. حجتی، حمیده(1378). «فتوت¬نامه¬ی سلطانی»، دانشنامه¬ی ادب فارسی:ادب فارسی در افغانستان3، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 750- 751.
25. حسینی، مجید (1387). آیین پهلوانی، تهران: کتاب مسافر.
26. حصوری، علی (1387). جوانمردان و تاریخ، تهران: چشمه.
27. حکیمی، محمود (1381). همراه با عارفان، عیاران و جوانمردان، تهران: حریر.
28. خانی، رضا (1382). کشکول حکایات: اندر احوالات حیوانات، جوانمردان، توانگران، خواص و عوام، تهران: آهنگ صبح.
29. خرقانی، ابوالحسن علی بن احمد (1379). «ابوالحسن خرقانی و آیین فتوت»، فرهنگ قومس، سال سوم، شماره 5.
30. خزایی، محمد (1387). «جایگاه اصناف فتوت در هنر ایران»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 18.
31. خواندمیر، غیاث¬الدین (1353). حبیب¬السیر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، با مقدمه جلال¬الدین همایی، ج4، تهران: خیام.
32. خواند میر، محمد بن خاوند شاه بلخی (1373). روضه¬الصفا، تهذیب و تلخیص عباس زریاب، 2ج، تهران: علمی.
33. الدسوقی، عمر (1959م). الفتوه عندالعرب او احادیث الفروسیه و مثل العلیاء، قاهره: مکتبه نهضه المصر.
34. دلدار بناب: امیرحسین (1384). عیاران در تاریخ ایران، تبریز: احرار.
35. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1375). «نگاهی، فتوت‎نامه، میرسیدعلی همدانی»، آشنا، سال پنجم، شماره 20، ص 77-80.
36. رئیس‎نیا، رحیم (1383). نهضت‎های آرمانی هم‎پیوند و بدرالدین، تهران: مبنا.
37. رشیدی، آشجردی، مرتضی. «جوانمردی، اندیشه‎ای فراسوی مرزها»، کیهان فرهنگی، شماره 177.
38. ------------ (1377). «عیار عیار در ترازوی لفظ و معنی: تاملی در معنی لغوی عیار و عیاری»، کیهان فرهنگی، سال پانزدهم، شماره 147: 53-52.
39. ریاض، محمد (1382). فتوت‎نامه: تاریخ، آیین، آداب و رسوم، به انضمام رساله فتویه علی همدانی به اهتمام عبدالکریم جربزه‎دار، تهران: اساطیر.
40. سلمی. ابوعبدالرحمن (؟). جوانمردی و جوانمردان: کتاب الفتوه، ترجمه قاسم انصاری، قزوین: حدیث امروز.
41. شرفی، محبوبه. «سازمان فتیان ونقش خلیفه عباسی در احیای آن»، ایران شناخت، شماره 6.
42. شکری، هوشنگ (1385). عیارات (نینجاهای ایرانی)، تبریز: احرار.
43. صادقی¬نیا، ابراهیم (1377). «نهضت¬ها و جمعیت¬های سری ایرانیان: جنبش¬های بعد از اسلام، فتیان و بکتاشیه»، فراماسونری و جمعیت¬های سری در ایران: نگاهی به خیانت¬های فراماسون¬ها در تاریخ ایران، تهران: هیرمند، 121.
44. صالح‎بن جناح و مروان‎بن جناح (؟)، الادب و المروه: با تحقیق در فراز و فرود فتوت و جوانمردی، تصحیح و ترجمه محمد دامادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
45. صدیق ایمانی، مصطفی (1387). « آیین جوانمردی، زورخانه و ورزش باستانی در روند تاریخ»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 42.
46. صراف، مرتضی (1370). رسایل جوانمردان: مشتمل بر 7 فتوت‎نامه، تهران: معین، انجمن ایران‎شناسی فرانسه.
47. طوسی، نصیرالدین (1364). اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
48. عباسعلی، اختری (1386). «جوانمردان و جوانمردی»، تهران: بلند.
49. علاقه، فاطمه. «مروری بر فتیان و فتوت‎نامه‎ها»، فصلنامه فرهنگ، شماره 26-25.
50. العزاوی، عباس (1949). الکاکائیه فی التاریخ، بغداد: شرکت التجار الطباعه المحدود.
51. عوفی، محمد (1386). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، با مقدمه امیر بانو، مصفا کریمی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
52. فرامرز بن خداداد (1362). سمک عیار، با مقدمه پرویز خانلری، تهران: آگاه.
53. فلاحی، کیومرث (1375). «آیین جوانمردی و سیره جوانمردان»، آینه استان، شماره یک:36-48.
54. فیوضات، ابراهیم (1377). «وضع آموزش در دوره¬ی اسلامی: آیین فتوت و اثرات آن بر آموزش حرفه-ها»، بررسی نظام استاد شاگردی در ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 57-61.
55. کرمی، محمد حسین و حسام¬پور، سعید (1384). «تصویر و جایگاه زن در داستان¬های عامیانه سمک عیار و داراب¬نامه»، مجله¬ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 42: 136-125.
56. کاشی، عبدالرزاق. «نور فطرت بر تاریکی: گلگشتی در فتوت‎نامه عبدالرزاق»، حزب‎الله.
57. کاشی، کمال‎الدین عبدالرزاق (1369). تحفة‎الاخوان فی خصائص الفتیان، مقدمه و تصحیح محمد دامادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
58. کاظمینی، کاظم (1343). نقش پهلوانی و نهضت، یاری در تاریخ اجتماعی و حیات سیاسی ملت ایران، تهران: بی‎نا.
59. -------------- (1349). عیاران: با ویژگی‎های پهلوی از تاریخ اجتماعی و قومی ایران، تهران: بی‎نا.
60. کربن، هانری (1363). آیین جوانمردی، ترجمه احسان نراقی، تهران: نشر نو.
61. ------------. «عیاران، شوالیه‎های ایرانی»، ترجمه احسان نراقی، اطلاعات.
62. کیانی، محسن (1380). تاریخ خانقاه در ایران، تهران:طهوری، 481- 486.
63. کریمیان سروشتی، نادر (1380). «پژوهشی درباره اهل فتوت»، کتاب ماه هنر.
64. تشنر، گوستاو فرانتس. «کمان گروهه فتوت»، ترجمه مظفر بختیار، فصلنامه فرهنگ، شماره 13.
65. گئورکیان، خاجیک (1386)، «مقایسه کلیت فتوت ایران با شه‎سواران اروپا»، دو فصلنامه و سخن عشق، سال نهم، شماره 33-34.
66. گوردون براون، آرتور (1387). «جوانمردی و افسانه‎های آرتور»، ترجمه فریبا شاملو، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 64.
67. گولپینارلی، عبدالباقی (1379). فتوت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن، ترجمه توفیق سبحانی به همراه فتوت‎نامه منظوم ناصری، تهران: روزبه.
68. محجوب، محمد جعفر (2000م). آیین جوانمردی یا فتوت، نیویورک:Bibliotheca Persica Press.
69. مختاریان، بهار. «میره و پیوند آن با جوانمردان و عیاران»، نامه¬ی فرهنگستان.
70. مداینی، مهدی (1357). روش¬های عیاری و نفوذ کار و کردار عیاران در شاهنامه فردوسی و شکوه پهلوانی، تهران: سروش.
71. مدرسی، فاطمه(1328). «ایران، خاستگاه فتوت»، اطلاعات، 16 آبان:6.
72. مرتضوی، جماالدین(1379). «آیین پهلوانی، قبل و بعد از اسلام و انتقال آن به شاهنامه¬ی فردوسی»، کاوش¬نامه علوم انسانی دانشگاه یزد، سال اول، شماره1: 83-96.
73. مرد و آداب مردی، کتاب خطی، قرن سیزده.
74. مشتاق مهر، رحمان. «آیین جوانمردان و اصول جوانمردی از دیدگاه عارف انسان‎دوست شیخ ابوالحسن خرقانی»، نامه پارسی، شماره 15.
75. معتکف، فریده (1384). «جوانمردی و فتوت»، گیلان ما، شماره 18: 80-71.
76. موتاب، احمد (1377). آیین فتوت و جوانمردی پهلوانان آذربایجان، تبریز: مؤسسه انتشاراتی پویا.
77. موسی، احمدبن‎محمد (؟). سماع و فتوت: الهدیه السعدیه فی معان الوجدیه، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: کتابخانه منوچهری.
78. مومنی، محتشم (1382). «ویژگی‎های جوانمردان»، کیهان.
79. مهرپرور، آناهیتا (1387). «روایتی چند از جوانمردی»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 58.
80. مهین‎دوست، محسن (1378). «دختری در شناخت کهن، الگوی جوان و جوانمردی»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 4.
81. میرعابدینی، سید ابوطالب و افشاری، مهران (1374). آیین قلندری، مشتمل بر چهار رساله در باب قلندری، خاکساری، فرقه¬ی عجم و سخنوری، تهران: فراروان.
82. میرقلندری، مرتضی (1386). «آنم که دل از کون مکان برکندم:نگاهی کوتاه به آیین پهلوانی و زورخانه-ای»، ایران: 67-63.
83. نوذری، عزت¬الله (1380). «ساخت اجتماعی طبقات در دوران عباسیان: طبقه اهل فتوت و عامه مردم روستاییان»، تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت، تهران: خجسته، 122-123.
84. نوربخش، جواد (1379). حسن بصری: پیر پیروان طریقت و راهنمای جوانمردان، تهران: یلدا قلم.
85. نوربخش، جواد (1385). مروت، فتوت، جوانمردی، عشق به وجود مطلق حق، صوفی، تهران: یلدا قلم.
86. نوروززاده چگینی، بهمن (1387). «مسعود در آیین جوانمردی»، کتاب ماه هنر، شماره 121، ص 32.
87. واعظ کاشفی سبزواری، حسین (1350). فتوت‎نامه سلطانی، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
88. هادیزاده، هادی (1378). «از پهلوانان تا عیاران»، جوان، 27 خرداد:9.
89. هوشا، هوشنگ (1382). «از فتیان تا عیاران و ...»، اطلاعات، 15 مهر، ص 6.
90. هینلز، جان راسل (1383). «در جهان دیگر: خورشید نیایش و تداوم مهرگرایی در فرهنگ مردم {کیش فتیان و عیاران}، اساطیر ایران،ترجمه¬ی باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
91. یزدان¬پرست لاریجانی، محمد حمید (1387). « نگاهی به جایگاه حضرت علی در میان اهل فتوت به روایت کاشفی سبزواری»، اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، شماره4: 61-65.

منابع انگلیسی

92)Ridgeon, Lloyd (2001). Morality and Mysticism in Persian Sufism: A History of Sufi- Futuwwa in Iran, Hardback: 1ST.
93)Jacob, Wilson Chacko. Eventful Transformations: Al- Futuwwa between History and the Everyday, Concordia University.
94)Verlag, Harrasowitz (1995). Sasanid Soldiers in Early Muslim Society: The Origin of Ayyaran and Futuwwa, Wiesbaden.
95)Qamar- ul Huda (?). Spritual Exercises for Suhrawardi Sufis, Striving for Divine Union.
96)Cahen, Claude (1987). “Ayyar”, in the Encyclopaedia Iranica. Edited by Ehsan Yarshater, Vol III, New York, p 159.
97)Chehabi, H . E (2002). “Zurkhana” in the Encyclopaedia of Islam. Vol XI, Leiden, p. 573.
98)Hanaway, William l. (1971). “Formal Elemants in the Persian Popular Romances”. Review of National Literature.
99)Rochard, Philippe (2002). “The Identities of the Iranian Zurkhanah”. Iranian Studies, Vol 35, Number 4.

منابع آلمانی

100)Taeschner, Franz Gustav (1979). Zunfte und Bruderschaften Im Islam: Tate Zur Geschichte Der Futuwwa, Artemis Verlag: Zurich.
101)Battesti, Teresa (1922). Le Zoorxaneh: Gymnase Traditionnel Person.1





پایان نامه
تخیری، محمودرضا (1383). تحلیل مبانی نظری جریان اهل فتوت. استاد راهنما ابوطالب میرعابدینی ؛ استاد مشاور محمدعلی گذشتی. تهران دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
کریمی، علی (۱۳۵۷) فتوت در تصوف، استاد راهنما صادق گوهرین، تهران: دانشگاه ملی ایران. دانشکده حقوق.
م‍ظاه‍ری‌، م‍ی‍ت‍را (1378). رواب‍ط اص‍ن‍اف‌ ب‍ا ن‍ه‍اد س‍ی‍اس‍ی‌ و م‍ذه‍ب‍ی‌ در دوره‌ ص‍ف‍وی‍ه‌، اس‍ت‍اد راه‍ن‍م‍ا،ه‍اش‍م‌ آق‍اج‍ری‌، اس‍ت‍اد م‍ش‍اور: م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ رازن‍ه‍ان‌، ت‍ه‍ران:‌دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍ز.
شادروان٬ حسن (1368). عیاران در عصر افشاریه:با ملاحظه سوابق عیاری در دوران صفویه، به راهنمایی شعبانی ،تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.