سودان و بحران محیط زیست

سميرا قاسمي

کشور سودان که در شمال شرقی قاره ی آفریقا واقع شده است، دارای دو گونه اقلیم کاملا متفاوت از یکدیگر می باشد. از یک سو ، شمال آن که منطقه ای بیابانی ست وعمدتا سکونتگاه اعراب مسلمان است آب و هوای خشک غالب است حال آنکه در جنوب با آب و هوایی مرطوب روبرو هستیم. اگر در شمال اعراب مسلمان زندگی می کنند، جنوب سودان را باید سرزمین سیاهان آفریقایی مسیحی و یا جان گرایی (animism)دانست. مرزهای این کشور در شمال به مصر، در شرق به دریای سرخ، اریتره و اتیوپی، در جنوب به کنیا، اوگاندا و جمهوری دموکرات کنگوی (زئیر سابق) و در غرب به جمهوری آفریقای مرکزی، چاد و لیبی محدود می شود. خَرطوم (Khartoum) بزرگترین شهر و پایتخت این کشور است. به طور کلی، سودان به سه ناحیه ی طبیعی تقسیم می شود؛ منطقه ی شمالی که بیابانی ست و 30 درصد کشور را تشکیل می دهد، منطقه ی میانی یا مرکزی که شامل ارتفاعات پست و استپ ها ست و منطقه ی جنوبی با جنگل های بارانی اش منطقه ای گرم و مرطوب را شکل می دهد. یکی از مولفه های اساسی جغرافیایی در سودان رود نیل است. سودان اقلیم حاره ای دارد. به طور چشمگیری تنوع شدید فصول در نواحی بیابانی آن دیده می شود؛ درجه ی هوا در فصل زمستان بعد از غروب خورشید به 4 درجه ی سانتیگراد می رسد در حالی که در فصل تابستان گرمای هوا در مناطق بیابانی از 40 درجه ی سانتیگراد نیز تجاوز می کند. طوفانهای شن که "هابوبز" (Haboobs) نامیده می شود در این منطقه متداول است. در جنوب که منطقه ی گرمسیری ست میانگین دمای سالانه 29 درجه سانتیگراد است و رطوبت هوا بسیار بالاست. نخستین منبع طبیعی در سودان آبی است که سرچشمه ی آن رود نیل است. از دیگر منابع طبیعی می توان به خاک های حاصلخیز اشاره کرد. سودان دارای ذخایر غنی ای از نفت خام ، سنگ کروم، طلا، و آهن است.
جنگ های داخلی در سودان، کمبود منابع طبیعی،  و خشکسالی، منجر به یک قحطی گسترده و تخریب زیست محیط در این کشور شد. گسترده شدن سکونتگاه های انسانی جنگل های این کشور را در معرض نابودی قرار داده و می دهد. چوب درختان، از قدیم الایام سوخت مردم این کشور را تامین می کرده، در واقع این ماده 75 درصد انر‍ژی مورد نیاز را فراهم می کند. در نتیجه نیاز به ذغال چوب ، منجر به عاری شدن جنگل ها از درخت شده است. جنگل زدایی، چرای بی رویه و مدیریت ضعیف زمین، موجب شده اند تا سرعت بیابان زایی در این کشور فزونی یابد. از دیگر معضلات زیست محیطی این کشور می توان به ذخایر ناکافی آب آشامیدنی، و بحران حیات وحش به دلیل جنگ های داخلی و شکار بی رویه و خشکسالی های دوره ای اشاره کرد. متاسفانه تلاش های انجام شده در این کشور به منظور حفاظت از محیط زیست به دلیل وجود جنگ های شدید داخلی چندان موفقیت آمیز نبوده است.
در حدود 70 درصد از مردم سودان مسلمان هستند، 15 درصد آنها مسیحی و مابقی را مذاهب باستانی این کشور تشکیل می دهند. در شمال سودان سنی های مسلمان و در جنوب آن بومیان مسیحی و یا دیگر ادیان بومی زندگی می کنند. در واقع اختلاف میان همین دو گروه اعراب و آفریقایی به نزاع های داخلی فراوان شکل داده است که همین جنگ ها تاثیرات مستقیم مخربی بر روی زیست بوم کشور گذاشته است. تنها 7 درصد از زمینهای کشور کشت می شود. خشکسالی های طولانی مدت، تولیدات کشاورزی را در این کشور کاهش داده است و برای دهه هاست که این کشور را در تنگنا قرار داده است. سودانی های کشاورز عمدتا دانه های گندم، جو، سورقوم (Sorghum) - گیاه بومی آفریقا – سبزیجات، و حیوانات اهلی از جمله گوسفند، بز و گوساله را می پرورانند. ماهیگیری نیز در کرانه ی رودخانه ی نیل رواج دارد. انجمن حفاظت از محیط زیست سودان  The Sudanese Environment Conservation Society (SECS)، ان جی اوی ثبت شده و انجمن ملی داوطلبانه ی است که در سال 1975 به ثبت رسیده است. هدف اصلی این انجمن حفاظت از محیط زیست و دستیابی به توسعه ی پایدار از طریق همکاری جامعه ی محلی در سودان است. انگاره ی اصلی اس اس سی اس این است که رسیدن به یک زیست محیط سالم تنها از طریق حمایت و همکاری مردم بومی منطقه ممکن می شود. بنابراین برای حل معضلات زیست محیطی، حمایت و همکاری مردم محلی در درجه ی نخست اهمیت قرار می گیرد. گروه های درگیر در این انجمن به طور عموم، مردم با تکیه بر جوامع بومی، تصمیم گیرندگان، آموزگاران، زنان، کشاورزان، روستاییان، و رهبران بومی می باشند. این انجمن از مردان، زنان، افراد حرفه ای، مدرسان، دانشجویان و شهروندان عادی تشکیل شده است.
بنابراین علاوه بر شرایط جغرافیایی نامناسب در برخی از نواحی سودان از جمله شمال آن، جنگ های داخلی به بحران های زیست محیط به مقدار زیادی دامن زده است. علاوه بر اختلاف های قومی که موجب شکل گیری جنگ های داخلی در سودان شده است، نزاع و رقابت بر سر دستیابی به ذخایر نفت و گاز، آب رودخانه ی نیل، الوار، و نیز استفاده از زمین به ویژه زمین های کشاورزی از دیگر مسائل اساسی ست که شرایط زیست محیطی سودان را بحرانی تر می کند.


منابع:
"Sudan." Microsoft® Encarta® 2009 [DVD]. Redmond, WA: Microsoft Corporation, 2008.
http://www.africanconservation.org/explorer/sudan/467-sudanese-environment-conservation-society-secs/view-details.html
http://www.sd.undp.org/focus_environment.htm