فضای اجتماعی (2)

هانری لوفبور ترجمه ی زهره دودانگه

چرا من می گویم که طبیعت تولید نمی کند (produce)؟ معنای اصیل واژۀ [فعل تولید کردن] به تضادی اشاره دارد: آغاز کردن و پیش بردن (1)، به وجود آوردن از عمق (2)؛ و در عین حال طبیعت (nature)، کار و کوشش نیز نمی کند؛ بلکه یکی از ویژگی های معنابخش آن، این است که خلق می کند. آنچه خلق می کند، برای مثال افراد انسانی، به سادگی از این پس افزایش می یابند، به سادگی پیدایش می یابند. طبیعت چیزی در بارۀ این مخلوقات نمی داند- مگر آنکه مخلوقی مستعد آن باشد که فرض مسلم دارد که هستی درون طبیعت از یک خدای حسابگر یا مشیت الهی است. یک درخت، یک گل یا یک میوه، یک تولید (محصول) نیست؛ حتی اگر در باغچه ای باشد. یک گل سرخ چرایی و دلیل ندارد؛ شکوفا می شود چون شکوفا می شود. به قول آنجلیوس سیلسیوس (Angelius Silesius)  "برایش اهمیت ندارد که دیده می شود یا خیر". نمی داند که زیباست، خوشبوست؛ که تعادل و انضباطی از نظم های بیشمار را مجسم می کند. تقریبا ناممکن است که این سوالات را ادامه دهیم یا به آن ها بازگردیم. طبیعت نمی تواند بر طبق همان الهیات انسان ها عمل کند. موجوداتی که طبیعت خلق می کند اثر (work)  هستند؛ و هریک حتی اگر به جنس یا گونه ای تعلق داشته باشند ویژگی منحصربفردی در خود دارند. یک درخت درختی خاص، یک گل سرخ گل سرخی خاص و یک اسب اسبی خاص است. طبیعت همانند قلمروی وسیعی از تولدها پدیدار می شود. "چیزها (things)  به دنیا می آیند، رشد می کنند، بالغ می شوند، ضعیف می شوند و می میرند. حقیقتِ پشت این واژه ها بیکران است. طبیعت همچنان که نیروهایش را گسترش می دهد، قاهر، بخشنده، خسیس، سخی، مهربان و بالاتر از همه باز و گشوده (open) است. فضای طبیعت مرحله دار نیست. اینکه چرا این گونه است سوالی سخت بی معنی است. همانطور که مرگ نمی داند چه کسانی ملاقاتش می کنند، گل نیز نمیداند که یک گل است. اگر ما بخواهیم واژه طبیعت (nature) را به همراه کیفیات قدیم متافیزیکی و دینی اش به عنوان واقعیت بپذیریم، آنچه ذات [طبیعت] است در عمق و خفا اتفاق می افتد. طبیعی یعنی خودانگیخته. اما دست کم می توان گفت امروز طبیعت جلوتر از ما حرکت می کند. نمیتوان از این مفهوم فرار کرد که طبیعت توسط ضد طبیعت کشته می شد- [منظور از ضد طبیعت] انتزاعات، نشانه ها و تصاویر، گفتمان ها و نیز نیروی کار و محصولاتش است. طبیعیت، بهمراه خدا، در حال مردن است. انسانیت در حال کشتن هر دو است و شاید در حالی که انتظارش را از پیش ندارد، در حال خودکشی است.

انسانیت که عمل اجتماعی خوانده می شود، آثار (works) را خلق و چیزها (things) را تولید می کند. در هر دو کار (labour)  مورد نیاز است. اما در مورد آثار، نقشی که کار ایفا می کند (توسط خالق –creator- اثر به عنوان کنندۀ کار-labourer) فرعی به نظر می رسد، در حالی که در ساخت محصولاتش نقش [کار] غالب است.

مارکس در ابهام زدایی و تصریح مفهوم فلسفی (هگلی) تولید (production)- و برای این مقصود نیاز به اقتصاددانان و اقتصاد سیاسی دارد- به دنبال عقلانیتی بود که در این مفهوم و محتوای درونی آن (برای مثال فعالیت) موجود باشد. عقلانیتی که چنین فهمیده می شود او را از بند هرگونه نیاز به رجوع به چرایی ازلیِ منشأ الهی یا "کمال مطلوب" (در نتیجه دینی و متافیزیکی) می رهاند. همچنین این امر هرگونه اشاره به هدفی که فعالیت تولیدی را هدایت می کند و مقدم بر این فعالیت است و پس از آن ادامه خواهد داشت را حذف می کند. عمل تولید در مفهوم مارکسی، از تضاد میان سوژه و ابژه -و تمامی روابطی که توسط فلاسفه بر مبنای این تضاد ساخته شده- فراتر می رود. پس، عقلانیت موجود در تولید چگونه باید تعریف شود؟ در حقیقت قبل از هرچیز [این گونه تعریف می شود] که [تولید] اقدامات متوالی را، همراه با هدفی در چشم انداز، سازماندهی می کند؛ ([هدف] برای مثال ابژه ای است که باید تولید شود). این عمل [تولید] نظم زمانی و فضایی را بر عملیاتی مرتبط با هم تحمیل می کند که نتایجشان در یک زمان و مکان بسط یافته است. از آغاز یک فعالیت که این چنین به سوی یک هدف جهت داده شده است، عناصر فضایی-بدن، اعضا، چشمها- بسیج شده اند، من جمله مواد (materials) (سنگ، چوب، استخوان، چرم و غیره) و تجهیزات (matériels) (ابزار، بازوها، زبان،سفارش و دستورکار). بنابراین مناسباتی که بر نظمی مورد تبعیت مبتنی است- به تعبیری مناسباتی که بر همبودی (simultaneity) یا همزمانی (sychronicity) مبتنی است-  با استفاده از فعالیت فکری، میان عناصر سازندۀ فعالیتی که در یک طرح فیزیکی اجرا می شود برقرار می شود. کل فعالیت تولیدی بیش از آن که توسط شاخص های تغییرناپذیر و ثابت تعریف شود، توسط حرکت مداوم و رفت و برگشتی میان زمان (temporiality) (توالی، تسلسل) و فضا (spatiality) (همبودی و همزمانی) تعریف می شود. چنین شکلی، از گرایش به سوی یک هدف -و در نتیجه از کیفیت کارکردی (هدف و معنی اقدام، انرژی ای که برای اقناع یک نیاز صرف می شود) و ساختاری که در حرکت و پویش است- جدایی ناپذیر است ([منظور از ساختار] معلومات، مهارتها، رفتارها و همکاری در کار و غیره [است]). روابط رسمی ای که به اقدامات جداگانه این امکان را می دهد که کلیتی منسجم را شکل دهند، نمی تواند از شرایط مقدماتی فعالیت فردی و جمعی جدا شود؛ و این امر چه زمانی که بخواهی سنگی را از جایش تکان دهی، مسابقه شکار دهی یا ابژۀ ساده یا پیچیده ای را بسازی، صادق است. به طور کلی بر طبق این تحلیل، عقلانیت فضا حاصل کیفیت یا ویژگی عمل انسانی و نیز نیروی کار انسانی - کار "فرد انسانی" یا سازمان اجتماعی- نیست. بر عکس [عقلانیت فضا] خود منشأ و سرچشمۀ عقلانیت فعالیت است (نه با فاصله بلکه بلاواسطه و شاید به صورت ذاتی). منشائی که توسط تجربه گرایی غیرقابل اجتنابِ کسانی که از دستان و ابزارشان استفاده می کنند، پنهان می شوند؛ کسانی که رفتارهای خود را سازگار و ترکیب می کنند وانرژی خود را به عنوان کارکرد وظایفی مشخص هدایت می کنند؛ و این در حالی است که این منشأ [عقلانیت فضا] به صورت ضمنی در [عقلانیت فعالیت] وجود دارد.

پانوشت:
1- lead out and forward
2- bring forth from the depths


منبع:
Lefebvre, Henry (1974), Production of Space, translated by Donald Nicholson Smith, Oxford, Blackwell, 1991; pages 70-72

پروندۀ زهره دودانگه در انسان شناسی و فرهنگ:
http://www.anthropology.ir/node/18859
 
ایمیل: [e-mail]

مطالب مرتبط در انسان شناسی و فرهنگ:
فضای اجتماعی (1)
http://anthropology.ir/node/20587

حیات روزمره در مدرنیته شهر: درباره هانری لوفبور
http://www.anthropology.ir/node/5299
 

فراخوان ویژه نامه هانری لوفبور
http://anthropology.ir/node/14970
 

شهری برای شهرنشینی: لوفبور و فرهنگ شهر
http://anthropology.ir/node/12837
 

گزارش جلسه انسان شناسی و فرهنگ»: لوفبور، اندیشه ای جهانی شده»
http://anthropology.ir/node/11929
 

 

دوست و همکار گرامی
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.
کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

شماره حساب بانک ملی:
0108366716007

 شماره شبا:
 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:
6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان