گزارشی از دو نشست در زمینه سفرنامه‌نویسی

مانا کبیری

در هفته‌ای که گذشت، دو کارگاه و نشست در زمینه سفرنامه‌نویسی برگزار شد. یکی به همت مسئولان همایش سفرنامه‌نویسی ناصرخسرو و دیگری با تلاش انجمن علمی گردشگری ایران. در زیر چکیده‌ای از مباحث مطرح شده در هر کارگاه بیان می‌شود.

گزارش نخست:

نشست وبلاگ‌نویسان سفرنگار در روز شنبه 20 اردیبهشت سال 1393 و در سالن آمفی‌تئاتر کتابخانه ملک (مجموعه سردر باغ ملی) برگزار شد. ایده این جلسه توسط آقای نورآقایی (عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره سفرنامه‌نویسی ناصرخسرو) داده شده بود و از شرکت‌کنندگان وبلاگ‌نویس جشنواره برای آشنایی با داوران جشنواره و شاخص‌های داوری و ویژگی‌های سفرنامه‌ها، 10 روز پیش از جشنواره دعوت به‌عمل آمد.

آقای عالم‌نژاد (عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره)، آقای پرویز شجاعی (مسئول بخش وبلاگ‌نویسی و سایت‌نویسی جشنواره و همچنین داور بخش وبلاگ‌ها)، خانم سمیرا منفرد (نفر اول برگزیده اولین دوره جشنواره در سال 1390 و همچنین داور بخش وبلاگ‌ها)، آقای گائینی (نفر اول برگزیده دومین دوره جشنواره در سال 1391) و آقای آرش نورآقایی (عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره) از جمله سخنرانان این گردهمایی بودند.

آقای عالم‌نژاد در ابتدای جلسه ضمن خیرمقدم‌گویی به باشندگان به معرفی سخنرانان پرداختند و سپس توضیحاتی راجع به جشنواره امسال و محور‌های آن دادند. جشنواره امسال ناصرخسرو در دو بخش کلی طراحی شده است؛ بخش اول شامل سفرنامه‌های مکتوب، تصویری (عکس)، صوتی، فیلم، وبلاگ‌نویسی، سایت‌نویسی و بخش آزاد و ترکیبی است. بخش دوم که بخش ویژه نام دارد شامل سفرنامه‌های نوروزی، سفرنامه‌های کودک و نوجوان و تور کارگاهی (تور کارگاهی در زمان خود جشنواره برگزار می‌شود و شرکت‌کنندگان در آن با ایده خود و با هر شکلی که دوست دارند از آن روایتی ارائه می‌کنند) است. ایشان در ادامه و پس از پرداختن به اهمیت ویژه بخش وبلاگ‌نویسی و سایت‌نویسی به این نکته اشاره کردند که برخلاف سال‌های گذشته که فقط وبلاگهایی که کلاً در زمینه سفرامه فعال بودند در نظر گرفته می‌شد، امسال کسانی که در لابلای کار وب‌نویسی خود سفرنامه‌ خوبی هم دارند می‌توانند شرکت کنند. آقای عالم‌نژاد در انتهای سخنان خویش افزود که جشنواره امسال به شکل کاملا حضوری برگزار می‌شود؛ به آن جهت که برای بخش‌های مختلف برنامه‌های نمایشی، کارگاهی و عرضه در نظر گرفته شده از جمله سفرنامه‌خوانی، نمایش فیلم، کارگاه‌های مختلف و... . یعنی صرفا یک برنامه اختتامیه و اعلام نتایج نباشد. ولی احتمال دارد که به علت کمبود آثار ارسالی برخی از حوزه‌ها حذف شود. قرار بر این است برنامه جشنواره امسال طوری باشد که به جز وبلاگ‌ها و وبسایت‌های برتر بقیه نیز دیده بشوند و بازخورد داشته باشند.

سپس آقای شجاعی پس از معرفی خود، مکتوب کردن سفرنامه‌ها از راه‌های مختلف که وبلاگ‌نویسی هم یکی از بخش‌های آن است را هدف اصلی جشنواره دانست و پس از بیان تجربیات خودش در رابطه با کمک گرفتن از وبلاگ‌ها برای سفر به نقاط مختلف، به شرح نقش موثر و مزایای وبلاگ‌نویسی پرداخت. وی در ادامه به بیان تفاوت‌های داوری در بخش وب‌نویسی بین دوره‌های گذشته و این دوره جشنواره پرداخت و افزود در دوره اول 5 داور جشنواره وبلاگ‌ها را خودشان انتخاب کردند که این موجب برخی اعتراضات شد. در دوره دوم، ثبت‌نام بر عهده خود وب‌نویسان قرار گرفت و داورها سفرنامه‌های وبلاگ‌ها و وبسایت‌های‌ 80 شرکت‌کننده را به صورت تصادفی مورد مطالعه قرار دادند که البته این امکان که به‌طور اتفاقی سفرنامه ضعیفی از وب‌نویس مورد داوری قرار بگیرد وجود داشت. امسال علاوه بر این‌که ثبت‌نام بر عهده وب‌نویسان است، ایشان می‌توانند آدرس (لینک) یک تا سه سفرنامه واجد شرایط‌شان را برای داوری ارسال کنند. وی به وقوع پیوستن سفر، قابلیت درک همگانی، القاء و تجسم، دریافت حس خوبی از سفر در ذهن مخاطب، ارائه اطلاعات پیرامون موقعیت جغرافیایی، مسائل فرهنگی و اجتماعی، استفاده از تصاویر و نگارش زیبا و روایت‌گونه را از ویژگی‌های در نظر گرفته شده برای سفرنامه‌ها نامید.

سپس خانم منفرد برگزیده سال اول جشنواره و از داوران جشنواره امسال، با بیان چگونگی آغاز سفرنامه نویسی‌شان از سال 1385 (وبلاگ «بیا تا برویم») و اینکه در ابتدا روزی 1 یا 2 بازدید کننده داشت، خواندن وبلاگ دیگران و ایده گرفتن از آنان، اهمیت مو به مو شرح دادن و سهیم کردن خود شخصی در سفرنامه را از مهمترین عوامل موفقیتش دانست. خانم منفرد در پاسخ به این پرسش که آیا در زمینه سفر وب‌نویسی همان سفرنامه‌نویسی است؟ گفت: تفاوت چندانی ندارد. قالب سفرنامه نوشتن فرقی نمی‌کند. می‌شود همان چیزهایی که در وب می‌نویسیم را با همان عکس‌ها و کمی ویرایش ادبی روی کاغذ بنویسیم. تفاوت بیشتر در نوع مخاطب است و ما مخاطبین گسترده‌ای از نسل جوان در محیط دیجیتال داریم. او در ادامه در پاسخ به پرسش: آیا ما اجازه داریم حس و نظر شخصی‌مان را در سفرنامه بیاوریم و یا فقط صرفا باید محیط را به تصویر بکشیم؟ افزود که بازگو کردن محیط بدون سهیم کردن خود در سفرنامه می‌شود گزارش سفر که می‌توان آنرا در بسیاری از کتاب‌های ایرانی و خارجی و حتی با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت پیدا کرد. چیزی که می‌تواند باعث تمایز سفرنامه‌نویسی شود سهیم کردن خود شخصی در سفرنامه و خارج کردن اطلاعات از رنگ و لعاب خشک است.

آقای گائینی، نفر برتر دومین سال جشنواره ناصرخسرو، به عنوان سخنران بعدی با بیان توضیحاتی در رابطه با وبلاگش (ایران را بگردیم)، ایده وب‌نویسی را از سال 1387 و وبلاگ خود را به مانند یک دفترچه خاطرات آن‌لاین دانست. وی 2 بحث محتوایی که یعنی چه چیز را در یک سفرنامه آنلاین بنویسیم و بحث ساختار یا قالب وبلاگ را از مهمترین مباحث موجود در وب‌نویسی دانست. او دارای زمان نوشتن بودن، پیوسته نوشتن، دخیل کردن احساس، مشخص کردن موضوع، هدف و ارائه معرفی کوتاهی از نویسنده وبلاگ، معتبر بودن عکس‌ها، دسته‌بندی کردن مطالب به‌صورت موضوعی، چینش درست مطالب، برچسب‌های درست، پیوندها، چندزبانه بودن، سادگی قالب وبلاگ و بیان هوشمندانه مشکلات مقصد سفر (فرهنگی یا زیست‌محیطی و...) را دارای اهمیت و از فاکتورهای تاثیرگذار در داوری دانست.

در ادامه، آقای آرش نورآقایی از اعضای شورای سیاست‌گذاری جشنواره ناصرخسرو در ابتدا به صحبت درباره اهمیت برگزاری اینگونه جلسات و انتقاد از استقبال کم وب‌نویسان و سفرنامه‌نویسان ایران پرداخت. وی همچنین گزارشی از جلسات و کارگاه‌های آموزشی در حاشیه نمایشگاه ATM در امارات ارائه کرد. در ادامه 4 وب‌سایت مطرح در زمینه بلاگرهای سفر را معرفی و بخشی از مصاحبه یکی از مشهورترین وبلاگ‌نویسان جهان را پخش کرد. او در آخر از عدم درک موضوع اهمیت سفرنامه‌نویسان، بلاگرها و سفرنامه‌ها توسط دولت انتقاد کرد.

 

پرسش و پاسخ

در انتهای جلسه آقای عالم‌نژاد پاسخگوی پرسش‌های میهمانان شدند. برخی از پرسش‌ها عبارت بودند از:

 

شاخص‌ها و مولفه‌های وبلاگ‌های پر بازدید در ایران چیست؟

1. وجود اطلاعات درست و قابل اطمینان
2. هنر نوشتن
3. دقت و محتوای سفرنامه‌ها
4. کارشناس نرم افزار بودن
5. و مهم‌تر از همه، پی در پی نوشتن

 

ویژگی­های سفرنامه؟

1. مستند بودن
2. قابل ارجاع بودن
3. نظم ساختاری داشتن
4. شیوایی
5. کامل بودن
6. جامعیت در موضوع

 

آقای شجاعی به عنوان سخن پایانی از حضور کم سفرنامه‌نویسان ابراز ناراحتی و از باشندگان درخواست کرد که آدرس جشنواره را در وبلاگ‌هایشان قرار دهند و از دیگر وبلاگ‌نویسان و آشنایان دعوت به شرکت کنند. آقای شجاعی پس از تقدیر و تشکر از حضار، تقاضا کرد که در جهت اعتلای جشنواره، در این 10 روز باقی مانده انتقادات و پیشنهادهای خود را ارسال کنند.

در پایان ایمیل و آدرس وبلاگ تمام حاضرین در جلسه بین حضار پخش شد که از نکات مثبت این جلسه بود.

 

گزارش دوم:

کارگاه سفرنامه‌نویسی انجمن علمی گردشگری ایران در روز 21 اردیبهشت ماه 1393 در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.

آقای دکتر منوچهر جهانیان پس از خیر مقدم و ارائه توضیحاتی در رابطه با کارگاه و محور بحث، تریبون را در اختیار آقای فرانسوا موآ، استاد دانشاه سوربن و متخصص سفرنامه‌نویسان سده هفدم قرار داد. صحبتهای وی توسط مترجم ترجمه می‌شد.

پروفسور موآ از سفر به ایران ابراز خشنودی کرد و توضیحاتی درباره تخصص خود، مفهوم سفر در گذشته و تفاوت آن با توریسم امروزی ارائه دادند. هرچند پوسترها و دعوت­نامه‌های این کارگاه نوید نشست و سخنرانی تخصصی در زمینه سفرنامه‌نویسی را می‌داد و همه میهمانان به این منظور حضور یافته بودند، اما محور اصلی سخنرانی هیچ اشاره‌ای به این موضوع نداشت. او سپس از باشندگان خواست که ادامه جلسه به‌صورت پرسش و پاسخ باشد.

پرسش و پاسخ

از بین مهمترین پرسش‌ها می‌توان به دو پرسش زیر اشاره نمود:

سفرنامه‌های مجازی (در وبلاگ و...) چه تفاوتی با سفرنامه‌های مکتوب به‌صورت کتاب دارند؟

پروفسور موا در پاسخ به این پرسش توضیح داد که به نظر وی به جز تفاوت اندکی در نگارش ادبی تفاوت ویژه‌ای ندارند.

پرسش: یا انواع سفرنامه‌ها در طول تاریخ تا به امروز دارای دسته‌بندی یا سبک خاصی هستند؟

موا در پاسخ به این پرسش توضیح داد که اگرچه تخصص جامع در این زمینه را ندارد، اما به نظر وی دارای گروه‌بندی خاصی نیستند.

 

این نشست می توانست پربارتر از اینها برگزار شود. گذشته از برخی ناهماهنگی‌ها (همچون اطلاع نداشتن حراست دانشگاه علم و فرهنگ و بنابراین راه ندادن مهمانان، طرح شفاهی و مستقیم پرسشها که برخی‌شان از متخصص سفرنامه‌نویسی می‌خواستند درباره جایگاه اکتوریسم ایران در دنیا توضیح بدهد و...)، بی‌ربط بودن صحبتهای پروفسور موآ با محوری که قرار بود صحبت کند، اصلی‌ترین انتقاد وارد به این نشست بود.

رایانامه نویسنده: [e-mail]

 

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ» 
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز 1393 
http://www.anthropology.ir/node/22280