چهره های مستند ساز(1): جان مارشال

محسن قادری

جان کندی مارشال،فیلم ساز قوم پژوه امریکایی یا به تعبیر علمی تر قوم پژوه بصری بخش بنیادی زندگی خود را صرف مستند ساختن زندگی بوشمن های صحرای کالاهاری در افریقا کرد. وی در 22 آوریل سال 2005بر اثر ابتلا به سرطان ریه در مرکز پزشکی بوستن درگذشت. او چهره محوری درتحول سینما وریته بود.مردی پنهان در پشت دوربینی که واقعیت را به تصویر می کشید.او تنها در گستره فیلم کوشا نبود بلکه زندگی خود را نیز صرف به ثبت رساندن تحولات انسانی یک قبیله در گذرسده های بیست و بیست و یکم کرد. وی افزون بر فعالیت فیلم سازی در افریقا،همچنین فیلم بردار«دیوانگی های تیتیکات»اثر کلاسیک فردریک وایزمن بود که در بیمارستان ایالتی بیماری های روانی بریج واترمی گذرد.او همچنین با مستندسازان معروف دیگری چون دی.ای پنبیکر و ریچارد لیکاک نیزهمکاری داشت و فیلمی درباره جنگ داخلی قبرس برای شبکه ان بی سی تهیه کرد

مشهورترین کوشش او در گستره فیلم و قوم پژوهی پیوند و هم زیستی 50 ساله او با بوشمن های ژو/هوانسی بود که نتیجه آن بیش از یک ملیون فیت فیلم و دست کم 30فیلم مستند بود.از جمله این فیلم ها مجموعه ای پنج بخشی در شش ساعت است که پنجاه سال از زندگی «خانواده کالاهاری»را به تصویر می کشد.خانواده کالاهاری نام کلی این مجموعه فیلم های قوم پژوهی جان مارشال است و اثری است که ماحصل زندگی او را دربردارد.فیلم دیگر او محصول سال 1979 با نام «ان!آ ای»:داستان یک زن کونگ»نشان گرازهم گسیختگی نظام اجتماعی بوشمن ها است که به اردوگاه های دولتی رانده شده اند و همچون مردمانی یک جا نشین زندگی خود را ازآمد و شد جهان گردانی تامین می کنند که در ازاء گرفتن عکس شان پولی به آنها می دهند

جان مارشال در کیمبریج به دنیا آمد.پدرش لورانس مارشال بنیان گذار موسسه ریتون بود که سفرهای اکتشافی به افریقا را در 1950 برنامه ریزی می کرد و بعدها ازپشتیبانی مالی موزه باستان شناسی و قوم پژوهی دانشگاه هاروارد و موسسه اسمیتسونیان برخوردار شد.جان مارشال که در آن زمان پسری نوجوان بود پدر را در این این سفرها همراهی می کرد. او در مصاحبه ای یاد آور می شود:در پی مردمی بودیم که با شکار گذران زندگی کنند.همه جا را زیر پا می نهادیم و به افریقای جنوبی و بوتسوانا رسیدیم و سرانجام مردمی را یافتیم که به راستی این گونه می زیستند
او فنون فیلم سازی را در سر صحنه فیلم هایش آموخت.نخستین فیلمش درباره بوشمن ها به نام «شکارچیان» در سال 1957 به نمایش در آمد.جان مارشال براستی بخشی از این مردم شد و حتی زبان آنها را نیزفرا گرفت. سفرهای پژوهشی آنها معمولا خانوادگی بود و در این سفر لورنا،مادر جان نیز حضور داشت که خود یکی از پژوهش گران زندگی قبیله ای شد.فیلم های او ستایش فیلم سازان و قوم پژوهان را بر می انگیخت.او همه کوشش خود را به کار می بست تا در پشت دوربینش پنهان ماند و در پس زمینه اثرش جای گیرد.او از جنبه ها ی حقوق انسانی نیز به بوشمن ها می اندیشید و برا ی احقاق حق آنها می کوشید.مارشال به این می اندیشید که چرا ملیون ها دلار پول در قالب کمک های بین اللمللی به افریقا سرازیر می شود اما بوشمن ها همچنان در تنگدستی و گرسنگی می زیند. وی با آن موهای سفید در میان این مردمان شناخته شد ه بود و آنها او را« کشیده صورت»می نامیدند.او در سال 2003 به پاس سهیم کردن بینش های خود پیرامون قبایل شکارچی با نسل هایی از دانش جویان مردم شناسی امریکا، برنده جایزه انجمن قوم پژوهی بصری شد.هنگامی که از او پرسیده شد پس از پنجاه سال تلا ش و کوشش چه دیدگاهی درباره این مردمان دارد پاسخ داد:آنها افرادی چون خود ما هستند.