معرفی کتاب «جستاری در جامعه‌شناسی فیلم»

فاطمه سیارپور

کتاب مجموعه‌ای گردآوری شده از چهار مقاله‌ی پژوهشی در حوزه‌ی فیلم به کوشش رامتین شهبازی است که با نگاهی جامعه‌شناختی به همراه مقدمه‌ای از دکتر ناصر فکوهی در 144 صفحه توسط نشر افراز منتشر شده است. نویسنده و گردآورنده‌ی این مجموعه مقالات، در حال حاضر مدیر بخش فرهنگ و سینمای انسان‌شناسی و فرهنگ است. در این نوشته بر این کتاب مروری داریم:

مقدمه:

دکتر ناصر فکوهی در مقدمه‌ی این کتاب با نگاهی به مناسبات میان سینمای داستانی و مستند، به طرح این مسئله پرداخته است که فیلم مستند و داستانی هر دو می‌توانند در خدمت نقد اجتماعی برای فهم بیش‌تر و بهتر جهان قرار بگیرند، اما باید توجه داشت که در هر دو ژانر به خاطر قدرت ذاتی دست‌کاری در واقعیت باید با احتیاط مورد استفاده‌ی تحلیلی پژوهشگران باشد، با این حال جامعه‌شناسی نمی‌تواند خود را از دیدن و تحلیل فیلم مستثنا کند و کنار بکشد.

از سوی دیگر نویسنده‌ی مقدمه معتقد است که خیال و زبان بشری محل حیات حقیقت است و به همین دلیل حقیقت بیش از هر کجای دیگر در فراورده‌های زبانی مانند ادبیات، داستان، فیلم و غیره در قالب‌های گوناگون تصویر، فضا، زمان و غیره بازنموده و بازنمایی، می‌شوند. با این حال کار جامعه‌شناس تحلیل سینما به مثابه یک هنر نیست بلکه دقیقن برعکس جامعه‌شناس باید جامعه را از خلال امر سینمایی بفهمد و درک کند. این درک نیز بیش از هرچیز درک سازوکارهای بازنمایی واقعیت در «ذهن» است که از خلال سینما به واقعیتی «عینی» بدل می‌شود. به این ترتیب از طریق تکنولوژی سینما ما به بازنمایی، بازتفسیر و بازتعریف واقعیت‌هایی می‌پردازیم که با جهان آشوب‌زده و بحرانی؛ جهانی که آینده‌ای نامعلوم را برای خود رقم زده است و با شتابی بی‌نهایت به سمت آن می‌رود، قرین شده است. در حالی که در طول تاریخ پیدایش خویش به خود جسارت داده تا هیچ زوایه‌ای از زوایای زندگی انسانی از کشیده شدن بر پرده‌های نقره‌ایش به مثابه" موضوع ساخت یک فیلم" در امان نباشد.

نویسنده و گردآورنده در مقدمه‌اش با عنوان «جامعه و هنر» معتقد است، ‌جامعه‌شناسی سینما و جامعه‌شناسی فیلم دو مقوله‌ی متفاوتند که در این کتاب از خلال از چهار مقاله‌ی پژوهشی به دومی یعنی جامعه‌شناسی فیلم پرداخته شده است. وی همچنین هنر سینما را اساسن هنری اجتماعی می‌داند که از بدو پیدایی خود با مسئله‌ی جماعت و جامعه عجین بوده است. حتا اگر یک نفر به تنهایی یک فیلم را از ابتدای نگارش سناریو تا انتهای بازیگری و تدوین و غیره خلق کند، بازهم ناچارن مجبور است آن را به کس یا کسان دیگری در سالن سینما یا چنین فضاهایی نشان دهد. بنابراین مسئله‌ی اجتماعی بودن در هنر هفتم به شکل ذاتی نهفته است. به همین دلیل این مسئله خود می‌تواند نقطه‌ شروع مطلوبی برای پژوهش‌های اجتماعی بی‌شماری باشد.

مقاله‌ی اول:

تأثیر گفتمان اجتماعی یازده سپتامبر بر سینمای وحشت هالیوود- رامتین شهبازی

از خلال این مقاله نویسنده به ژانر وحشت به عنوان یکی از مهم‌ترین ژانرهای سینمایی پرداخته و معتقد است درون‌مایه‌ی سینمای وحشت با در نظر گرفتن کاراکترهای اصلی آن مانند زامبی‌ها، هیولاها و غیره در سه دسته قابل جمع‌بندی است:

1. امر غیرطبیعی شامل خون‌آشان، ارواح، سحر، جادوی شیطانی
2. وحشت روان‌شناختی مانند فیلم روانی آلفرد هیچکاک
3. فیلم‌های سلاخی

از سوی دیگر بازتاب گفتمان اجتماعی 11 سپتامبر در سینمای وحشت شکل‌های گوناگون داشته، اگرچه به طور کلی می‌توان مضمون این فیلم‌ها را در «ناامیدی نسبت به آینده و اضطراب جمعی» خلاصه کرد:

1. پرداخت مستقیم به این حادثه و تبعات پس از آن
2. تولید فیلم‌های فاجعه تحت تأثیر آن
3. ادامه‌ی روال عادی فیلم‌های وحشت

این پژوهش بر اساس متدولوژی جامعه‌شناسی تفسیرگرا به مطالعه‌ی موردی دو فیلم «مه / فرانک دارابونت» و« مزرعه‌ی شبدر / مت ریوس» پرداخته و در انتها نتیجه می‌گیرد که جامعه در سینمای وحشت همواره حضوری نمادین دارد و ردپای وقایع گفتمانی سیاسی، اجتماعی آمریکا در آن به راحتی قابل پیگیری است.

مقاله‌ی دوم:

بازخوانی سینمای بونوئل بر اساس اسپانیای فرانکو- محمد هاشمی

این مقاله با پایه قراردادن رویکرد بازتاب، تأثیرپذیری سینمای لوئیس بونوئل از جنگ داخلی اسپانیا و حکومت دیکتاتوری فرانکو بر این کشور را با تأکید بیش‌تر بر وجه محتوا تا فرم با رویکرد مقابل هم قرار دادن هنر و سیاست از منظر انتقاد اجتماعی به عنوان راه بونوئل نشان می‌دهد.

مقاله‌ی سوم:

تحلیل گناه و بی‌ایمانی در سینمای پست‌مدرن دیوید فینچر با تمرکز بر فیلم «هفت»- امیررضا نوری پرتو

این مقاله با این نگاه که انسان معاصر و مدرن با دست‌یازیدن به امر رفاه نسبی از طریق پیشرفت و گسترش تکنولوژی، از محتوا و معنا دورشده و هرچه بیش‌تر با معضل بی‌هویتی و بی‌ایمانی دست و پنجه نرم می‌کند، فینچر را کارگردانی معرفی می‌کند که از پس نقاب روایت‌های داستانی‌اش با زبان و فرمی سینمایی می‌کوشد مخاطبان را به اندیشیدن هدایت کند و بر این موضوع نیز اصرار دارد که بحران‌های روحی و شخصیتی انسان معاصر زاییده‌ی افراط انسان در بهره‌گیری از طرق و برق‌های پوچ و فریبنده‌ی دنیای مدرن است و او از طریق آثارش به ویژه هفت، قصد دارد آستانه‌ی تحمل انسان بی‌تفاوت امروزی را در برابر سیل ناهنجاری‌های اجتماعی و اخلاقی پایین بیاورد و او را به نگرانی و اندیشیدن وادارد.

مقاله‌ی چهارم:

مطالعه‌ای در بازتاب دوگانگی‌های حرفه‌ی ژورنالیسم در سینمای هالیوود- متیو سی.الریچ ترجمه‌ی محمد هاشمی و رامتین شهبازی

در این مقاله نویسنده این ایده را مطرح می‌کند که با وجود قدرت روایت‌های گوناگون از یک حادثه در میان ژورنالیست‌ها، دنیای مدرن توانسته است با ساخت فیلم‌هایی که به طور مثال یک خبرنگار به جمع‌های خیانت‌کار، شرور، باندهای اقتصادی کثیف و غیره نفوذ می‌کند، تیپی از قهرمان بودن را نشان دهد که بیش از هرچیز در پی دفاع از حقیقت است. اما در مقابل فیلم‌هایی نیز وجود دارد که در پی اسطوره‌زدایی شخصیت قهرمان ژورنالیستی از طریق نشان دادن رفتارهای نامناسب آن‌هاست و با همین محوریت مقاله پیش می‌رود.

 

اطلاعات کتاب‌شناختی:

جستاری در جامعه‌شناسی فیلم

مجموعه‌ی مقالات، به کوشش رامتین شهبازی با مقدمه‌ای از ناصر فکوهی

نشر افزار1392- چاپ اول

144 صفحه و 68000 ریال

 

صفحه‌ی شخصی رامتین شهبازی در انسان‌شناسی و فرهنگ:

http://www.anthropology.ir/node/5574

 

صفحه‌ی شخصی نویسنده در انسان‌شناسی و فرهنگ:

http://anthropology.ir/node/4269

ایمیل نویسنده: [e-mail]

 

دوست و همکار گرامی
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.
کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

شماره حساب بانک ملی:
0108366716007

 شماره شبا:
 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:
6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان