یونان باستان (6)

توماس ر. مارتین - ترجمۀ زهره دودانگه

تصویر: سکه های اولیه آتن، منبع: ویکی پدیا
6- دولت
در طول هزاران سال از تاریخ یونان باستان، پنج شکل اصلی از دولت وجود داشته است. وجه تمایز میان این اشکال بر این اساس بود که آن ها به یک قدرت مرکزی نیرومند وابسته هستند یا یک قدرت تقسیم شده. نظام های پادشاهی (monarchy)، رئیس سالاری (chiefdom) (1) و استبداد (tyranny) به دسته اول و نظام های الیگارشی  و دموکراسی به دسته دوم تعلق داشتند.
پادشاهان بر تمدن های مینوسی و موکنایی حکمروایی می کردند. این حکمروایان -که گاهی شاهزاده خوانده می شدند تا مشخص شود که آن ها یک قلمرو محدود محلی را تحت حاکمیت دارند نه یک محدوده وسیع پادشاهی- وظایف سیاسی و مذهبی را در هم می آمیختند. آن ها علاوه بر کنترل دفاع، اقتصاد و قانون، بر پرستش خدا نیز نظارت می کردند. پادشاهان نسبت به افراد مطیع خود دارای زندگی پر تجمل تری بودند، زیرا آن ها مازاد تولید کشاورزان و کارگران صنایع دستی را تحت کنترل خویش داشتند. پادشاهان برای تحت کنترل در آوردن همه چیز، سیستم های حسابداری دقیق و لحظه ای برقرار کرده بودند. آن ها حتی کاتبانی داشتند که تعداد چرخ های شکسته شدۀ ارابه ها را در انبارهای آن ها ثبت می کردند.
نظام رئیس سالاری ضعیف ترین گونه از حکمروایی مرکزی بود که در عصر تاریکی یونان قدرت یافت. روسای طایفه در نسبت با پیروان خود دارای موقعیت بالاتر و ثروت بیشتری بودند، اما تنها تا زمانی می توانستند با موفقیت حکومت کنند که پیروانشان موافق همکاری با آن ها باشند. اگر این پیروان دچار بلند پروازیِ زیاد می شدند، نظام رئیس سالاری دچار تزلزل می شد. روسای طایفه ها سعی بر این داشتند که رهبری خود را با نمایش مقام و مرتبه خویش تضمین کنند، مانند جواهرات وارد شده از شرق میانه که در قبر یک رئیس طایفه و همسرش، که در سال 950 پ.م در جزیره ائوبویا (Euboea) دفن شده اند، یافت شده است.
مستبدان حاکمان منفردی بودند که عموما در دوره های کهن یا کلاسیک کنترل دولت شهرها را به دست گرفته و برای خاندان خود سلسله تاسیس کردند. طولانی ترین عمر حکومت جباری در کورنت و دولت شهر سیسیل وجود داشت، اما حتی آن ها نیز بیش از دو نسل طول نکشیدند. توده مردم عموما از این نظام پشتیبانی می کردند، زیرا جباران توسط استخدام همگانی به آنها نفع می رساندند، اما ثروتمندان از این نظام بیزار بودند زیرا  برای آن ها به بهای پول و قدرت تمام می شد.
در دولت شهرهایی که تحت حاکمیت نظام الیگارشی بودند، دولت توسط گروه محدودی از مردم به اشتراک گذارده شده بود. برخی دولت شهرهای الیگارشیک تنها دارای تنی چند از رهبران بودند که قدرت را تقسیم می کردند. سایر دولت شهرها دارای چند صد تن رهبر بودند. برخی دولت شهرها دارای نظام آریستوکراسی بودند (حکومت توسط بهترین مردمان-aristoi )، یعنی نوعی از الیگارشی که در آن رهبران تنها از میان خانواده های ممتاز انتخاب می شدند. توجیه الیگارشی این بود که برابری خالص در میان شهروندان به لحاظ اخلاقی منصفانه نیست، به دلیل اینکه مردم با یکدیگر برابر نیستند. باور بر این بود که برخی دارای توانایی بیشتر، از خود گذشتگی بیشتر و هوش بالاتر هستند و سزاوار این هستند که بر توده ها حکومت کنند. مشهورترین دولت شهرِ دارای نظام الیگارشی اسپارت بود. این شهر دارای پادشاهیِ دوگانه به همراه انجمنی متشکل از تمام مردان آزاد بالای 30 سال بود که بزرگان طایفه خوانده می شدند؛ اما نه پادشاهان و نه این بزرگان هیچ یک دارای قدرت واقعی نبودند. شورای 28 نفره پیران و پنج صاحب منصب برگزیده کنترل دولت را بر عهده داشته و پیش نویس قوانینی را که انتظار می رفت انجمن بدون مذاکره به تصویب برساند، تهیه می کردند.
دموکراسی به هر مردی که  موظف به خدمت در ارتش بود حق رای مساوی داد. در مشهورترین دموکراسی، یعنی آتن، این امر شامل تمام مردان آزاد بالای 18 سال می شد. دموکراسی آتن با انتخاب صاحب منصبان دولتی از میان شهروندان توسط قرعه کشی و اعمال محدودیت زمانی (دوره ای)، قدرت را تقسیم نمود. تنها حساس ترین جایگاه ها در ارتش و امور مالیه توسط رای گیری احراز می شد. دولت شهرهای مختلف دیگر هم دارای سیستم دموکراسی بودند، اما شواهد کمتری در رابطه با آن ها وجود دارد.

7- اقتصاد
اقتصاد یونان باستان در طول تاریخ بلند خویش مبتنی بر تجارت و کشاورزی بود. کشاورزان بر روی قطعات کوچکی کار کرده و با نظمی ثابت محصول کشت می کردند تا از باروری زمین محافظت کنند، و دامنه تپه های صخره ای را تراس بندی می کردند تا بیشترین ناحیه های کشتِ ممکن را ایجاد نمایند. بارندگی های غیر قابل پیش بینی بزرگترین خطرها را برای کشاورزی موفقیت آمیز به وجود آورد. کشاورزان بیشتر جو و گندم پرورش می دادند که غذای عمده محسوب می شد. کمبود زمین های مرغوب برای چرا آن ها را مجبور کرد که به جای گاو، حیوانات کوچکتری مانند گوسفند، بز، خوک و ماکیان پرورش دهند. بهترین محصول موجود انگور برای تهیه شراب و زیتون برای تولید روغن بود که (این روغن) در آشپزی و نیز به عنوان ماده اولیه صابون و عطر استفاده می شد. محصولات و کالاهای کشاورزی به خارج تجارت می شد. آنها را در کوزه های ذخیرۀ بلندی از جنس سفال -که amphorae (1) نام داشت و دارای میخ هایی در انتهای خود برای بستن آنها به ساحل جهت بارگیری و باراندازی بود- توسط کشتی حمل می کردند.
در کنار حبوبات، روغن و شراب، در حوزه منابع طبیعی مانند فلزات و چوب، کالاهای لوکس از جواهرات تا ادویه جات و صنایع دستی از گلدان منقش تا آینه های برنزی نیز تجارت صورت می پذیرفت. یونانیان ایده ها را نیز همانند کالا از طریق دریا تجارت می کردند، چنانچه حروف الفبا، معماری و باورهای مذهبی را از تمدن های مصر و شرق میانه مانند بابل و فنیقیه به دست آوردند. تجار در دریای مدیترانه از شبه جزیره ایبری تا مصر در جستجوی محصولاتی که می توانستند برای کسب سود بالا در وطن خویش بفروشند، تردد می کردد. کالاهای ارزشمند شامل منابع طبیعی چون آهن برای ساخت ابزار، نقره برای ضرب سکه، سفال برای کوزه گری، سنگ مرمر برای مجسمه و چوب برای ساخت خانه و کشتی بود. این مواد خام ضروری نسبتا کمیاب بوده و تنها در بسته های محافظت شده یافت می شدند. در آغاز قرن ششم یونانیان در غرب آسیای صغیر استفاده از سکه به عنوان پول را اقتباس کردند تا تجارت را میان بیگانگان آسان تر نمایند، با این وجود مبادله کالا به کالا هیچ گاه از میان نرفت. زمانی که سایرین به سهولتِ استفاده از پول پی بردند، ضرب سکه به تدریج در سراسر دنیای مدیترانه گسترش یافت.
بیشتر تولیدات یدی در کارگاه های کوچک جای گرفته و تنی چند از کارگران را به کار گماشت. شناخته شده ترین آن ها در دوره کلاسیک دارای 120 برده بود که سپر تولید می کردند. برده ها شانه به شانۀ مالکان و کارکنان آزاد در کارگاه های صنایع دستی و زمین های مزروعی کار می کردند. کارکنان مزدی در اقتصاد یونان حداقل به اندازه بردگان دارای اهمیت بودند.

پانوشت:
1- Chiefdom یک اقتصاد سیاسی است که توسط سلسله مراتبی از حاکمان (روسا) به جمعیت های ناحیه ای سازمان می بخشد. در نظریه انسان شناسانه، یکی از مدل های توسعه اجتماعی انسان که بر مبنای ایدۀ تکامل فرهنگی استوار است، chiefdom را به عنوان یکی از اشکال سازماندهی اجتماعی تعریف می کند که از جامعه قبیله ای یا گروهی پیچیدگی بیشتر و از دولت یا یک تمدن پیچیدگی کمتری دارد.
http://en.wikipedia.org/wiki/Chiefdom
همچنین ویل دورانت در جلد دوم تاریخ تمدن، یعنی یونان باستان، در تعریف طایفه -به عنوان بنیان اداره قوم آخایایی- بیان می کند که: «طایفه گروهی است مرکب از کسانی که برای خود جد مشترکی میشناسند و رئیس مشترکی دارند. همچنانکه زور رئیس طایفه تدریجا به صورت عرف و قانون در می آید، مقرهای روستایی طایفه رفته رفته به یکدیگر پیوند می خورد و یک اجتماع سیاسی، که در عین حال بر مناسبات خویشاوندی استوار است، بوجود می آید.»
2- http://en.wikipedia.org/wiki/Amphora

منبع:
Contributed By:
Thomas R. Martin
Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation. All rights reserved.


یونان باستان برای کودکان: http://greece.mrdonn.org/index.html
سایت تمدن یونان باستان: http://www.ancientgreece.com
یونان باستان (1): http://www.anthropology.ir/node/12336
یونان باستان (2): http://anthropology.ir/node/12405
یونان باستان (3): http://anthropology.ir/node/12497
یونان باستان (4): http://anthropology.ir/node/12566
یونان باستان (5): http://anthropology.ir/node/12638