نقش روی در بدن

در بدن انسان حدود ۴ – ۱ گرم روی به طور متوسط ۲ ۲ گرم روی وجود دارد که معادل نیمی ازآهن بدن است

روی یا (zinc ) جزو ۱۵ عنصر معدنی و ضروری است، که بدن ما به آن نیاز دارد. اگر به جدول تناوبیمواد نگاهی بیندازیم، می بنیم که این جدول شامل ۱۱۴ عنصر یا ماده ی شیمیایی است که به صورت دوره ای و گروهی قرار گرفته اند و تمامی این تعداد عناصر از نظر خواص شیمیایی و فیزیکی با یکدیگر متفاوت هستند و بر اساس همین خواص در جدول طبقه بندی شده اند .

فلز روی نخستین بار در سال ۱۸۶۹ میلادی توسط دانشمند فرانسوی رولن به عنوان عامل رشد آسپرژیلوس نیگرا معرفی شد، سپس دکتر سامک و همکارانش ( در سال ۱۹۲۶ ) این عنصر را برای رشد گیاهان آلی ضروری تشخیص داد و پس از آن دکتر بل کینز در سال ۱۹۱۹ به نقش آن در حیوانات بزرگتر و دکتر برتراند و همکارانش در سال ۱۹۱۱و همچنین دکتر مک ( در سال ۱۹۲۶ ) به نقش عنصر روی در انسان اشاره کردند .

در بدن انسان حدود ۴ – ۱ گرم روی ( به طور متوسط ۲/۲ گرم روی ) وجود دارد که معادل نیمی ازآهن بدن است . مقدار این عنصر در بعضی از اعضای بدن بیشتر است که نشان دهنده ی نقش آن در این ارگان ها است. بیشترین مقدار روی در چشم، پانکراس و پوست ذخیره شده است ( ۲۰ در صد روی کل بدن ) و به همین دلیل روی از ضایعات پوستی، اگزما و عارضه های دیگر پوستی جلوگیری می کند و بیماران بسیاری با چنین ضایعاتی با خوردن سولفات روی و استعمال پماد های جلدی روی ( به نام Zinc Oxide ) درمان شده و میشوند. هم چنین در مشیمیه ی چشم ، و پروستات و مایع منی صد برابر غلظت پلاسما، روی وجود دارد .

اعمال فیزیولوژی روی در بدن بسیار زیاد و پر اهمیت است. دانشمندان و محققان علم تغذیه در بررسی های خود در طی بیش از ۲۰ سال به این نتیجه رسیده اند که روی در بسیاری از فعل و انفعالات شیمیایی بدن، شرکت داشته و برای حفظ سلامتی و طول عمر بدون امراض وجود آن لازم و ضروری است.

فلز روی آنتی اکسیدانی است که در واکنش های اکسیداتیو استرس نقش مهمی را بازی می کند . همان طور که میدانید در اطراف ما عوامل رادیکال زا و اکسیدان بسیار فراوان است و متاسفانه امروزه رابطه اکثر بیماری ها با این عوامل اکسیدان ثابت شده است.

بطور مثال با مصرف هر عدد سیگار ۱۵۰۰۰ رادیکال آزاد وارد بدن شخص مصرف کننده میشود که در صورت وجود نداشتن مواد آنتی اکسیدان ، بیماریهای مختلف در بدن ایجاد می شود.

ویتامین C، ویتامین E و بتا کاروتن ( پیش نیاز ویتامین A ) ، روی و سلنیوم ۵ آنتی اکسیدان بسیار قوی شناخته شده در بدن هستند که عامل حد وسط سلامتی و مبارزه با بیماری ها به شمار می روند. فلز روی، در افزایش سطح سیستم ایمنی و کارکرد صحیح دستگاه ایمنی نقش مهمی را به عهده دارد . روی عوامل وفلزات سمی توکسیک واردشده به بدن را جذب و خنثی می کند. به طور مثال در شهر های آلوده ای مانند تهران که مرتبا” سرب و سایر فلزات سنگین به بدن وارد می شود وجود کافی روی در بدن ، مانع از اثرات سمی و مخرب آن ها خواهد شد.

این فلز در ساختمان بیش از دویست آنزیم در بدن شرکت دارد. روی، علاوه بر شرکت در ساخت آنزیم ها به عنوان یک کاتالیزور یا تسریع کننده واکنش های بدن عمل میکند.

یکی دیگر از اعمال روی، فعالیت در تکثیر سلولی است. در ساختن دز اکسی ریبو نوکلوییک اسید یا DNA نیاز به روی میباشد و همان طور که می دانید DNA، رشته ژنتیکی اصلی تشکیل دهنده هسته سلولی است که بدون آن ادامه ی حیات سلولی ممکن نیست . البته در این جا بایستی اشاره کرد که سلول های گلبول قرمز خون استثنا هستند ، زیرا سلول های گلبول قرمز خون بدون هسته بوده و فاقد DNA می باشند .

همان گونه که در بالا عنوان شد در ساختمان بسیاری از آنزیم های بدن ، فلز روی شرکت دارد، به طور مثال آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز که جزو آنزیم های مهم اکسیداتیو است .

▪ سه گروه که در ساختمان سلول ها شرکت می کنند:

۱) نوع سوپر اکسید دیسموتاز مانگان در درون میتوکندری ها ( کوره های سلولی).

۲) نوع سوپر اکسید دیسموتاز مس و روی در خارج از میتوکندری و در سیتوپلاسم سلول وجود دارند. رادیکال های آزاد رسیده به سیتوپلاسم توسط این دو نوع سوپر اکسید دیسموتاز یعنی نوع روی ومس گرفته و خنثی میشوند.

۳) آنزیم کربورات هیدراز آنزیمی دیگر است که روی در ساختمان آن، به کار رفته است. کار آنزیم ذکر شده این است که در تعادل الکترولیت ها واسید و باز در بدن نقش دارد و در اثر کمبود این آنزیم، تعادل آب داخل و خارج سلولی به هم می خورد.

آنزیم الکل دهیدروژناز نیز از آنزیم های مهمی است که در صورت وجود روی ، در بدن ساخته می شود. کمبود این آنزیم در بدن باعث می شود که الکل موجود در خون تجزیه نشده و باقی بماند . این حالت به ویژه در کشور های غربی که از مشروبات الکلی زیاد استفاده می کنند باید مورد توجه قرار گیرد . در افرادی که کمبود این آنزیم را دارند پس از مصرف الکل ، دچار سردرد و سایر عوارض مصرف زیاد الکل خواهند شد .

آنزیم کربوکسی پپتیداز نیز در ساختمان خود ، دارای فلز روی است.این آنزیم تجزیه پروتئین ها را در بدن به عهده دارد و در اثر کمبود آن، پروتئین های مصرفی به خوبی تجزیه نشده و به مصرف سلولی نمی رسد .

● عوامل کاهش مقدار روی در بدن

یکی از مهم ترین علل کمبود روی در بدن ، نقصان دریافت آن از طریق مواد غذایی است و این حالت به ویژه در بچه ها، جوانان و کسانی که به مدت طولانی در رژیم غذایی یا پرهیز غذایی هستند دیده می شود. مواد غذایی مصرفی و آب نوشیدنی مهمترین منابع روی در طبیعت میباشند .

اختلالات جذب روده ای هم می تواند سبب کاهش این عنصر مهم یعنی روی در بدن شود . خوردن سبوس گندم یا سایر حبوبات ( سبوس حبوبات ) که حاوی فیتات فراوان هستند، هم چنین مصرف اسفناج و یا سایر مواد حاوی اگزالات به همراه غذا، می تواند مانع از جذب روی در بدن شود. تجربیات نشان میدهد که چهار گروه از داروها، باعث تشدید مصرف روی میشوند.

▪ این ۴ دسته دارویی عبارتند از:

۱) آنتی بیوتیک ها

۲) دیورتیک ها (مدرها)

۳) گلوکوکورتیکوئید ها ( کورتون ها )

۴) دارو های ضد حاملگی

در میان آنتی بیوتیک ها ، مصرف تترا سایکلین و خانواده ی آن بیشتر از سایرین مانع از جذب روی میشود.

● چه کسانی نیاز به دریافت روی بیشتری در برنامه روزانه دارند؟

نکته حائز اهمیت است وبایستی همه ی خانم ها و آقایان بدانند که خانم های شیرده و باردار و افرادی که دارای فعالیت ورزشی مرتب و منظم هستند، نیاز به روی بیشتری نسبت به سایر افراد دارند و اگر مقدار دریافت آنها از روی، کافی نباشد دچار کمبود آن و عوارض حاصل از آن خواهند شد.

▪ افرادی که در طی روز سیگار زیادی می کشند وکسانی که مشروبات الکلی می خورند ، به مقدار بیشتری روی نسبت به سایرین نیازمند هستند.

▪ بیمارانی که دارای مشکلات کبدی وکلیوی هستند، هم چنین بیماران مبتلا به دیابت، نیازمند به روی بیشتری هستند.

▪ در هنگام ابتلا به عفونت ها ، نیاز به دریافت روی ، بیشتر از سایر مواقع است.

▪ کسانی که دچار سوختگی شده اند و یا بیمارانی که سکته های قلبی ( آنفارکتوس قلبی ) کرده اند ، هم چنین افرادی که دچار آرتروز هستند، بیشتر از حد معمول به روی نیاز دارند.

▪ مقدار روی دریافتی از راه غذا به بدن بیماران مبتلا به سرطان باید اضافه شود.

▪ کم خونی یکی از بیماری هایی است که نیاز به دریافت روی را در بدن افزایش می دهد.

▪ تحقیقات و بررسی های بالینی نشان داده است کسانی که مبتلا به جوش های صورت (آکنه ) هستند ، دارای سطح پایینی از روی در خون بوده اند و دادن روزانه ۲۰۰ میلی گرم گلوکونات روی که معادل ۳۰ میلی گرم روی است می تواند باعث بهبود عفونت های جوش های آن ها شود.

▪ کسانی که مبتلا به نورودرماتیت و پسوریازیس هستند، اغلب مبتلا به کمبود روی هستند.

▪ کسانی که مبتلا به زخم های پوستی اند، جهت ترمیم و بازسازی سریع تر ، نیاز به مقدار روی بیشتری دارند.

▪ هم چنین افراد مبتلا به آلرژی و التهابات پوستی اغلب دچار کمبود سطح روی در خون هستند.

▪ بررسی های انجام شده بر روی حیوانات نشان می دهد، طحال حیواناتی که دچار کمبود طولانی مدت روی شده اند پس از مدتی دچار چروکیدگی شده است. همان طور که میدانید طحال از اندام های ایمنی در بدن به شمار می رود. بنابراین کاهش روی موجب به هم خوردن سیستم ایمنی می شود و معمولا” افراد دچار نقص ایمنی و کمبود روی ، اغلب مبتلا به گریپ و سرماخوردگی های متعدد می شوند.

موارد بالا نمونه ای از بیماری ها و افرادی هستند که نیاز بالاتری به دریافت روی در برنامه غذایی روزانه خود دارند.

● عوارض حاصل از کمبود روی در بدن

▪ در این جا به طور خلاصه به چند عارضه ی مهم کمبود روی در بدن اشاره می شود :

ـ امروزه ثابت شده است که باروری و بارداری، تابع وجود روی در بدن است. فعال نبودن بیضه ها در آقایان و تخمدان ها در خانم ها و کم بودن اسپرم ها، همگی می تواند به علت کمبود روی در بدن باشد، که در نهایت منجر به ناباروری خواهد شد.

ـ تشکیل لکه های سفید در ناخن ، می تواند به دنبال کمبود روی در بدن ایجاد شود .

ـ دامروزه ثابت شده است که در کنار سایر علل مثل ، کم خونی ، کمبود ویتامین ها ، استرس و. . . . ، کمبود روی از علل بسیار مهم ریزش مو است.

ـ درمان جوش های غرور جوانی و زخم های پوستی در صورت کاهش روی ، طول کشیده و مزمن خواهد شد.

---