سلسه مراتب در كليساي شرق آشوري

فرزانه سجادپور

كلیسا فقط مرکزی برای عبادت محسوب نشده ، نقش نهادی و سازمانی آن در اولویت قرار گرفته است.  در اين سازمان هر يك از اجزا در رابطه اي ويژه با كل قرار دارد و هر يك وظايف خود را متناسب با جايگاه كسب شده، انجام مي‌دهد.در واقع كليسا، يك حكومت كوچك در درون يك امپراطوري بزرگتر است. در قديم نيز اين طبقه بندي وجود داشته است. در ايران كاتوليكوس كه امروزه به آن پاترياك ميگويند، رئيس كليساهاي شرق محسوب مي‌شد و تقريباً درجه‌اي همانند پاپ در روم داشت (ميلر، 310 : 1931). وي از بین اسقفان اعظم در شهرهاي بزرگ كه تعداد مسيحيان در آن بيشتر بوده انتخاب می شده و چند اسقف ديگر را تحت نظارت خود داشته است. براي هر اسقفي معاوني بود كه زير نظر اين اسقف چند كشيش و شماس خدمت مي‌كردند(همان، 311). امروزه در كليساي شرق آشوري نه رتبة كليسايي وجود دارد كه در سه دستة كلي طبقه بندي مي‌شوند، رتبة شماسان، رتبة كشيشان، رتبة اسقفان.اين دسته بندي كلي با مناصب روحاني در كليساي ارتدكس شباهت تامي دارد (زيبايي نژاد، 90 : 1357).اما در درون هر رتبه، سه دستة مختلف قرار مي گيرد. رتبة شماسان عبارت است از : قاري ، دستيار ، شماس و شماس.

قاري يا قاري وا/   qariva/ كسي است كه در برخي از مراسم مذهبي فقط حق دارد بخش هايي از عهد عتيق را قرائت كند. دستيار شماس كه به آن هوپتياكنا/ houpetiakena/ گفته مي‌شود، شماسي است كه مسئول تميز كردن كليسا و قدس القدس [i]مي‌باشد. همچنين او حق دارد در طي مراسم بخش‌هايي از عهد عتيق و رسالات  رسولان را قرائت كند. اما شماس يا دستيار كشيش
فردي است كه همراه كشيش در تمام مراسم مذهبي از قبيل عقد، فوت، عشاي رباني و ... شركت كند (الف، 2 و 4).

در رستة كشيشان، ابتدا يك كشيش ساده، يا قشيقا / qasiqa /قرار دارد كه مسئول برگزاري مراسم عبادي است. پس از وي خوري اسقف/  xoriosqof / قرار مي گيرد كه معمولاً دفتر دار اسقف محسوب مي‌شود. يعني اگر يك منطقه اسقف نشين باشد معمولاً يك نفر به عنوان دفتر دار انتخاب مي‌شود. خوري اسقف چشم و گوش اسقف و بازرس كليسا است. در مرحله بعد سركشيش يا آركدي ياكون / arkedei yakaun/ قرار دارد. سركشيش معمولاً براي يك منطقه انتخاب مي شود و كشيش‌هاي ناحيه تحت نظارت وي اداره‌ مي‌شوند و به نوعي سخن گوي اسقف محسوب مي‌شوند. (همو).

در رستة اسقفان، ابتدا اسقف ساده قرار مي گيرد كه براي يك منطقه بزرگ مسيحي نشين انتخاب مي شود.از حيث اهميت نقش او در كليسا همچون نقش موسي (ع) براي هدايت قوم يهود در گذر از سرزمين مصر است. در اين رتبه بندي بعد از اسقف سر اسقف يا متراپوليد/  metrapolid / قرار دارد معمولاً پنج يا شش اسقف و يا حتي بيشتر تحت نظارت وي هستند. در اكثر كشور ها مترا پوليد در پايتخت آن كشور زندگي مي‌كند و واسط بين پاتريارك / pateriark/ و ساير اسقفان محسوب مي‌شود به اين فرد اسقف اعظم نيز مي گويند. پس از وي نيز پاتريارك قرار دارد كه بزرگترين مرجع كليسايي است و معادل پاپ در كليساي كاتوليك مي‌باشد. به پاتريارك در قديم كاتليكوس و جاثليق نيز ميگفتند. پاتريارك عالي ترين درجه كليسايي است كه مسئوليت سرپرستي كل كليسا در نقاط مختلف جهان را بر عهده دارد و تنها كسي است كه مي‌تواند مراسم دست گذاري اسقف اعظم را برگزار كند(همو). در كليساي كاتوليك (كلداني) نيز همين‌ طبقه‌بندي ‌با ‌تفاوت هاي‌ اندكي ‌قابل‌  مشاهده‌است.

اين‌رتبه‌ها‌عبارتند از: رتبة شماس‌ها يا شمرش /samaras /رتبة كشيش‌ها يا قشا/   qasa / رتبة اسقفان يا اپسقوف
/ ?apseqou fa/. آن ها طبق سنت كليساي قديمي هنوز داراي يك پاتريارك  هستند اما اين پاتريارك زير نظر پاپ عمل مي‌كند(الف ، 3).

نكتة جالب در كليساي شرق آشوري، عدم حضور زن در اين سلسله مراتب است. حتي زن راهبه نيز در كليساي شرق وجود ندارد. البته رتبة زنان در ساير فرقه هاي كليسا از اين حد بالاتر نرفته است. هر چند گاه قديسه هايي در بين آن ها يافت مي‌شود كه به علت ممارست‌هاي ذهني و روحي به مقام بلندي دست يافته اند، اما رسيدن به مرحله شماسي نيز براي زن ها امكان پذير نيست.

 

- محراب كليسا  [i]