لباس کردی

پروین بابایی

کردها طی قرون متمادی با لباس محلی خود پیوند عاطفی و سنتی شدیدی برقرار کرده اند و علاقه­ زیادی به حفظ و نگهداری لباس سنتی خود دارند. نه تنها روستاییان بلکه شهرنشینان کرد نیز تعصب خاصی به لباس محلی خود دارند و بخصوص در شهرهای کوچکتر غالب مردم از پوشش سنتی استفاده می کنند.

پوشاک مردم کرد بسیار منحصر ­به فرد بوده متناسب با شیوه­ زندگی در زیست ­بوم خود شکل گرفته ­است. در اینجا می­ خواهیم بخش هایی از لباس کردهای منطقه­ گروس و افشار آذربایجان را توصیف نماییم:

لباس زنانه

لباس زنانه، شامل پیراهن یا کراس، شلوار یا شوال (پاپوش هم نامیده می شود)، جلیقه یا سخمه، یک نوع کت کوتاه به نام سلته، قبا که کوا نامیده می شود، شال کمر، انواع سربند و روسری و کلاه، کفش، جوراب و پیراهن زیر. معمولاً تمام این قطعه ها با هم پوشیده نمی ­شوند، بلکه نسبت به فصل یا گروه سنی، تعداد و نوع لباس ها متفاوت است. پیراهن زنانه که در گویش کردی کراس نامیده می ­شود به دو فرم رایج است. یک فرم آن یکسره و دیگری کمرچین است. فرم چیندار آن دارای بالاتنه ­ای به شکل مربع یا مستطیل است که دامن فراخی به آن چین می ­خورد و بلندی آن تا روی پا می رسد. آستین پیراهن بلند است و گاهی یک سنبوسه یا مثلث باریک و بلند به سر آستین متصل می ­شود که به آن لفکه یا سورانی می­ گویند. مدل یکسره، یک پیراهن ساده و بلند است که گشادی آن در قسمت دامن بیشتر می ­شود. آستین های لباس در این مدل همواره لفکه­ دار است. این پیراهن در قسمت کمر توسط نوار یا کمربندی جمع می ­شود. جنس پیراهن از پارچه های مختلفی مانند مخمل، انواع تور یا حریر و پارچه­ های براق، مکلل، پولک ­دار، گلدار و بسته به سن یا نوع کاربرد انتخاب می ­شود. پوشیدن این پیراهن در منطقه­ گروس و افشار کمتر از پیراهن چیندار رایج است. دختران و زنان جوان از رنگهای شاد و پر­زرق و برق، و زنان جا­افتاده از رنگهای تیره ­تر استفاده می­کنند، اما لباس سیاه ساده چندان مرسوم نیست.

جلیقه بیشتر در فصل تابستان استفاده می ­شود. جنس آن غالباً مخمل و به رنگ سیاه ساده یا طرحدار است. امروزه از رنگ ها و جنس های مختلفی دوخته می ­شود. سابقاً این جلیقه را توسط ردیف ­هایی از سکه تزیین می­ کردند و گاهی تمام سطح پیشین آن را با سکه می ­پوشاندند. جلیقه دختران و زنان جوان کوتاه و برای سالمندان بلندتر در نظر گرفته می ­شود. امروزه اندازه ­های مختلف آن مرسوم است.

«سلته» یک کت کوتاه با یقه ساده و آستین بلند است. جنس آن معمولاً مخمل است. داخل آن آستر­دوزی می­ شود. برای اینکه راحت بتوان آستین را بالا زد سر آستین را چاک می دهند. این لباس بسیار تنگ و چسبان است و به همین دلیل جلوی آن را باز می گذارند.

کوا یا قبا از مخمل یا پارچه ­های زری ­دار دوخته می­ شود. بلندی آن تا قوزک پا بوده، بسیار تنگ و چسبان است. قبا را نیز به صورت آستردار می­ دوزند و آستر آن از پارچه ­های چیت معمولی است و در طرفین چاک دارد. شال از مهمترین بخش های البسه کردی است. به دلیل موقعیت اقلیمی غرب کشور و آب و هوای کوهستانی و سرد آن شال محافظ خوبی در برابر سرما محسوب می­ شود. شال از پارچه ­های زری­ دار، پشمی و یا مخمل دوخته می شود و طول آن گاهی به دوازده متر نیز می­رسد. امروزه طول آن بسیار کوتاه شده و بیشتر جنبه­ تزیینی یافته ­است.­

لچک یا روسری به شکل یک مثلث متساوی ­الساقین با ساق های بسیار بلند در حدود 2 متر دوخته می­ شود. جنس آن حریر یا تور براق و زری ­دار بوده، دور آن را با پولک­ های رنگی که در گویش محلی « لرزانه» نامیده می ­شود، تزیین می­ کنند. این روسری را روی سر انداخته، دو سر آن را به حالت ضربدر در قسمت سینه روی هم انداخته با گره مخصوص و یا با سنجاق یا آویز محکم کرده، دو سر آن را به پشت برده و در ناحیه کمر گره می­ زنند و رها می ­کنند

شلوار از پارچه ­های چیت گلدار یا اطلس انتخاب می ­شود. این شلوار بسیار گشاد بوده و در گذشته به طور معمول چهار متر پارچه برای دوخت آن لازم بود. فاق شلوار کوتاه بوده، لیفه آن بسیار پایین بسته می ­شود، به طوری که هیچگاه روی شکم را نمی­ پوشاند. در قسمت دمپا هم توسط لیفه دور مچ پا محکم می ­شود و چینهای ریز و ظریفی ایجاد می ­کند. البته امروز از حجم و متراژ پارچه آن کاسته شده است.

سربندهای مختلفی در لباس کردی استفاده می ­شود. یکی از این سربندها یک روسری چهار گوش کلاغه ­ای سیاه رنگ با طرح های ساده سفید، سبز، آبی و قرمز است. این سربند را «هه­ وری» می­ نامند که احتمالاً کلمه­ هه­وری به جنس ابریشمی روسری اشاره دارد. هه ­وری را یا به تنهایی دور سر می ­پیچند و با گره های مختلف تزیین می ­کنند و یا بر روی روسری، آن را به سر می ­بندند. سربند دیگری در منطقه مرسوم است به نام «ره ­شتی». نوع ایرانی آن بسیار مرغوب بوده­است. ره ­شتی مربعی به ابعاد دو متر است. رنگ زمینه آن سیاه و دارای راه های سفید یا سرخ یا سبز و دور تا دور آن ریشه ­دار است. پیش از مصرف آهار دارد و با یک بار آبکشی بسیار نرم و لطیف می­ شود. پس از بسته شدن دور سر حجم بزرگی بر روی سر ایجاد می ­کند. گاهی نیز بخش هایی از آن را دور گردن رها می ­کنند یا به فرم روسری از زیر چانه رد کرده در پشت سر گره می ­زنند. دور این سربند ردیف های مختلفی از آویزهای سکه ­ای وصل کرده و به این شکل آن را تزیین می­ کنند.

روسری دیگری که منگوله ­های ریزی در دو سر دارد نیز کاربرد فراوان دارد. این روسری از جنس پنبه و به رنگ های سیاه یا سفید ساده است. منگوله ­ها را از تارهای خود پارچه درست می­ کنند که کار بسیار ظریف و دقیقی است. امروزه بیشتر از منگوله ­های آماده که به صورت نوار در بازار موجود است استفاده می ­کنند که ظرافت و زیبایی نوع قدیمی آن را ندارد. منگوله­ ها را با منجوق های رنگی ریز یا نخ های براق تزیین می کنند. یک پیراهن زیرین نیز به تناسب مدل پیراهن رویی پوشیده می ­شود. برای پیراهن راسته، زیرپیراهن راسته و برای پیراهن چین دار، نوع چین دار آن دوخته می ­شود. جنس آن از کتان و یا چیت است، اما در زیر لباس­ های نازکتر زیرپیراهن ­های براق می ­پوشند تا بر تلألو و جلوه­ لباس بیفزاید.

زنان سالمند از نوعی چارقد استفاده می ­کنند که به آن «چاره ­که» می­ گویند و عبارت است از یک پارچه­ مربع شکل به ابعاد یک متر. آن را به صورت باز  و یک ­لا روی شانه می ­اندازند. دو سر آن را از روی شانه ­ها عبور داده جلوی یقه به هم گره می­ زنند، به طوری که شکل شنل پیدا می ­کند. بیشتر برای محافظت از سرما کاربرد دارد. جنس آن از پارچه مخمل یا به شکل روسری ­های قالبی است. ممکن است زنان جوان نیز از آن استفاده کنند. در کل جنبه­ زیبایی و محافظت از سرما و یا پیش­گیری از فرسوده شدن لباس در برابر نور خورشید دارد.

یک نوع پیراهن زنانه نیز مرسوم است که به آن فرنگی می­ گویند. تنها تفاوت این پیراهن با پیراهن اصلی در کوتاهی آن است. قد این پیراهن اندکی از زانو پایین تر می­ آید. باقی بخش ­های لباس مانند نمونه­ اصلی آن است، تنها با این تفاوت که روی این لباس قبا نمی ­پوشند. این لباس را معدودی از زنان به تن می ­کنند و هنوز هم در روستاهای کردستان این سبک لباس دیده می ­شود.    

لباس مردانه                                                                     

لباس مردانه شامل پیراهن، شلوار و قبا، شال و کلاه و سربند است. قسمت های مشترک آن با لباس زنانه، شال و رشتی است. شال مردانه به روش خاصی بسته می­ شود. جنس شال از مخمل و پارچه­ های زری­ دار است، اما در اصل از پشم بافته می ­شده است. مردان نیز مانند زنان رشتی به سر می ­بندند. در زیر این رشتی یک گلاه گرد کوچک به عنوان عرقچین بر سر می­ گذارند. این کلاه را که «تاقیله» نامیده می ­شود، به تنهایی و بدون سربند نیز به سر می­ نهند. لازم به یادآوری است که رشتی لباسی تشریفاتی بوده و برای استفاده­ روزمره از سربند دیگری موسوم به دستمال استفاده می ­شود که از چیت یا هر پارچه نازک و معمولی دیگری تهیه می ­شود.

پیراهن مردانه که غالباً سفیدرنگ بوده نیز در سر آستین ­ها لفکه یا سورانی دارد که پس از پوشیدن قبا، این بخش از لباس را دور آستین قبا می ­پیچند. گاهی سورانی را جداگانه تهیه می­ کنند و آن را به لباس وصل نمی نمایند. این کار به منظور شستشوی آسان سرآستین­ ها انجام می ­گیرد. در این حالت ممکن است رنگ پیراهن متفاوت از رنگ سورانی باشد، زیرا سورانی غالباً سفید رنگ است. قبا یا چوخه یک بالاپوش با یقه ساده است و قد آن تا حدود باسن می رسد. مدل های دیگری از لباس کردی مردانه نیز رایج است. مثلاً فرنج یک پیراهن مردانه یقه ­دار است که دو جیب در طرفین سینه دارد و لباسی شبیه البسه نظامی است و ملهم از پوشاک فرنگ است.

همچنین پالتو که یقه آن چپ و راست روی هم می ­آید نیز استفاده می­شده است. پالتو از جنس ماهوت انگلیسی یا کشمیر بوده ­است. شلوار نیز در قسمت دمپا نسبتاً تنگ است، اما در بالا بسیار گشاد بوده در کمر توسط لیفه جمع می ­شود. در گذشته قسمت کمر­ شلوار را از پارچه­ قرمز رنگی که ناصری نامیده می­ شد می ­دوختند. این پارچه بسیار نرم و ظریف بوده و برای کمر شلوار مردانه که با کشیدن لیفه چین های بسیاری در ناحیه­ کمر می ­خورد، مناسب بود. همچنین لیفه­ شلوار از نخ پشمی ظریفی بافته می­ شد. کفش مردانه نیز گیوه است که در زبان کردی «که ­لاش» یا «کاله» نامیده می ­شود. که­ لاش را در گذشته مردان می ­دوختند، اما امروزه زنان نیز به تولید این کفش سنتی می ­پردازند.

به طور کلی بالاتنه لباس مردانه تنگ و چسبان است؛ بر خلاف شلوار که معمولاً بسیار گشاد است. البته گشادی شلوار در منطقه ­های کوهستانی بیشتر است، زیرا هم برای تأمین گرما و هم سهولت حرکت در کوهستان­ کاربرد دارد. لباس مردانه­ کردی تابع مقتضیات محیط و شیوه زندگی است و در عین حال گاهی در آن تنوع­ های بسیار جالبی هم در آن دیده می ­شود. در صورتی که پیراهن بدون لفکه باشد، هنگام کار مچ و ساعدها را با پارچه نوار مانندی می­ بندند. همچنین در مناطق سردسیر در فصل زمستان از پتاوه برای پوشاندن ساق پا استفاده می ­شود.

حساب کاربر:

http://www.anthropology.ir/node/24792

ایمیل:

[e-mail]