متفکران آلمان:گئورگ زیمل

ترجمه سعیده بوغیری

گئورگ زیمل فیلسوف و جامعه شناس آلمانی در سال 1858 در برلین زاده شد و در سال 1918 در استراسبورگ درگذشت. او سهم مهمی در حوزه فلسفه فرهنگ داشت و بنیانگذار "جامعه شناسی ساختاری" و جامعه شناسی تنش و نزاع به شمار می آید. زیمل در سنت فلسفه زندگی و نوکانت گرایی جای می گیرد.
زیمل پسر کوچک خانواده ای نه نفره، بازرگان و یهودی مسیحی شده بود. به هنگام مرگ پدر، یکی از دوستان خانوادگی آنان به نام یولیوس فریدلندر (Julius Friedländer) که ناشر موسیقی بود او را به فرزندی پذیرفت و دارایی ای برای او باقی گذاشت که زیمل را از نظر اقتصادی مستقل ساخت. زیمل پس از دریافت دیپلم در دانشگاه فریدریش ویلهلم برلین به تحصیل دررشته تاریخ، روان شناسی مردمی و فلسفه و در کنار آن تاریخ هنر و زبان ایتالیایی باستان پرداخت. در سال 1881 فارغ التحصیل شد و در سال 1885 به درجه استادی رسید و به عنوان مدرس خصوصی در همان دانشگاه مشغول به کار شد.
زیمل در سال 1890 با گرترود کینل (Gertrud Kinel) نگارگر و نویسنده ازدواج کرد. منزل او در شارلوتن بورگ وستند (Charlottenburg-Westend) محل فعالیت های فکری و گردآمدن کسانی چون راینر ماریا ریلکه، ادموند هوسرل، راینهولد و زابینه لپسیوس، هاینریش ریکرت، ماریانه و ماکس وبر بود. برخی از این دوستان با نفوذ به این نکته پرداختند که زیمل باید دارای یک کرسی آموزش باشد، آنچه هم موسسات آکادمیک آلمان و هم ضدیهودگرایی غالب در پی جلوگیری از آن بودند. زیمل در سال 1900 شغلی در دانشگاه برلین به دست آورد. با اینهمه این تنها یک جایگاه استادی مازاد و بدون حقوق در رشته فلسفه بود. در سال 1908 نیز با گواهی تاریخ نگار ضدیهود دیتریش شفر (Dietrich Schäfer) شغلی در دانشگاه هایدلبرگ برای او مهیا شد که به رغم دخالت ماکس وبر درباره این موضوع نتوانست آن را به دست آورد.
سخنرانی های زیمل درباره مشکلات منطق، اخلاق، زیبایی شناسی، جامعه شناسی دین، روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی به شدت مورد توجه قرار گرفت. حتی در روزنامه ها نیز به اطلاع عموم می رسید و در میان رخدادهای اجتماعی منتشر می شد. تاثیر زیمل از رشته های آکادمیک او نیز فراتر می رفت. کورت توخولسکی، زیگفرید کراکاور یا حتی ارنست بلوخ از کسانی بودند که احترام زیادی برای او قائل بودند.
زیمل به زمره فیلسوفانی تعلق داشت که از دسته های آرمانی از پیش تعیین شده دانش آغاز می کردند و  از طریق گزینش تطور پیش می رفتند، مسیری که در آن هم نتیجه و هم فرد پیشرفت می کردند. با این وجود، یک انسان نمی تواند از طریق تفکر صرف، به تمامیت زندگی دست یابد.
زیمل در یکی از آثار اصلی خود با نام فلسفه پول در سال 1900 به مطرح ساختن این نظریه پرداخت که پول همواره تاثیر فزاینده ای بر جامعه، سیاست و فرد داشته است. توزیع اقتصاد پولی مزایای زیادی برای مردم به همراه داشته، برای نمونه غلبه فئودالیسم و پیشرفت دموکراسی های مدرن. با اینهمه در جریان مدرنیته، پول بیش از پیش خود به هدف تبدیل شده است. حتی احساس ارزش در انسان ها و نگرش آنان به زندگی از خلال پول تعیین می شود.
زیمل به موازت لئوپولد فون ویزه (Leopold von Wiese) از بنیانگذاران جامعه شناسی ساختاری به شمار می رود. جامعه شناسی ساختاری به دنبال اینست که پدیده های اجتماعی را تا حدامکان به اشکال کمتری عطف دهد. به این طریق محتوای آن ها به معناهای کمتری بازمی گردند. به خصوص این که جامعه شناسی فوق با پیوندهای اجتماعی و روابط آن ها تلاقی پیدا می کند، برای نمونه سلسله مراتب در ساختار های اجتماعی متفاوت مانند خانواده، دولت و ...
زیمل با مقاله ای با نام شهرهای بزرگ و زندگی معنوی که در سال 1903 منتشر شد به عنوان بنیانگذار جامعه شناسی شهری به شمار رفت. این مقاله در آلمان مورد اقبال چندانی قرار نگرفت اما تاثیری غیرمستقیم بر جامعه شناسی ایالات متحده داشت.
برخی آثار زیمل در دوران حیات او به زبان های ایتالیایی، روسی، لهستانی و فرانسوی برگردانده شد. او تاثیر معناداری بر رشد آکادمیک آلمان برجا گذاشت، از آن میان می توان به کسانی چون گئورگ لوکاس، مارتین بوبر، ماکس شلر، کارل مانهایم و لئوپولد فون ویزه و نیز برخی اعضای آتی مکتب فرانکفورت از جمله ارنست بلوخ نام برد. بلوخ بعدها زیمل را به دلیل وطن پرستی به دنبال تغییر موضع ناشی از جنگ جهانی اول مورد انتقاد قرار داد.
زیمل در سال 1909 به همراه فردیناند تونیز، ماکس وبر و ورنر زومبارت اجتماعی جامعه شناسی آلمان را تشکیل داد. او همچنین در جستجوی راهی جدید برای دانشمندان علوم اجتماعی برآمد. به این ترتیب نظریه سازوکار جامعه شناختی آگوست کنت یا هربرت اسپنسر و نیز توصیف تاریخی افراد که به لئوپولد فون رانکز تعلق داشت را کنار گذاشت.
زیمل یک فلسفه با ثبات یا یک سیستم جامعه شناختی و یک مکتب از خود برجا نگذاشت. اما الهامات و ابتکارات فراوانی برای پژوهشگران نسل آتی به میراث گذاشت. از او بیش از 15 اثر بزرگ و 200 مقاله در مجلات تخصصی و روزنامه ها به چاپ رسیده است. زیمل در کنار جامعه شناسی شهری، عناصر فراوانی از جامعه شناسی آتی نقش ها را از پیش تعریف کرد بی آنکه آشکارا از مفهوم نقش های اجتماعی استفاده کند. مبحث نزاع از جامعه شناسی (1908) او اهمیتی قابل ملاحظه در جامعه شناسی آتی نزاع  (لوییس کوزر و... ) داشت.
زیمل به عنوان یک فیلسوف بارها حلقه فلسفه زندگی را سروسامان بخشید. از دیگر برجستگانی که به این حلقه رفت و آمد داشتند می توان هانری برگسون فرانسوی یا خوزه اورتگایی گاست (José Ortega y Gasset) اسپانیایی را نام برد. زیمل به عنوان یک جامعه شناس به طور مداوم به انتشار اثر نپرداخت. به این ترتیب بین سال های 1908 و 1917 اثر جامعه شناختی بزرگی از او به چاپ نرسید، بلکه آثاری چون مشکل اساسی فلسفه (1910)، درباره گوته (1913) و رامبراند (1915) از وی منتشر شد.
زیمل در سال 1911 یک دکترای افتخاری در رشته علوم سیاسی از دانشگاه آلبرت لودویگ فرایبورگ دریافت کرد. این مدرک به خاطر تلاش های شایسته او در جهت گسترش دانش اقتصاد ملی و به رسمیت شناختن کارایی او به عنوان یکی از بنیانگذاران جامعه شناسی به وی اعطا شد. در سال 1914 بود که زیمل یک کرسی آموزشی در رشته فلسفه در دانشگاه کایزر ویلهلم استراسبورگ دریافت کرد. او در سپتامبر 1918 در همان شهر بر اثر بیماری سرطان کبد درگذشت.
نظریه شناخت زیمل از کانت الهام گرفته شده و به گسترش آن می پردازد. او بر این باور است که انسان در جایگاهی نیست که به دریافت حقیقت و انعکاس آن بپردازد، چرا که حقیقت امری بسیار پیچیده است. اما تصور انسانی از حقیقت، تصادفی نیست. با ترکیب این دو نظریه می توان زیمل را در زمره تطورگران نظریه شناخت جای داد. او همزمان در جایگاهی بین نسبیت گرایی و پوزیتیویسم جای می گیرد و واقع گرایی را به عنوان نظریه شناخت نمی پذیرد بی آنکه اما، به سمت شکاکیت گرایی نظر داشته باشد.
از نظر زیمل جامعه شناسی، نوعی دانش تلفیقی (eklektisch) است. به آن معنا که این دانش موضوع خاصی از خود ندارد بلکه تنها از مواد گرداوری شده توسط علوم دیگر استفاده می کند تا پردازش های جدید و دیدگاه نوینی از آن درآورد. این علم با نتایج پژوهش های علوم دیگر از جمله تاریخ، انسان شناسی، آمار، روان شناسی و بسیاری شاخه های دیگر سروکار دارد، به پردازش جدیدی در میان آن ها دست می زند و نتایج جدیدی به دست می دهد. او تکلیف جامعه شناسی را توصیف اشکال همزیستی انسان ها و یافتن قواعدی برای افراد می داند. اما سرنخ درستی از مفاهیم "جامعه" و "فرد" از او در دست نیست.
زیمل در نخستین اثر جامعه شناختی خود درباره تفکیکات اجتماعی، نظریه مهم زیر را ارائه می دهد: به همراه پیشرفت و تفکیک فزاینده یک جامعه، فردیت در افراد قوی تر می شود. همزمان با آن، امکان نزدیکی با دیگر افراد، بیرون از گروه های موجود فراهم می شود. ساخت فردیت با نیروی تعهدآور رو به کاهش گذارنده از طریق گروه های اجتماعی مرتبط است. رتبه یک جامعه در دفاع و تاثیر متقابل شبکه اجتماعی آن قابل دست یابی است، آنچه هرقدر تفکیک رشد یابد، به همان میزان صعود کرده و پیچیده می شود.
اثر بزرگ دوم زیمل فلسفه پول نام دارد. دلایل مهم زیمل برای علاقمندی به مشکل اقتصاد پولی، شناسایی جایگاه اقتصاد پولی در شهرهای بزرگ است. اقتصاد پولی که در ارتباط با تسلط شعور (به بیان ماکس وبر، عقلانیت هدف) قرار دارد، تاثیرگذار بر مدرنیته است. دنیا به عنوان نمونه غول آسای محاسباتی عقلانیت حسابگر در قالب پول ارزیابی خواهد شد همان طور که زمان در قالب ساعت مورد اندازه گیری می شود. این دو قالب عمده، مدرنیته را ممکن می سازند. از نظر زیمل ارزش یک فراورده ابتدا بر تخمین ارزش ذهنی آن استوار است. همراه با پیچیدگی فزاینده اجتماعی، تبادل به شرایط اجتماعی می پیوندد. پول برای تسهیل این تبادل لازم است و ارزش چیزها در پول منعکس می شود. در این قالب است که دنیای ارزش ها و چیزهای ملموس با یکدیگر تلاقی می کنند. زیمل بر این باور است که به قرینه ادیان، امنیت، معنای زندگی و وعده های مربوط به آینده، در جریان مدرنیته اقتصاد پولی است که می تواند به عنوان دینی نوین مشخص گردد، دینی که تمامی روابط اجتماعی و فردی را تحت الشعاع قرار داده و همین طور احساسات انسانی را در اشراف خود قرار دهد.
زیمل در کنار مقالات تاثیرگرفته خود از رامبرانت فان ریین (Rembrandt van Rijn)، گوته یا اوگوست رودن (Auguste Rodin) با موضوع نظریه هنر، به گونه ای ضمنی و در قالب نوشته های خود درباره نظریه فرهنگ، نوعی نظریه زیبایی شناختی تنظیم می کند. اولیور شورت (Oliver Schwerdt) عالم فرهنگی با دنبال کردن نشانه داده شده توسط هانس بورینگر (Hannes Böhringer) نشان می دهد فلسفه پول زیمل به گونه ای نظام مند می تواند برای خلق یک اثر تحلیلی هنری در قالب مکتب داداییسم مورد استفاده قرار گیرد. بی تفاوتی در امور که تولید دنیای امروز است که از مدرنیته تاثیری پولی برداشته، می تواند در اسناد مربوط به هنر نسبیت گرا به معنای دقیق زیبایی شناختی مورد بررسی قرار گیرد.

آثار زیمل
•    Das Wesen der Materie nach Kant's Physischer Monadologie (1881)
•    Zur Psychologie der Frauen (1890) – Volltext bei DigBib.Org
•    Über sociale Differenzierung (1890) – Volltext bei DigBib.Org
•    Die Probleme der Geschichtsphilosophie (1892; 2. Fassung 1905/1907) – archive.org
•    Einleitung in die Moralwissenschaft (1892/93) – Volltext bei socio.ch
•    Philosophie des Geldes (1900) – Volltext bei DigBib.Org Faksimiles vom Seminar für Wirtschafts- und Sozialgeschichte, Uni Köln
•    Zur Psychologie der Scham (1901) - [1]
•    Stefan George. Eine kunstphilosophische Studie (1901)
•    Die Großstädte und das Geistesleben (1903)
•    Kant. Sechzehn Vorlesungen (1904)
•    Philosophie der Mode (1905)
•    Kant und Goethe. Zur Geschichte der modernen Weltanschauung (1906, überarb. 1916) Volltext der 3. Auflage 1916
•    Die Religion (1906, überarb. 1912) – Volltext bei DigBib.Org
•    Schopenhauer und Nietzsche (1907)
•    Soziologie. Untersuchungen über die Formen der Vergesellschaftung (1908) – archive.org – darin das für die Konfliktsoziologie später bedeutsame Kapitel Der Streit sowie der klassische Text der Migrationssoziologie Exkurs über den Fremden
•    Hauptprobleme der Philosophie Reihe: Sammlung Göschen (1910)
•    Philosophische Kultur. Gesammelte Essays (1911)
•    Goethe (1913) – archive.org
•    Deutschlands innere Wandlung (1914)
•    Das Problem der historischen Zeit (1916)
•    Rembrandt. Ein kunstphilosophischer Versuch (1916)
•    Der Krieg und die geistigen Entscheidungen (1917)
•    Grundfragen der Soziologie (1917) – archive.org
•    Vom Wesen des historischen Verstehens (1918)
•    Lebensanschauung. Vier metaphysische Kapitel (1918)
•    Der Konflikt der modernen Kultur (1918)


منبع : ویکی پدیای آلمانی
http://anthropology.ir/node/12650
http://anthropology.ir/node/11128
http://anthropology.ir/node/10956
http://anthropology.ir/node/10888
http://anthropology.ir/node/10282