گزارش جلسه نمایش فیلم و بحث در خانه سینما

...

روز چهارشنبه 16 دی ماه 1388، به دعوت انجمن مستند سازان سینمای ایران، جلسه ای برای نمایش فیلم های  مستند مرحوم نادر افشار نادری و  همچنین فرهاد ورهرام، همراه با بحث درباره سینمای مستند و انسان شناختی به وسیله این فیلم ساز و  ناصر فکوهی از دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران،  در خانه سینما برگزار شد. در این جلسه  اساتیدی همچون علی بلوکباشی، اصغر کریمی ، جواد صفی نژاد، محمد تهامی نژاد، و بسیاری دیگر از پیشکسوتان  انسان شناسی و  سینمای مستند و مردم نگارانه حضور داشتند. در زیر گزارشی مختصر از جلسه را به نقل از ایسنا می خوانیم:


مستند‌های «بلوط» ساخته‌ی زنده‌یاد نادر افشار‌نادری و «تاراز» به کارگردانی فرهاد ورهرام طی مراسمی که شامگاه چهارشنبه 16 دی‌ماه در خانه‌ی سینما برگزار شد، به نمایش درآمد و پس از آن انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند از فرهاد ورهرام تجلیل کرد.
به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، دراین مراسم که اجرای آن را پدرام اکبری برعهده داشت،هنرمندانی چون محمد تهامی‌نژاد، جعفر صانعی‌مقدم، مرتضی رزاق‌کریمی، ارد عطار‌پور، فرید فرخنده‌کیش، مهناز مظاهری‌پور، شفیع آقامحمدیان مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و جمعی از اساتید رشته‌ی مردم‌شناسی نیز حضور داشتند.
ناصر فکوهی ـ استاد مردم‌شناسی دانشگاه تهران ـ در قالب صحبتی کوتاه عنوان کرد: تاریخ فیلم مستند و فیلم مردم‌شناسی لزوما یکی نیست، اما تقریبا این دو رشته با یکدیگر شروع شده‌اند و اولین فیلم‌های ضبط شده آثاری مردم‌شناسانه بوده‌اند. از ابتدا قرار نبود که سینما حالتی داستانی داشته باشد، اما گاه عده‌ای فراموش می‌کنند که سینما از مستند به‌و‌جود آمده است.
وی درادامه به ذکر تفاوت میان یک مستند‌ساز فعال در زمینه‌ی مردم‌شناسی و یک متخصص مردم‌شناس پرداخت و گفت: به نظر بنده فرهاد ورهرام مردم‌شناس نیست بلکه فیلمسازی است که آثار مردم‌شناسانه می‌سازد. به شخصه نیز اعتقاد ندارم که بتوانیم فیلمسازی مردم‌شناس داشته باشیم. حتی «ژان روش» هم که همواره از او به عنوان فیلمسازی مردم‌شناس یاد می‌شود، بیشتر یک ضد‌الگو است که فیلمسازان او را فیلمساز و مردم‌شناسان او را مردم‌شناس می‌دانند.
فکوهی گفت: ما نمی‌توانیم مردم‌شناس فیلمساز داشته باشیم و لازم است که یک زنجیره‌ی همکاری میان این دو گروه ایجاد شود و این مطلبی است که ما مردم‌شناسان این روزها از آن بیشتر استقبال می‌کنیم. امروز برآورد 60 سال انسان‌شناسی تصویری ما گویای آن است که در نهایت افرادی که وارد این بخش می‌شوند یا باید وارد رشته‌ی فیلمسازی شوند یا به ‌سمت تئوری‌های مردم‌شناسانه بروند. البته در آمریکا هنوز هم هستند مردم‌شناسانی که همان‌طور که می‌توانند برای بیان اطلاعات از قلم خود بهره بگیرند، از دوربین فیلمبرداری استفاده می‌کنند، اما این مورد در ایران بسیار مورد مناقشه است.
این استاد دانشگاه در عین حال به اهمیت بحث نریشن در مستند‌های مردم‌نگارانه پرداخت و گفت: اکنون وجود گفتار متن در مستند‌ها، بسیاری از موارد را دستخوش تغییر کرده است و این مساله بحثی پیچیده‌ ایجاد کرده است.
فکوهی پس از ذکر این موارد در پاسخ به سوالی که درباره‌ی زنده‌یاد دکتر نادر‌ افشار‌نادری مطرح شده بود،گفت: زنده‌یاد افشار‌نادری هرگز ادعا نکرده بود که فیلمساز است و صرفا بر روی این مساله تاکید داشت که فیلم مردم‌شناسانه بسازد. به همین دلیل در همان زمان قدیم به سراغ فیلمسازی حرفه‌ای و جوان مانند فرهاد ورهرام رفت. در واقع بیشتر دغدغه‌ی او این بود که فیلمسازی مردم‌شناسانه را به جایگاه برساند که در جامعه و دانشگاه‌ها مطرح شود، لذا نمی‌توان دکتر نادری را یک فیلمساز به حساب آورد چرا که تعداد فیلم‌های او هم بسیار کم است و در زمان ساخت فیلم‌های اولیه‌اش، هیچ اطلاعی از فیلمسازی نداشت.
وی در بخش دیگری از این جلسه نیز فیلم‌های به نمایش درآمده را از منظر انسان‌شناسانه مورد بررسی قرار داد و گفت: در فیلم «بلوط» شاهدیم که فضا و حتی اسم فیلم حالتی سمبلیک دارد، چرا که در گذشته «بلوط» به نوعی سمبل فقر جامعه گرد‌آورنده بود.
فکوهی استاد دانشگاه تهران ادامه داد: خوبی هر دو فیلم به نمایش درآمده این بود که تصویری مصنوعی از مردم ارائه نمی‌کردند و زیبا‌سازی به‌شکل تعمدی در آنها صورت نگرفته بود. در واقع کارگردانان این آثار سعی کرده بودند که سختی زندگی عشایر را به تصویر بکشند، هرچند که هیچ یک از این دواثر به شکل کامل سختی‌های این نوع زندگی را روایت نمی‌کرد، اما در اکثر موارد فیلم‌های عشایری حالتی اگزوتیک دارند و بیشتر به آنچه که نیست شباهت دارند تا موجودات، در واقع در اکثر این آثار بر روی جنبه‌های عجیب و غریب این زندگی تاکید می‌شود، اما فکر می‌کنم که در دوفیلمی که امروز دیدیم واقع‌بینی بسیار وجود دارد، هرچند که می‌توان به سمت واقع‌بینی بیشتر نیز گام برداشت چرا که متاسفانه بسیاری از مواقع موارد مثبت این نوع زندگی مورد غفلت قرار می‌گیرد.
به گزارش ایسنا، فرهاد ورهرام مستندساز هم دراین جلسه عنوان کرد: بنده نیز قبول دادم که میان سینمای مستند و مردم‌نگاری فاصله وجود دارد، اما باید توجه داشته باشیم که امروزه ورود امکانات جدید و ابزاری به اسم دیجیتال وضعیت را بسیار متفاوت کرده و تعاریف را دستخوش تغییر کرده است. فکر می‌کنم که اکنون باید در تعریف‌های خود این موضوع مهم را نیز مدنظر قرار دهیم.
او ادامه داد: قطعا مردم‌شناسی یک علم است، آیا کسی می‌تواند فیلمی درباره‌ی پزشکی بسازد و پزشک نباشد؟ من معتقدم که باید از مردم‌شناسی استفاده‌ی علمی برد و تنها با تسلط به سینما نمی‌توان وارد این عرصه شد. براین باورم که سینمای مردم‌شناسی‌ ما از دل سینما و دانشگاه‌های سینمایی بیرون نمی‌آید و به همین دلیل باید ارتباطات میان این دو رشته گسترش یابد.
ورهرام درادامه با تاکید بر این‌که سینمای مردم‌شناسی از دل سینمای مستند بیرون نیامده و از دل موسسات علمی خارج شده، اظهار کرد: هنوز فیلم مردم‌شناسی تعریف نشده است، اما برخی فیلم‌ها در قالب چنین نامی دسته‌بندی شده‌اند و فیلم‌هایی که درباره‌ی قالیبافی، گلاب‌شویی، بخاری و ... ساخته می‌شوند همه دراین راستا طبقه‌بندی شده‌اند.
او هم‌چنین عنوان کرد: متاسفانه ارتباط ما با دانشگاه‌های مردم‌شناسی به‌طور کل قطع است در حالی‌که همکاری مردم‌شناس و فیلمساز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. یک فیلمساز نمی‌تواند محقق باشد، چرا که به هرحال در زمان‌های مختلف پروژه‌های متعددی به او سفارش می‌شود و ما مستند‌سازان هم اغلب سفارشی کار می‌کنیم و کمتر فردی به‌نام مستند‌ساز مستقل داریم چرا که به‌هر حال لازم است هزینه‌های آثار خود را تامین کنیم. لذا فکر می‌کنم که لازم است حتما این رابطه دوسویه شکل گیرد هرچند که مدتی است از طریق دکتر فکوهی کانالی در دانشگاه تهران ایجاد شد، اما به نظرم این میزان کافی نیست و این موضوع باید در تمام دانشگاه‌های انسان‌شناسی مورد توجه قرار گیرد.
ورهرام در پایان صحبت‌هایش هم از ارجحیت علم نسبت به تکنیک سخن گفت و اظهار کرد: علم به مراتب مهم‌تر از تکنیک است و به هرحال پیدا‌کردن فیلمبرداری ماهر و حرفه‌ای بسیار راحت است، اما مهم آن است که پشت هر فیلم یک اندیشه‌ی قوی قرار داشته باشد، اما متاسفانه در حال حاضر اکثر مستند‌های ما با ضعف تحقیق مواجه هستند که قطعا در ارتباط بیشتر با مراکز علمی این موضوع قابل حل خواهد بود.
 
سایت انجمن تهیه کنندگان سینمای مستند ایران
http://www.irandocproducers.ir