جامعه شناسی شهر

زهره دودانگه

کتاب جامعه شناسی شهر، سعی بر آن دارد که شهر را به عنوان پدیده ای جامعه شناختی، و با آگاهی به دریچه هایی که علوم جغرافیا، انسان شناسی، شهرسازی، جمعیت شناسی و تاریخ نسبت به شهر می گشایند، تبیین کند. فیالکوف همانگونه که خود اظهار داشته، از دو روش تاریخی و میدانی برای نوشتن این کتاب استفاده کرده است
جامعه شناسی شهر، یانکل فیالکوف، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، نشر آگه، 1380
 بدین صورت که در هریک از فصول نوشته های مولفان کلاسیک را درباره موضوع مورد بحث در فصل مطرح می کند و سبب به شرح مباحث امروزین در این باره می پردازد. او در این کتاب علوم اجتماعی و نظریه های آن را دارای توانایی نقدی می داند که می تواند از قدرت حاکم فاصله گرفته و در خدمت شهر و آمایش شهری قرار گیرد.
عناوین فهرست این کتاب شرح ذیل هستند:

پیشگفتار
فصل یکم: شهر، پدیده جامعه شناختی
فصل دوم: شهر، صورت اجتماعی
فصل سوم: شهر، یک یا چند سبک زندگی
فصل چهارم: شهر، یک سازمان سیاسی
فصل پنجم: پیمایش شهری امروز
نتیجه: یگانگی شهر

در فصل اول تلاش نویسنده بر آن است که تعریفی از و عناصر آن به عنوان یک پدیدۀ جامعه شناختی به دست دهد و به این سوال که کدامیک از پدیده های شهر چون شبکه های ارتباطی، حمل و نقل، خانه ها، محل های ملاقات، حمایت از انجمن ها و ... عناصری اختصاصا شهری است پاسخ دهد. بدین منظور برای دستیابی به تعریف درستی از شهر، شاخص های آماری چون جمعیت و تراکم، پیدایش تاریخی شهرها، تعاریف اقتصادی شهر، فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها، عناصر ساختار شهری چون مسکن، کار، فراغت و آمد و شد را از نظر می گذراند.

در فصل دوم نویسنده می خواهد به این سوال پاسخ دهد که در چه شرایطی صورت های فضایی متفاوت شهر بر انسجام گروه های اجتماعی تاثیر می گذارد. در این باره مولفه هایی چون تاثیر بازار زمین و عرضه و تقاضای آن بر نحوه توزیع گروه های اجتماعی، رابطه حافظه جمعی و فضا، تاثیر تولید فضا در فرایندهای شهرسازی بر انسجام اجتماعی، واگرایی و همگرایی روابط اجتماعی در محلات متعلق به طبقات مختلف شهر، زندگی و همزیستی در مجتمع های مسکونی بزرگ یا خانه های ویلایی و .... بررسی می شوند.

در فصل سوم به رابطه شهر و سبک های زندگی متنوع مردمان آن می پردازد و به این سوال پاسخ می دهد که چگونه شرایط خاص محیط شهری، وجود شیوه های زندگی خاصی را در محله های مختلف شهر تعیین می کند. در این فصل عمده مباحث با تکیه بر نظریات ِ مکتب جامعه شناسی شهری شیکاگو مطرح می شوند. مفاهیمی چون گتو، همسایگی، جدایی گزینی در شهر (بر مبنای طبقات اجتماعی، روابط قومی و سایر ویژگی های اجتماعی و موقعیت های فضایی آن ها)، و نیز نقش فضای عمومی بر سبک های زندگی در این بخش مورد بحث قرار می گیرند.

فصل چهارم به نحوه اداره و برنامه ریزی شهرها می پردازد و اینکه کدامیک از صورت های معاصر مدیریت و برنامه ریزی شهری به کثرت گرایی اجتماعی توجه دارند را تحلیل می کند. اوبا تکیه بر نظریه ماکس وبر در صورت بندی مولفه های شهر (با تاکید بر 5 عامل اقتصاد، امنیت، آزادی، برابری، کشمکش های مشروعیت) به مبحث مشارکت شهروندی می رسد. به ویژه در شرح عامل برادری، نمونه مثالی کمون و شرح وبر درباره آن را مرور کرده و مشارکت شهری و استقلال نسبی کمون در سده های میانی را - به عنوان یکی از 5 مشخصه آن (در کنار، برج و بارو، بازار، دادگاه،صورت هایی از انجمن) - مورد بحث قرار می دهد. از این رهگذر فیالکوف مبحث را به شیوه های مدیریت و برنامه ریزی  امروزین شهر هدایت کرده و سیاست شهری را در نسبت با مفاهیم تناقضات شهری و نیز شراکت همگانی تعریف می نماید. وجود کنشگران و قدرت های محلی، مشارکت ساکنان و خاستگاه های نیاز به این مشارکت و نیز تمرکز زدایی در فرایند برنامه ریزی و مدیریت شهر از مفاهیمی هستند که در ادامه فصل مطرح می شوند.

در فصل آخر و پنجم  که پیمایش شهری امروز نام دارد، با رجوع به ابزارهای نظری ای که در فصول پیشین بدست داده شد، رهنمودهایی برای مطالعات میدانی داده می شود. پرسش هایی که در این فصل طرح می شوند این هاست: منابع و داده های دسترس کدامند؟ برای بکار بردن شان چه احتیاط هایی را باید مراعات کرد؟ چگونه می توان به درک کنشهای عمومی شهرساری که در یک شهر یا در یک محله در  جریان است نائل شد و غیره. تک نگاری، نقشه ها، داده های آماری، اسناد محلی و اسناد شهرسازی  و نحوۀ کاربرد آن ها در تحلیل های شهری ابزاری هستند که در این فصل به آن ها اشاره شده است.

ایمیل: [e-mail]
 

 دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید
http://anthropology.ir/node/11294