مسائل محیط زیستی (3): آلودگی آب و منشا آن

سمیرا قاسمی

آب یکی از منابع ضروری برای ادامه ی حیات بر روی سیاره ی زمین است. این طلای آبی رنگ بیش از 70 % سطح زمین را فرا گرفته، که متاسفانه هر روزه حجم زیادی از آن آلوده می شود. این در حالی ست که آلودگی آب آشامیدنی و بیماری های ناشی از آن هر ساله جان بیش از پنج میلیون انسان را می گیرد. حجم زیادی از بدن جانداران از آب تشکیل شده است، بسیاری از جانوران نیز در آب زندگی می کنند، انسان ها نیازمند آب اند و بدون آن حیات بر آنها ممکن نیست. گیاهان و حیوانات محتاج آب عاری ازمواد شیمیایی، سمی و یا بیماری زا هستند تا بتوانند به حیات خود ادامه دهند. آلودگی جدی و شدید آب می تواند تعداد زیادی از ماهی ها، پرندگان، و دیگر حیوانات و در مواردی تمام اعضای گونه را در منطقه ی از بین ببرد. در درجه ی بعدی آلودگی آب موجب می شود که برخی از مناظر طبیعی برای نمونه سواحل دریا، دریاچه ها و نهرها برای استفاده ( مثلا شنا کردن)  نازیبا، بدبو و نامناسب شوند؛ در نتیجه پرورش و مصرف ماهی و گوش ماهی های آلوده توسط جانداران دیگر عواقب ناگواری را به همراه دارد. انسان در صورت استفاده ی طولانی مدت از چنین منابع آبی به بیماری های گوناگونی ازجمله سرطان دچار می شود و یا فرزندانی با نواقص مادرزادی به دنیا می آورد.
 منشا آلودگی آب:
شاید در یک جمله بتوان گفت که آلودگی آب تا حد زیادی بر گردن انسان است. در واقع آلاینده های آبی، نتیجه ی فعالیت های بشر هستند. منابع اصلی آلودگی آب را می توان به سه مورد بخش کرد؛ آلودگی شهری، صنعتی و کشاورزی.
آلودگی آب که منشا شهری دارد؛ شامل پسابهای خارج شده از منازل و مراکز تجاری در شهر است.
آلودگی آب که منشا صنعتی دارد؛ آلاینده های صنعتی ممکن است توسط لوله هایی از کارخانه به بیرون ریخته شوند و یا از لوله ها و منابع زیرزمینی به خارج از لوله نفوذ کند. یکی از منابع آب های آلوده ممکن است معادن باشند، زیرا در آنجا آب ، در سنگ های حاوی  مواد معدنی نفوذ می کند. آب ممکن است در نتیجه ی ترکیب با مواد شیمیایی که در فرآوری سنگ معدن به کار می رود آلوده شود. گاهی صنایع، زباله های خود را در زباله های شهری تخلیه می کند و همین امر باعث ایجاد حجم عظیمی از آلودگی در فضای شهری می شود. یکی دیگر از حوزه های آلودگی صنعتی، آلودگی  نفتی ست. آلودگی های نفتی کارخانه ها به درون مسیرهای آبی ریخته می شوند و آنها را آلوده می کنند. در این حالت بسیاری از جانداران دریایی و پرندگان به نفت آلوده می شوند و از بین می روند. مقدار اندک نفت می تواند تا مسافت های دورتر نیز منتشر شود. البته این را هم نباید فراموش کرد که اقیانوس های پهناور در برابر آلودگی آسیب پذیر نیستند. اما آلودگی می تواند از طریق کشتی ها یا دکل های نفت آب دریا را آلوده کند. زباله ها و پس مانده های خوراکی که از کشتی ها به درون دریا ریخته می شوند در مقایسه با پلاستیک هایی که جان بسیاری از پرندگان را می گیرند یا حیات را برای جانوران دریایی دشوار می کنند آسیب کمتری به حیات زیر دریا وارد می کنند. در اکثر موارد، نفت، در پی یک حادثه و برخورد با تانکرهای نفت کش در دریا منتشر می شود. آلودگی آب به طرق دیگری نیز رخ می دهد برای نمونه می توان از آلودگی هوا نام برد. هوای آلوده با رطوبت جو ترکیب شده و اسید سولفوریک را تولید می کند، در نتیجه باران اسیدی بر زمین می بارد. باران اسیدی به درون آب رودخانه ها و دریاچه ها می ریزد و شکلی از آلودگی آب را موجب می شود که به حیات وحش آسیب جدی می رساند و یا آن را حذف می کند. به همین ترتیب، زمین هایی که در آنها زباله ریخته می شوند آب های زیرزمینی را آلوده می کنند؛ آب باران که در میان زباله ها جریان می یابد مواد سمی زباله ها را پیش از آنکه وارد خاک شوند به خود جذب می کند و سپس وارد طبقات پایین تر زمین و سفره های زیرزمینی می شود و آنها را نیز آلوده می کند. آلودگی ناشی از مواد رادیواکتیوی که به صورت زباله های آلوده به مواد رادیواکتیو وارد آب شده و آن را آلوده می کند نیز نوعی دیگر از آلودگی صنعتی است. به همین ترتیب می توان از آلودگی گرمایی آب نام برد. به دلیل بالا رفتن افزایش درجه حرارت آب در نتیجه ی تخلیه آبهای گرم کارخانه ها به آبراه ها و رودخانه ها، جانداران آبزی جان خود را از دست می دهند . آلودگی آبراهها توسط آلوده کننده های شیمیایی یکی از خطرات جدی محیط زیستی در قرن بیستم محسوب می شود.
آلودگی کشاورزی: یکی از منابع مهم و دلایل عمده ی آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی، رویکرد تجاری به کشاورزی، دامداری و پرورش دام است؛  دو عنصری که در فضولات حیوانی وجود دارند فسفر و نیتروژن هستند که این عناصر در مقیاس زیاد اکسیژن آب را از بین می برد و افزون بر آن باعث شیوع بیماری هایی نیز می شوند. افزون بر این، در کشاورزی برای عرضه ی محصول مرغوب به بازار از آفت کش ها و کودهای شیمیایی استفاده می شود که این موارد علاوه بر تلافات انسانی موجب آلوده شدن خاک و درنتیجه آلودگی آب می شوند.
در ایران نیز یکی از دلایل افزایش روز به روز آلودگی آب را باید بی توجهی مردم و مسئولین در نظر گرفت. در شمال کشور، آلودگی آبها و تاثیر آن بر گیاهان و جانوران دریایی، زندگی و معاش صیادان منطقه را نیز تحت تاثیر قرار داده است. متاسفانه در کشور ما وضعیت آلودگی آب دریاها رو به وخامت می گذارد و هنوز راه حل کارآمدی برای این منظور به دست نیامده است. بر اساس گزارش بانک جهانی آلودگی آب در ایران با افزایش 40 درصدی روبروست.
خلاصه آنکه نباید داده های تکان دهنده ی آماری را نادیده گرفت؛ بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. هر ساله رقمی در حدود 2 میلیارد نفر، به انواع بیماری های مرتبط با آلودگی آب های آشامیدنی مبتلا می شوند. هر روزه حدود پنج هزار کودک در سراسر دنیا به دلیل مصرف آب های آلوده جان می سپارند.
کشور چین در آلوده کردن منابع آبی،  رتبه ی نخست و پس از آن آمریکا رتبه ی دوم را به خود اختصاص داده است.
منابع:
http://dananews.ir/news.php?show=news&id=5326
http://www.khabaronline.ir/news-18262.aspx
http://www.aftab.ir/news/2007/feb/03/c4c1170503139_social_enviroment_water_pollution.php
http://www.ngdir.ir/geolab/PGeoLabExp.asp?PExpCode=5266&PID=613