جامعه شناسی فضای عمومی (5- بخش پایانی)

استفان تونلات ترجمه زهره دودانگه

6.1 فضای عمومی و دموکراسی، میدان ها و کافه ها، استراحت و ارتباطات

دو فضای عمومی دیگر هستند که می توانند عملکرد ارتباطی فضای عمومی را به نحو بهتری دربرداشته باشند. کافه به عنوان مکانی برای ملاقات، گفتگو و بحث؛ و میدان به عنوان مکان گرد هم آیی سیاسی، تجمع و اعتراض. پیش تر از کافه به عنوان میراث دوره روشنگری یاد شد ، مکانی برای اجتماعی کردن که از محدویت های محل کار یا استبداد خانه رهاست

 

(Sennett, 1970). این مکان بر طبق تعریف اولدنبرگ (Oldenburg, 1989)   مکان سومی است که مردم می توانند در آن احساس راحتی کنند، به روی خیابان گشوده است و با هنجارهای اجتماعی نظم می یابد، اما به طور کامل تحت تسلط جامعه نیست. اخیرا در برنامه ریزی شهری، کافه ها و رستوران ها به دلیل اینکه می توانند به فضای عمومی سرزندگی ببخشند، حائز اهمیت و ارزش شناخته شدند. جلوخان های سرپوشیده (1) برای پیاده رو سرزندگی اجتماعی ای را به ارمغان می آورند که شاخصی برای موفقیت یک فضای عمومی محسوب می شود. چرا اینگونه است؟ یک پاسخ روشن این است که جلوخان های رواق دار نشانۀ سرزندگی اقتصادی هستند. آنها به مردم در سر راهشان فرصت استراحت و تجدید قوا می دهند، و در نتیجه در محله گرایشی را از سوی سرمایه گذاران و مشتریان نمایان می کند، که این [گرایش] سایر مغازه ها را جذب کرده ، ارزش مستغلات را افزایش داده و سبب مقاومت دربرابر اتلاف سرمایه می شود. پاسخ دیگر این است که کافه ها بُعد اجتماعی (community dimension) و بُعد ناشناس (anonymous dimension) شهر را گرد هم می آورد. آن ها فضاهایی هستند که می توان در آنها درباره موضوعات خصوصی و عمومی صحبت کرد و در دسترس همگان قرار دارند. آن ها می توانند مرکز اجتماعی مناسبت های خاص بوده و گاه به گاه از حامیانی بهره مند شوند. کافه ها به عنوان مکان های گفتگو تحت اصل عمومیت بوده و بر اساس دیدگاه هابرماس (1989) حوزه ای عمومی را ایجاد می کنند. این بدان معنی است که فصاحت و نطقی که توسط مباحثه کنندگان بکار گرفته می شود، باید حتی برای مشتریانی که ضرورتا  با شخص سخنور آشنایی ندارند قابل درک و قابل پذیرش باشد. بنابراین کافه ها می توانند محیط یادگیری ای برای سیاست باشند، مکانی که فعالان جامعه توانایی های خود را برای صحبت با مردم افزایش می دهند. میدان که آن نیز یک مکان گرد هم آیی است، کارکرد مشابهی ندارد. ابزار اصلی ارتباطی، بجای گفتگو، نمایش عمومی است، چه به صورت رسمی بازیگر/مخاطب –مانند زمانی که یک کنسرت یا یک واقعه فرهنگی رخ می دهد- و چه به شکل یک تظاهرات سیاسی تا همه در شهر یا گاهی کشور آن را ببینند. هنرمندان یا دستفروشان خیابانی اغلب در میادین شهر کار می کنند. آن ها عرصه نمایش را غنا می بخشند، غذا های ساده عرضه می کنند، و با چنان رفتار مشابهی، و خود را به شخصیت های عمومی ای تبدیل می کنند که بر خیابان نظارت دارند(تونلات 2007). آیا آن ها می توانند مانند کارکنان حمل و نقل عمومی، خدمات رسانان عمومی تلقی شوند؟ تظاهرات در نوشته های پژوهشگران، اغلب میان  جمعیت (crowds) و عموم مردم (publics) رهاست (Park 1972; Tarde 1901). [تظاهرات]  به عنوان جمعیت، توده ای مبهم و اغلب غیر قابل پیش بینی می نماید که تحت هدایت شایعات همه گیر است. اما به عنوان عموم مردم، مجموعه ای از افراد را نشان می دهد که فقط به دلیل وجود یک دغدغه مشترک و در حال گسترش جمع نشده اند، بلکه به دلیل اینکه دیده می شوند، و این دیده شدن توسط رسانه ها قابل اخذ و پخش است، گرد آمده اند. بنابراین تظاهرات یکی از بهترین نمونه های رویارویی حوزه عمومی (به شکل رسانه) و فضای عمومیِ در دسترس است. در حقیقت این پدیدار شدن واقعیِ گروه های مختلف مردمی در یک فضای نمادین است که به واقعه بدل شده و سپس توسط رسانه پخش می شود. برعکسِ این امر صدق نمی کند. به بیان دیگر، حوزه عمومی که در اینترنت، روزنامه و تلویزیون بازنمایی می شود، روی هم رفته زمانی کارآمدتر است که پیش تر میان یک فضای عمومی و یک واقعه فرهنگی یا سیاسی پیوندی وجود داشته که می تواند در قالب تصاویر به گردش در آید(Wolton 1992). مانند مکان های بیان اختلاف آرا، میادین عمومی و به ویژه مکان های تاریخی که اغلب به سختی توسط پلیس و راهبردهای طراحی کنترل می شوند، که هدف [این دو] کاهش امکان گرد هم آیی یا متراکم شدن جمعیت بوده (Low, 2000) یا می خواهند به وقایع فرهنگی رنگ و بوی سیاسی دهند.   7.1 فضای عمومی و مشارکت، پارک های شهری و پروژه های طراحی تظاهرات ها بیان گر راه های ستیزه جویانه ای هستند که توسط آنها عموم خود را ابراز می کند، به ویژه زمانی که سایر مکان های گفتگو و مذاکره خارج از دسترس است. اما فضای عمومی می تواند به شیوۀ مشارکت جویانه تری به عنوان وسیلۀ گرد هم آوردنِ ساکنان، استفاده کنندگان، مدیران و کارکنان منتخب برای گفتگودرباره مشکلات خاص در سطح محلی در نظر گرفته شود. برای مثال در محیط شهری تقاضای بالایی برای پارک های عمومی وجود دارد. آنها حضور طبیعت در شهر را تجسم می بخشند. آنها مهلتی را برای استراحت در میان آشفتگی های روزانه فراهم می کنند. آنها انجام فعالیت ورزشی و تفریحی را تشویق می کنند. و این واقعیت که پارک ها مکان جامعه پذیری بالایی است کمتر شناخته شده است (Jolé 2005). در واقع پارک ها بیش از آن که محل گریز از جمعیت باشند، اغلب مکان هایی هستند که ارتباطات اجتماعی در آن ها، هم میان رهگذران منظم و هم رهگذران گاه به گاه، بسیار زیاد است. این بُعد اجتماعی پارک ها سبب می شود تا ما توجه کنیم که آن ها مانند کافه ها مکان هایی بسیار محلی هستند که توسط ساکنان بلوک های پیرامونی استفاده و اشغال می شود. اما آن ها بیش از کافه ها به سوی همگان-از فقیر تا غنی، از ساکنان تا رهگذران- باز هستند. استفاده کنندگان در پارک ها قابلیتی از تقسیم و تسهیم فضا را نشان میدهند که تنها حاصل فعالیت کارمندان دولتی برای تحمیل قوانین مدنی  نیست. استفاده کنندگان مهارت های مشخصی را در حل تعارضات نشان می دهند، مهارت هایی در راستای استفاده یا عدم استفاده عناصر طراحی به شیوه ای که درک می شوند، مهارت هایی برای مذاکره با مسئولان درباره عملکرد پارک ها ( ساعات، تمیزی، رادیوها و...) (Low 2005). این مشاهدات ما را وا می دارد تا بگوییم که پارک ها تحت مدیریت مشترک استفاده کنندگان و مدیران قرار دارند. آیا این مهارت ها می تواند برای طراحی باغ های عمومی مورد استفاده قرار گیرد؟ اخیرا شهر پاریس  به تیمی از معماران منظر ماموریت داد که یک پارک چهار هکتاری را در ناحیه هجدهم پاریس طراحی کنند. با توجه به شرایط اجتماعی دشوار محله (فقر، ازدحام، اعتیاد و ...)، درخواست شد که تیمی از جامعه شناسان، برای اطمینان حاصل کردن از اینکه پارک جدید پس از افتتاح خود دچار تنزل رتبه و خشونت نمی شود، به طراحان کمک کنند. ما –تان رنود (Tann Renaud) و من- به عنوان اعضای تیم تلاش کردیم تا تعارض هایی را که ساکنان نسبت به آن ها حساس هستند شناسایی کرده و گروه های گفتگویی را به منظور حل آن ها تشکیل دهیم (Renaud and Tonnelat 2008). این کار مبتنی بر نوع استفاده ای بود که پیش تر در پارک های دیگر و زمین بایر پیشین مشاهده شده بود و نیز مهارت هایی که آن ها بدان اشاره داشتند (Grosjean and Thibaud 2001). گروه های گفتگو هدفِ خود را شناسایی این مهارت ها و تبدیل آن ها به داده های پروژه طراحی و مدیریت پارک قرار داد. این تجربه  تنها تجربه ای در میان دیگران است، اما این امر را نیز نشان میدهد که یک فضای عمومی می تواند توسط طراحی و مدیریت خود به عنوان یک موضوع عمومی مطرح شود،که این امر تا حد زیادی دسترسی آن را تعیین می کند. بنابراین یک راه برای گرد هم آوردن ابعاد ارتباطی و فضایی حوزه عمومی تنها استفاده مجادله آمیز از فضای نیست، بلکه از طریق توجه به فضای عمومی به عنوان خدمات عمومی است که می تواند از سوی ساکنان و مدیران به طور یکسان به عنوان یک پروژه جمعی پنداشته شود (Dewey 1954).   3. نتیجه گیری فضاهای عمومی طیف وسیعی از فضاها، از مراکز تاریخی قدیمی تا توسعه های حومه ای، را در بر می گیرد. شکل، کاربرد و نگهداری آن ها موضوعات مهم زیادی را در حیطه برنامه ریزی شهری، از مقیاس محلی تا مقیاس کلانشهر طرح می کند. اگر آن ها امروزه به عنوان سرمایه های نوسازی شهری و توسعه های جدید-انگیزه های اقتصادی، سلامت و رفاه عمومی، تصویر شهر، تحرک، سرزندگی اجتماعی- در نظر گرفته شوند، نظر ما این است که ایجاب و موفقیت فضای عمومی پیش از هرچیز با میزان توانایی آن در گرد آوردنِ کیفیت های اصلی و ضروری، یعنی دسترسی و ارتباط (که سایر کیفیات بدان وابسته اند) ، از پیش تعیین می شود. البته همانطور که مشاهده کردیم، هریک از این معیارها می تواند به درجات مختلفی کاهش یابد، از انحصاری بودن تا گشوده بودن برای همه، از عضو یک جامعه کوچک بودن تا ناشناس بودن. این بسته به توانایی مسئولان منتخب، طراحان، مدیران و استفاده کنندگان است که میزان استفاده صحیح صورت گرفته و مسایل بزرگتر مجموعا بتواند مورد توجه قرار گیرد.     پانوشت: 1- مقصود سطوح سرپوشیده ای است که در جلوی کافه های و رستوران ها با پیاده رو ترکیب شده و محلی را برای نشستن و گفتگو فراهم می کنند.     منبع:   http://stephane.tonnelat.free.fr/   دسترسی به فایل مقاله   http://stephane.tonnelat.free.fr/Welcome_files/SFURP-Tonnelat.pdf