آدم های داستانی امروز

«نویسنده پیش از هر چیزی باید تکلیف خود را با سه مقوله واقعیت، زبان و تکنیک روشن کند.» نه قرار نیست یادداشتی تکراری بخوانید. می دانم پیش از این درباره واقعیت و نحوه برخورد با آن در …

«نویسنده پیش از هر چیزی باید تکلیف خود را با سه مقوله واقعیت، زبان و تکنیک روشن کند.» نه قرار نیست یادداشتی تکراری بخوانید. می دانم پیش از این درباره واقعیت و نحوه برخورد با آن در مکتب های شاخص ادبی به اجمال در همین ستون نوشته ام، موضوعی که امروز به صورت یکی از معضل های اساسی ادبیات خود را نشان می دهد. در واقع مسئله اصلی نویسنده امروز این است که واقعیت در زندگی حال حاضر بشر به چه شکلی خود را نشان می دهد و نویسنده آن را چگونه باید در اثرش منعکس کند

یکی، دو دهه پیش به دلیل ترجمه ناقص از تئوری های غربی و تأویل نادرست تر و ناقص تر از آن، نویسنده ایرانی به این نتیجه رسیده بود که واقعیت جهان امروز بویژه در شکل زندگی شهری خود، به صورت تکه تکه بروز پیدا می کند. گویی شتاب و سرعت اجتماع مانع از آن است که شهروند امروزی در جایی مکث کند. او می بیند و می گذرد و به همان سرعت هم فراموش می کند پس نمی تواند به چیزی تعلق عمیق داشته باشد: لحظه ای گذرا درون اتوبوس یا مترو است، لحظه ای با شتاب در خیابان قدم می زند، لحظه ای با تلفن همراهش صحبت می کند و لحظه هایی هم متعلق به خانه و خانواده است. این شهروند مدرن شتابزده تکه تکه، گویی قرار نیست در ایستگاهی توقف کند و همان جا به تکامل برسد و.‎.‎.

حال نمود داستانی چنین شخصیتی چگونه می تواند باشد آنچه پس از گذشت یکی، دو دهه از ترجمه تئوری ها، اکنون برای نویسنده ایرانی آشکار شده این است که تکه تکه شدن، بدون معنا پیدا کردن تکه ها در تعریفی مشخص، خصلتی مدرنیستی نیست، بلکه خصیصه ای پست مدرن به شمار می رود. مدرنیسم لااقل در این زمینه با سنت همدل است. از سوی دیگر هنر مدرن نه با مدرنیسم همدلی می کند و نه با پست مدرنیته بلکه با هر دو سر ستیز دارد و هر دو را به نقد می کشد. از این ها مهمتر این که تکه تکه شدن آدم های داستانی امروز الزاماً به معنای پیچیده بودن آنها نیست، این آدم ها به هر روی دم دستی و قابل درکند اگر چه از نظر هوش و قدرت جنگیدن با محیط پیرامون خود بسیار ضعیف و گاه کم هوش به نظر برسند به عکس قهرمانان داستانی گذشته که از آدم ها و محیط اطراف خود برتر بودند. شخصیت های امروزی نظیر «هولدن کالفید» در «ناطور دشت» سالینجر، «تامی» در «چال مورچه» لسینگ، «موندو» در موندوی لوکلزیو و «املی» در «خرابکاری عاشقانه» املی نوتومب، کودک، نابالغ، ضعیف، در جست وجوی هدف های بزرگ، در برخی از سویه های شخصیتی والا و به همان اندازه کودن و خنده دارند. باز هم در این باره خواهیم نوشت.

محمد مطلق