پیدایش عکاسی در ایران (1)

نگار شیخان

پيدايش عکاسی در ايران در دسامبر ۱۸۴۲ يعنی سه سال پس از اعلام موجوديت آن در فرانسه روی داده است. نخستين دوربين های عکاسی به روش داگرئوتيپ به درخواست محمد شاه قاجار از کشور های روسيه و انگليس به دربار ايران وارد می شود، که البته روسها دوربين اهدايی امپراطور را زودتر به ايران و دربار می رسانند و توسط ديپلمات جوان خود " نيکلای پاولوف" که به اين منظور آموزش عکاسی ديده بود، نخستين عکاسی در ايران در تاريخ ۱۸۴۲ ميلادی ( ۱۲۲۱ ه. ش) انجام گرفت.

بيشترين سوژه های عکاسی افراد سلطنتی و بخصوص ناصرالدين ميرزا (شاه آينده) بودند که بر صفحه داگرئوتيپ نقش می بستند. شيفتگی فراوان ناصرالدين ميرزا به عکاسی و حمايتهای گسترده او از اين فن و هنر حتی در طول سلطنت طولانی خودش زمينه ساز رواج گسترده عکا سی در ايران و بخصوص به صورت علمی وآموزش آن در مدرسه دارالفنون شد.

ژول ريشار را بايد اولين عکاس به روش داگرئوتيپ در ايران دانست، و سپس ملک قاسم ميرزا که به هر دو روش داگرئوتيپ و کولوديون آشنايی داشته و درآخر خود ناصرالدين شاه که به عکاسی مسلط بوده است.

عکاسان ايران در آن زمان را بايد به دو دسته تقسيم کرد: ۱- عکاسان ايرانی ۲- عکاسان خارجی که به نحوی در ايران در پست های دولتی و يا در دربار ايران مسئوليتی داشتند و در کنار پست دولتی خود به کار عکاسی نيز مشغول بودند.

از عکاسان ايرانی، ناصرالدين شاه، ملک قاسم ميرزا، آقارضاخان (اقبال السلطنه)، موچول خان (غلامحسين خان صديق السلطنه)، عباسعلی بيگ، سردار علی خان حاکم، ميرزا احمد صنيع السلطنه و.... را می توان نام برد.

از عکاسان خارجی نيز به آگوست کرشيش، کارليان، بلوک ويل، فوکتی ( فکاته کوکاتی)، لوئيجی پشه، لوئيجی مونتابونه، جيانوزی، ارنست هولستر و... می توان اشاره کرد.

طبق نظریه یحیی ذکا (به نقل از مجله عکس شهریور 1369) تقدم و تاخر عکاسان در ایران به این شرح است: 1. مسیو ریشارخان (1233- 1308 ه. ق) که در 16 شوال 1260 به ایران آمد و در زمان محمدشاه قاجار به روش داگرئوتیپ عکس پرفت. وی در 75 سالگس فوت کرد و در گورستان آب انبار قاسم سر راه تهران به شهر ری مدفون است.

2. ملک قاسم میرزا پسر فتحعلیی شاه قجار نخستین کسی است که در تبریز به روش داگرئوتیپ و کلودیون عکس گرفته است. شهریار عدل و یحیی ذکا می کوشند ثابت کنند او اولین عکاسی است که در محدوده زمانی 1839 تا 1844 و قبل از ریشار یا همزمان با او کار می کرده است. شاهد و مدرک آنها متون ترجمه نشده و نقاشی هایی که او از روی نسخه های داگرئوتیپ کشیده است.

3. آقا رضاخان اقبال السلطنه، که در زمان ناصرالدین شاه و مطفرالدین شاه قاجار فعالیت داشته است. حدود سال های 1280 تا 1282 هجری قمری چند عکس معروف دارد. وی 27 سال عکاسی کرد. در 1307 قمری درگذشت. او احتمالا همان آقا رضای مذکور در صفحه 22 کتاب سرآغاز عکاسی در ایران است که فن عکاسی را در دارالفنون آموخت و به سال 1863 به مقام نخستین عکاسباشی منسوب شد.

4. ژوزف پایازیان که در 1292 هجری قمری عکاسخانه خود را در تهران دایر کرده است.

5. عبدالله میرزا قاجار که بین سال های 1300 تا 1317 قمری فعالیت نمود. وی مدت یک سال و نیم در فرانسه تحصیل عکاسی کرد. به نقل از مرحوم داریوش گل گلاب در صفحه 14 بررسی فن عکاسی وی از شاهزاده های خاندان جهانبانی است و روسی خان شاگرد اوست.

6. میرزا حسینعلی عکاس باشی، از طرف دارالفنون به اروپا فرستاده شد.بین سال های 1294 تا 1307 قمری عکاسی می کرده است.