تقویم‌های ارامنه ایران: یک پدیده فرهنگی منحصربه‌فرد

هویس

سالنامه‌های دیواری ارامنه ایران پدیده منحصر به فردی هستند. قدیمی‌ترین این تقویم‌ها، رافی، امسال هفتادمین سال انتشار خود را جشن می‌گیرد. قدمت دو سالنامه دیگر، گانتق و نائیری نیز به بیش از پنجاه سال می‌رسد. این سالنامه‌ها به دیوار بسیاری از خانه‌های ارمنی آویخته‌اند و کاربردهای جدّی دارند. این‌ها تنها تقویم‌هایی هستند که در آن‌ها مناسبت‌ها و روزهای تعطیلی و عید و سوگواری اسلامی و مسیحی هر دو یکجا وجود دارد. با توجه به اینکه مناسبت‌های اسلامی بر اساس سال قمری تعیین می‌شوند و برخی از مناسبت‌های مسیحی نیز بر اساس ترکیبی از سال شمسی و قمری، یکجا فراهم آوردن اینها کار ساده‌ای نیست. و این اطلاعات گاهی بسیار به درد می‌خورد. مثلاً اگر می‌خواهید بدانید اعیاد سال نو مسیحی با روزهای سوگواری محرم مصادف شده‌اند یا خیر (امری که یکی دو سال گذشته شاهدش بودیم) به راحتی از روی این سالنامه‌ها می‌توانید بفهمید. نه دیگر سالنامه‌های ایرانی چنین امکانی را به شما می‌دهند، نه در ارمنستان چنین سالنامه‌ای منتشر می‌شود و نه جای دیگر دنیا.
دیگر کاربرد این تقویم‌ها مشخص کردن روزهای "عید نام" است. در میان ارامنه رسمی وجود دارد که در روزهای خاص صاحبان نام‌های بخصوصی که مرتبط به آن مناسبت است، جشن می‌گیرند. مثلاً روز واردانانک (سالگرد یکی از رویدادهای تاریخی مهم ارمنستان) عید همه وارتان‌ها و مامیکون‌ها و ... است. یا روز وارداوار (جشن آب‌پاشی) عید واردوهی و تعدادی دیگر از نام‌های مرتبط دیگر هم هست. شما این اطلاعات را تنها در همین سالنامه‌های ارمنی می‌توانید پیدا کنید.
علاوه بر این پشت صفحات اصلی تقویم، مهم‌ترین رویدادهای سال گذشته ثبت می‌شود، منتها با دیدی رسمی و بسیار محافظه‌کارانه. همه بازدیدهای مقامات ارمنستان از ایران، دیدارهای خلیفه‌ ارامنه ایران با مقامات دولتی، برنامه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف در انجمن‌ها و مدارس ارمنی برگزار می‌شود، نام‌های درگذشتگان و ... حتماً در این وقایع‌نگاری جای می‌گیرند. امّا درباره مسائل حادّ جامعه مانند مهاجرت پردامنه سال‌های اخیر، مسائلی که در مجمع نمایندگان ارمنی تهران (پادگاماوُراگان) بررسی می‌شود، و دیگر مسائل اجتماعی دامنگیر جامعه ارامنه و بازتاب‌های آنها در زندگی روزمره مردم چیزی در این تقویم‌ها پیدا نمی‌کنید. به هر رو اگر در پایان سال اینها را دور نیاندازید و نگاه‌شان دارید، به تدریج آرشیوی دست کم از رویدادهای یادشده خواهید داشت.
و سرانجام باید از ضمیمه تعبیر خواب سالنامه‌های ارمنی ایران یاد کرد: پیوست‌هایی چندصفحه‌ای با حروف بسیار ریز که در آن‌ها اشیاء و کارها و موقعیت‌ها بر اساس حروف الفبا مرتب شده‌اند و شما با مراجعه به آن‌ها به راحتی می‌توانید بفهمید که اگر خواب نمکدان دیده‌اید معنی‌اش چیست و اگر خواب دیده‌اید به سفر می‌روید انتظار چه واقعه‌ای را باید بکشید. بسیاری از ارامنه، بخصوص زنان خانه‌دار ارمنی، به این تعبیرها اعتقاد دارند و حقیقتاً به آن‌ها رجوع می‌کنند.
سالنامه‌های ایرانیان ارمنی بازتاب شیوه زیست ارامنه ایران‌اند و کاربردهای جدّی دارند. راز تداوم انتشار آن‌ها هم همین است. ارامنه ایران حتی وقتی این کشور را برای همیشه ترک می‌کنند علاقه‌مندند مناسبات خود را با جامعه ارامنه ایران حفظ کنند و از مشتریان این تقویم‌ها هستند. امروز شاید تعداد مشتریان مقیم خارج این سالنامه‌ها بیشتر از تعداد مشتریان داخلی باشد. به این ترتیب یک کارکرد دیگر نیز به کارکردهای این‌ها اضافه می‌شود: حفظ رابطه مهاجران ایرانی-ارمنی با ایران و جامعه ارامنه ایران.
 
دوهفته نامه "هویس" شماره 89
1 دی 1389