مصر باستان(6)

دیوید پیتر سیلورمن ترجمه زهره دودانگه

تصویر: تصویر هرم بزرگ جیزه  (هرم خوفو) در قرن ۱۹ میلادی، برای ساخت این هرم صدهزار نفر کارگر در مدت ۲۰ سال به کار گرفته شدند، منبع: ویکی پدیا
4- مردم و جامعه    
ز- هنر
مصریان باستان طیف گسترده ای از آثار مبتکرانه در زمینه هایی چون موسیقی، ادبیات، نقاشی، مجسمه سازی، نمایش و معماری خلق کردند. اغلب هدفِ محصولات هنری آن ها نه تفریح یا غنای فرهنگی، بلکه ابلاغ نوعی پیام یا موضوع بود.
مذهب (که در اندیشه مصری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود)، جامعه و زندگی نفوذ زیادی بر هنرها داشتند. برای مثال، متون مرتبط با زندگی نامه، که بر دیوارهای معابد تدفین دیده می شوند، مجموعۀ جذابی از ادبیات را می سازند. هدف اصلی آنها تصدیق دوباره کمالات و ویژگی های اخلاقی شخص فوت شده بود، در این صورت بود که او با موفقیت به زندگی پس از مرگ گذار می کرد. این متون –از آنجایی که اغلب به وظایف و نقش شخص فوت شده در ارتباط با حاکم اشاره می کردند- در سطحی دیگر به طور غیر مستقیم، دسترسی به اطلاعات درباره فعالیت های فرعون را میسر می کنند.
نقاشی، حکاکی و سایر تمثال ها از اشخاص به صورت دوبعدی بر روی دیوارهای معابد، مقبره ها، تابوت ها و تابوت تزیینی (sarcophagi) و نیز بر روی کاغذ پاپیروس، منسوجات و ماسک (cartonnage) (تابوت هایی متناسب با شکل بدن که از ماده ای مانند  خمیر کاغذدرست شده بود) دیده می شوند. طبق قرارداد، هنرمند بیشترِ ویژگی های مشخصه فرد را در یک تصویر هماهنگ ترسیم می کرد. بنابراین تمثال به دست آمده می توانست همزمان در سطوح متعددی ایفای نقش کند. برای مثال  به تصویر کشیدن یک صاحب قبر به مفهوم مجسم ساختن آن فرد ورای محدودیت های زمان و فضا بوده است- تصویری برای ابدیت. احتمالا این تمثال با خط هیروگلیفی که همراه با آن بود نیز ارتباط دارد، و شاید حتی بخشی جدایی ناپذیر از آن متن است.
مجسمه ها برای اهداف گوناگونی بکار گرفته می شدند. مجسمه های حکاکی شده خدایان در معابد پرستش می شد. عبادت واقعی پس از به انجام رسیدن مناسک آیینی شایسته صورت می گرفت. باور بر این بود که آیین ها به تصویر جان می بخشند و خدا در مجسمه حلول می کند. مجسمه های افراد سلطنتی و مردم عادی نیز ساخته می شدند. مصریان باستان یقین داشتند که این مجسمه ها می توانند گاهی اوقات به عنوان محل اقامت وجود شخص، پس از مرگ مورد استفاده قرار گیرند. برخی اوقات چنین پیکری هیروگلیف نهایی از نام فرد را نشان می داد که در پهلو یا انتهای مجسمه کنده کاری شده بود. مصریان باستان مجسمه های خودشان را نیز در معبد می گذاشتند تا تقوای خود را ثابت کنند. آنها همچنین مجسمه های کوچکی به فرم انسان را، که "shabtis" می خواندند، در مقابر می گذاشتند تا  زمانی که صاحب قبر برای انجام کار در زندگی پس از مرگ فراخوانده شده است، جایگزین او شود. سایر مجسمه هایی بدین منظور در مقبره ها گذاشته می شد که در صورت صدمه رسیدن به مومیایی، جایگاه جنبه ای از هویت و شخصیت فرد فوت شده شوند.
اهرام شناخته شده ترین نمونه های معماری مصری هستند. این مقابر عظیم دارای چهار وجه مثلثی شکل هستند که در نقطه ای در بالا به یکدیگر می رسند. شاید این اهرام برای مصریان باستان نمایانگر تپه باستانی بودند که در اسطوره های خلقت آنها منشا حیات شناخته می شد، و یا شاید آن ها اشعه های انجماد یافته خورشید را نشان می دادند. مصریان بیش از 100 هرم، به عنوان مکان نهایی استراحت حاکمان خویش، ساختند.
معابد مصری دارای شکل مستطیل بود و به جهت شرقی-غربی تمایل داشت، که این جهت در راستای طلوع و غروب خورشید است. در معماری معبد یک دروازه عظیم که پیلون (pylon) خوانده می شد، در ورودی فضای معبد قرار داشت و به یک عرصه باز رهنمون می شد. این دروازه اغلب به شکل  واژه افق (horizon) به خط هیروگلیف بود، یک خط تصویری که به نظر می رسد در آن قرص خورشید در بالای تصویر افق  طبیعی را نشان می دهد. وقتی خورشید هنگام صبح طلوع می کرد و از دروازه به سوی معبد می گذشت تصویر حاصل، هیروگلیف یاد شده را تکثیر کرده و این گونه نماد پردازی می کرد که دروازه به راستی افق  است. برای مصریان، معبد -ساختمانی که توسط انسان ها ساخته شده بود- می توانست یک محیط کیهانی مناسب برای خدایان باشد.
صحنه های حکاکی و رنگ آمیزی شدۀ درخشان، دیوارهای معابد و مقابر را می آراست. برخی از تمثالها رابطه میان پادشاهان و خدایان را نشان می داد. برخی دیگر تصاویر نمادینی را نشان می داد که به عالم کیهانی و زندگی پس از مرگ ارتباط داشتند. تزیینات رنگ آمیزی شده بر روی وسایل خانگی مانند کوزه های سفالین و اسباب خانه استفاده شده، و اغلب بر روی دیوارهای داخلی خانه ها بکار گرفته می شد.
مصریان باستان انواع گوناگونی از متون ادبی آفریدند. این نوشته ها حاوی داستان های حماسی درباره پهلون های آواره، داستان های فراعنه و ساحران، ادبیات حکمت آمیز که رفتار صحیح را پند می داد (گزیده هایی که اجدادِ گفتارهای حکیمانه کتاب مقدس هستند) و داستان کمدی درباره خدایان شان بود. آنها تبلیغات سیاسی، طنز و داستان هایی که احتمالا به عنوان اولین افسانه های جهان بوده است، می نوشتند. آن ها همچنین اشعار عاشقانه می سرودند، اشعاری که به زیبایی برانگیزاننده بوده  و احساسات میان دو فرد نسبت به یکدیگر را توصیف می کند. نمایش های آن ها ابتدا با ادبیات مذهبی و مناسک آیینی همراه بود. اجرای نمایش ظاهرا توام با برخی مراسم تدفین بود. به علاوه بازیگران دوباره در معبد مبارزات میان خدایان هروس (Horus) و ست (Seth) را، که بر سر جانشینی سلطنتی بود، نمایش می دادند.
هیچ موسیقی نوشته شده ای از مصر باستان بر جای نمانده است، اما آلات موسیقی در تدفین های متعددی وجود داشت و نوازندگان همراه با رقصندگان آیینی اغلب بر روی دیوارهای مقابر و برخی معابد به تصویر کشیده شده اند. برخی تصاویر متعلق به نوازندگان و رقصنده ها، سرگرمی در مهمانی ها را نشان می دهند، اما سایر تصاویر اعمال مذهبی را مجسم می کنند. آلات موسیقی در مصر باستان شامل ترومپت، فلوت، چنگ و سازهای کوبه ای مختلف است.
بسیاری از انواع صنایع دستی مصر باستان برای اهداف مذهبی ساخته نشده اند. برای مثال در زمرۀ هنرهای ظریفه، مصریان جواهرات نفیس، ظرف مواد آرایشی، وسایل، بشقاب ها، ظروف، مبلمان و ابزاریهای دیگری می ساختند. به نظر می رسد که زیبایی این عناصر توسط توانایی صنعتگر و خواست و شاید ثروت خریدار به آن تعیین می شد. فیانس (faience) یک ماده سرامیکی غیر سفالی ارزان همراه با لعابی ساخته شده از سنگ چینی (quartz) بود که در ظروف، کاشی، جواهرات و سنگ طلسم استفاده می شد.
آثار هنری عموما امضا شده نبودند، اما نام هنرمندان خاصی شناخته شد است، بدین دلیل که متون بسیاری عنوانی را پیش از نام یک فرد خاص ثبت کرده اند، مانند طراح خطوط (کسی که خطوط خارجی تصاویر را ترسیم می کند تا رنگ آمیزی یا حجاری شوند)، مجسمه ساز، معمار، موسیقی دان. دو تن از مهم ترین معماران به نام ایم حوتپ (Imhotep)، که هرم پلکانی زوسر (Djoser) را طراحی کرد، و سننموت (Senenmut) که معبد تدفین را بر حتشپسوت (Hatshepsut) ، فرعونی که یک زن بود، طراحی کرد. معابد، کاخ ها و مقابر سلطنتی پروژه های تحت حمایت دولت بودند که صدها صنعتگر بی نام و نشان در آن ها کار می کردند. حکاکی نقوش برجسته بر روی دیوارهای بیشتر ساختمان ها ظاهرا یک اقدام جمعی بود، اما ناحیه های مشخصی از تزیینات احتمالا نشان از سبک منحصر بفرد یک هنرمند خاص دارد. کارگاه های سلطنتی اغلب برای مجسمه ها، کنده کاری ها و نقاشی هایی که برای سایر نخبگان ساخته می شدند، استانداردهایی وضع می کردند.



منبع:
David Peter Silverman
Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation. All rights reserved.

تاثیر انقلاب کشور مصربر صنعت گردشگری آن
http://anthropology.ir/node/13679
درباره مصر (1)
http://anthropology.ir/node/9756
درباره مصر (2)
http://anthropology.ir/node/9785
درباره مصر (3)
http://anthropology.ir/node/9797
درباره مصر (4)
http://anthropology.ir/node/13950
درباره مصر (5)
http://anthropology.ir/node/14030

زهره دودانگه
[e-mail]

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294