مقالات قدیمی : "گزارش های سیاسی" (سخن: تیر 1349 )

میرزا ملکم خان معروف  در مأموریتهای سیاسی خود گزارشهای مبسوطی درباره مسائل مختلف مربوط به ایران یا روابط بین المللی به شاه و صدر اعظم و وزارت خارجه می فرستاد که بسیاری از آنها موجود است.
از جمله این اسناد قسمتی مربوطه به دوران سفارت میرزا ملکم خان در لندن است که به وزارت امور خارجه فرستاده است.
در آن موقع میرزا خانلرخان اعتصام الملک مدیریت اداره انگلیس را بر عهده داشته و قسمتی ازگزارشهای مزبور نزد او بوده که پس از فوتش در خانواده او باقی مانده است.
نظر به آنکه مطالعه این گزارشها هم از نظر آشنایی با شیوه تفکر میرزا ملکم خان و هم برای اطلاع از وقایع و اقدامات سیاسی دولت ایران در آن زمان سودمند است ما بعضی از آنها را در مجله سخن منتشر می کنیم و از آقای غلامعلی محمودی یکی از نوادگان مرحوم اعتصام الملک که اوراق مزبور را در اختیار ما گذاشته اند کمال تشکر را داریم.

پاکت پنجم منحصر به یک نمره
درلندن

به تاریخ 1 مارس 1888

هو

فدایت شوم در پاکت  وزارت جلیله مورخه 22ربیع الثانی مرقوم شده بود که در باب نظام نامه عسکریه به دولت عثمانی و نتایج آن درباره اتباع خارجه جناب معین الملک از اسلامبول کتابچه خواهد فرستاد که بنده از آن رو اطراف مسئله را به وزارت خارجه انگلیس درست حالی نمایم و محرک بشوم که از اینجا به سفیر انگلیس مقیم اسلامبول دستورالعملی بفرستد که از برای نسخ نظام نامه مزبور درباب عالی مقوی اقدامات سفیر باشد.
اگرچه جناب معین المک چنان کتابچه نفرستادند و لیکن چون در اسلامبول جمیع اصول و فروع مسئله را به بنده حالی کرده بودند و به اتفاق جناب ایشان در این باب با وزرای عثمانی مذاکرات مفصل کرده بودیم ، از وضع و از نکات مسئله به طور کامل اطلاع داشتم، باین جهت بی آنکه منتظر کتابچه اسلامبول باشم با وزارت امور خارجه اینجا مذاکره کردم و از اینجا بطور مطلوب به سفیرانگلیس مقیم اسلامبول دستورالعمل فرستاده شد. سفیرمشارالیه بعد از مذاکرات با وزرای عثمانی به اینجا جواب نوشت که این مسئله نظام نامه عسکریه و ازدواج تبعه ایرانی با تبعه عثمانی به مسائل دینیه خیلی مخلوط شده است و مشکل است که مداخله یک دولت عیسوی مثمر فایده باشد. وزیر امور خارجه اینجا دوباره به سفیر اسلامبول جواب نوشت که بدون مداخله فعلی باز به هر مناسبت و به هر راهی که میسر شود، در اصلاح مطلب بقدر قوه اهتمام دوستانه نماید. چند روز پیش از این دوبار تحریراَ مطلب را در وزارت خارجه اینجا تجدید نمودم. دیروز از وزارت اینجا کاغذ دیگر رسید به این مضمون که به اقتضای تحریرات شما مجدداَ به سفیر انگلیس دستورالعمل تلغرافی فرستادیم و یقین داریم که سفیر مشارالیه در اصلاح مسئله منتهای اهتمام را خواهد کرد.
دستخط جهان مطاع مبارک همایون را در باب مواجب میرزا میکائیل خان و سایرین به هزار قسم شرف و امیداواری زیارت کردم. بلی تا صور اسرافیل صدای ملکم خواهد و صدای او مشرق و مغرب را پر خواهد کرد از آن تشکر است بیحصرکه از مراحم ذات ملایک صفات شاهنشاهی تا ابد خواهد داشت. توجه و رأفت و چاکر پروری بندگان اعلیحضرت اقدس همایون روحنا فداه در حق این فدویان هرگز قاصر نبوده است حرف در انصاف و مردانگی و درست قولی وزرای ما است و یقین دارم که این قصور را هم همت و التفات مخصوص جنابعالی تا به حال بکلی رفع و مواجبهای آن فرامین را تحصیل فرموده اند.
به مناسبت این فقره را هم عرض بکنم که در باب مقرری این سفارت هم حقیقتاَ لازم است که یک توجه و تدبیری بشود ، زیرا که از بابت امسال که تمام شد هنوز یک دینار به این سفارت نرسیده است. البته در طهران تنخواه را داده اند و البته خواهد رسید اما حرفی که شایسته دقت دولت است اینست که مدت یک سال به سفارت دولت علیه در لندن یک دینار نرسیده است. شکی نیست که در یک جای این مسئله یک عیب و یک تقصیر بزرگی هست. چیزی که بنده میدانم اینست که به جهت تحصیل و آوردن این مقرری هیچ تدبیری نیست که به کار نبرده باشم.
اوضاع فرنگستان هنوز همانطور است که سابقاَ عرض کرده ام. اگر فرضاَ بنا بود که بعد از یک ماه همه دول با هم بجنگند حالا چه می بایستی بکنند. الان همه دول مشغول همان کار هستند و اگر فردا جنگ ظهور بکند هیچ به نظر غریب نخواهد بود. اما انشاءالله جنگ فوری نخواهد شد.
بیچاره ولیعهد آلبانیا که مدت یک سال در عین تندرستی گرفتار پنجه مرگ بود این روزها خیلی بدحال و مورد ترحم دوست و دشمن شده است.
 سیردروموندوولف وزیر مختار تازه انگلیس بنا داشت قدری دیرتر حرکت بکند اما چون بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاه روحی فداه مقرر فرموده بودند که زودتر به طهران برسد ، بعد از دو روز از اینجا حرکت خواهد کرد. در اسلامبول چند روزی خواهد ماند و از راه بادکوبه به انزلی خواهد رسید. زنش و دو نفر صاحب منصب و چند نفر نوکر همراه او خواهند بود.
خیال داشت یک تفنگ مثل همان تفنگ که بنده به خاکپای اقدس همایون روحی فداه فرستادم، برای تقدیم حضور بیاورد ، بعد از جستجو و سعی زیاد دید که آوردن فشنگ خیلی مشکل است به این جهت از این صرافت تفنگ افتاد و در عوض آن یک قوطی سیگار تمام کرد که در موقع مناسب شخصاَ تقدیم حضور مبارک شاهنشاه روحی فداه نماید.
در این اواخر اغلب با هم بوده ایم، با جمیع وزرا اتحاد شخصی دارد و با دستور العملهای تازه و گوناگون می آید. از تفصیل و معانی دستور العملهای او بی خبر نیستیم در موقعش شرح مخصوص عرض خواهم کرد.
دراین هفته دور تلغراف نمره 69 و نمره 70 عرض کرده ام هنوز جواب نرسیده ، یقین دارم هر دو به دقت شایسته ملاحظه شده ، جان مطالب اینست که روابط ما با اطراف خیلی نازک شده و بلاتردید روز به روز دقیق تر خواهند شد.
ملکم
متن نامه به خط منشی سفارت است و ملکم خان پس از امضا عبارات ذیل را به خط خود افزوده است :
الان سیردروموندوولف اینجا بود. خیلی حرف زدیم. اخبار طهران خیالات را مغشوش کرده است.علی العجاله از اینجا با حسن نیت حرکت می کند. در اسلامبول نخواهد ماند و بواسطه بعضی ملاحاظات شاید از کشتی هیچ بیرون نرود. اگر در طهران طالب کار باشیم از وجود این شخص فواید کلی حاصل خواهد شد.


اطلاعات مقاله:
نشریه سخن، دوره 20، شماره2،  تیرماه 1349
مجموعه: ابراهیم میرهاشم زاده
آماده سازی مقاله برای انتشار: زکیه دهقانی
 

پرونده «مشروطه» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/11223