نیاز ضروری احیای مساجد در دوران مدرن

نسیم کاهیرده

در دوران معاصر علیرغم تغییرات اساسی در جوامع و شکل گیری ساختارهای نوین اجتماعی، دین همچنان حضور مؤثر وپررنگی دارد .بدین صورت که نهادهای دینی که ساختاروقالب های حضور دین در جامعه را صورتبندی می کنند از اهمیت اساسی برخوردارمی باشند در جوامع اسلامی مساجد ازمهمترین این نهادها می باشند .که از بدو تأسیس حکومت اسلامی از سوی رسول اکرم (ص) سنگ بنای آن نهاده شده وپس از رحلت ایشان نیزتا به امروز از سوی حاکمیت بلاد اسلامی و مسلمانان به عنوان محوریت فعالیتهای مختلف دینی ،سیاسی و اجتماعی مورد توجه بوده است . بر طبق منابع و متون تاریخی ، نخستین مراکز تعلیم و تربیت در اسلام ، مسجد و محوراین آموزش و پرورش قرآن کریم بوده است. اگر چه مساجد معمولا" در اولین نگاه به عنوان مکانهای مقدس وکانونهای عبادت و انجام اعمال و مراسم مذهبی در نظر گرفته می شوند، اما از کارکردهای مختلف آن در طول تاریخ نمیتوان چشم پوشی نمود .کارکردهایی که در دوران معاصر نیز به قوت خود باقی اند. بنابراین امروزه مساجد هر چند كه به عنوان نهادهای سنتي در جامعه قلمداد مي شوند ،اما با ارائه كاركردهاي مثبت و متناسب با نياز روز جامعه می توانند همسطح با رسانه های مدرن و چه بسا پیشروترظاهر شوند چراکه بواسطه ارتباطات مستقیم میان ارتباط گران ومخاطبان ، روابط چهره به چهره ودریافت بازخوردها ی فوری وتأثیرات عاطفی و احساسی و همچنین ایجاد شرایط روحی و روانی خاص برای مخاطب ، درساخت ارتباطی ویژه اشان، به لحاظ آموزش و انتقال مفاهیم و معارف دینی ، دارای قدرت رسانه ای قابل توجهی اند و می توانند به عنوان نقطه اتکا و مرکز ثقل سازمان جامعه به ايفاي نقش بپردازند و بنیانهای اساسی یک تمدن نوین اسلامی را پایه ریزی کنند. تمدن به معنای کلی عبارت است از مجموعه ساخته ها و اندوخته های معنوی و مادی جامعه انسانی.بنابراین با اتکا به چنین معانی از تمدن میتوان گفت که آنچه به عنوان میراث و فرهنگ دینی هزارساله اسلامی به مسلمانان امروز رسیده است نیز در این تعریف می گنجد و چه بسا نسبت به مؤلفه ها ی دیگرسهم اساسی و بنیانی تری نیز داشته باشد . البته برای اثبات و عینیت دادن به این مدعا ضرورت دارد که این میراث ارزشمند در قالب ساختار های نوین فکری وشناختی طرح و ابعاد مختلف آن بررسی شود در واقع تمدن اسلامی بدون عمومی شدن عقلانیت اسلامی بوجود نمی آید ؛لذا امروز وظیفه دانشمندان و روشنفکران مسلمان است که از یک سو در عقلانیت اسلامی به کاوش بپردازند و با اتکا به معارف فقهی و اصولی و همچنین با استفاده از دستاوردهای علمای اسلام در فلسفه ، عرفان و حدیث و ... ومعارفی که امروز بشر بدانها نائل شده ،ماهیت عقلانی اسلام را کشف و اجزا و ارکان آن را دریابند واز سوی دیگراین معرفت را در حد مبانی و اصول که در عمل قابل کاربرد باشد برای عموم تشریح کنند. اولین قدم درراه دستیابی به چنین هدفی ایجاد زمینه مناسب برای ترغیب و سوق دادن افکار عمومی جامعه به سمت شناخت و معرفت عمیق دینی است .وقتی افکار عمومی جامعه ضرورت چنین موضوعی را درک کند نخبگان و متولیان دینی چنین نیازی را با تولیدات علمی و معرفتی پاسخ خواهند داد و بسترمناسب برای استقرار چارچوبهای نوین معرفتی که منطبق بر اصول دینی و متناسب با جهان نوین است مهیا می شود .لذا همانطور که پیش از این نیزاشاره شد در این میان نهادهای دینی مانند مساجد سهم اساسی را برعهده دارند؛چرا که با ارائه كاركردهاي گوناگون توانایی رقابت با سازمان ها و نهادهاي مدني مدرن،را نشان داده اند. مساجد به ويژه در سه حوزه رسانه اي ـ ارتباطي، حمايتي ـ پشتيباني و فرهنگي ـ هويتي ،توانایی دارند که فرهنگ و ايدئولوژي نوین شيعه را به گفتمان غالب و رايج در جامعه بدل سازد .گفتمانی كه هر چند در عصر مدرن و در زمانه به حاشيه رفتن دين از سياست و اجتماع شكل گرفته است ولی همچنان با قدرت و پویا در مسیر رشد و بالندگی قرار دارد و روز به روز با مقبولیت عمومی بیشتر مواجه می شود. با توجه به چنین چشم انداز و دور نمایی از آینده ،مطالعه پیرامون مسائل مسجد یک ضرورت فوری درتمام جوامع اسلامی است ؛ چرا که شواهد نشان می دهد که کارکرد ها ی مساجد در عصر نوین تغییر یافته اند اگرچه این تغییرات در کناراهمیت یافتن و احیای جایگاه و نقش مسجد در جهان بوده است . به طور کلی ،مسجد موضوعی بکر و دست نخورده برای پژوهش است ؛مطالعات مربوط به این حوزه نسبت به نیاز روز جامعه بسیار اندک صورت گرفته است ولی با اینحال نتایج بدست آمده از آنها تا حدی مسیر پیش رو را مشخص ساخته است ؛به طور مثال با بررسی هایی که "حداد "و "لومیس" در مورد مساجد انجام داده اند نکات راهگشای روش شناختی را در این ارتباط مطرح کرده اندکه تاحدی میتواند الهام بخش مطالعات آتی باشد از جمله موضوعاتی که به مثابه مسائل مسجد مطرح شده به قرار زیرند: محیط و فضای درونی مسجد تعلق قومی قبیله ای اعضای وابسته برخورد و عکس العمل اعضاء وابسته نسبت به رهبری وتشکیلات و نحوه ی اداره مرکز برخورد و رابطه افراد با فرهنگ حاکم بر محیط زندگی و مسائل قومی ،اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه نوع آموزش مذهبی ارائه شده از سوی مساجد نقش زنان در مساجد دیدگاههای اسلامی مساجد در ارتباط با مسائل جهانی درگیریهای درون سازمانی مساجدی که ساختار قدیمی خود را حفظ کرده اند . (حداد و لومیس ،1371 ) که هرکدام در جای خودنیازمند مطالعه و تحقیق میدانی جدی تری است