ایران عصر صفوی

میترا نظام

نویسنده: راجرسیوری، ترجمه:کامبیزعزیزی، سال چاپ:1385، تهران،نشرمرکز، چاپ نوزدهم، تعداد صفحات 277
در این کتاب چگونگی به قدرت رسیدن صفویه در ایران بررسی شده وظهور این سلسله به عنوان نقطه عطفی مهم پس ازقرن ها فرمانروایی بیگانه وبه قدرت واستقلال رسیدن ایران درشرق اسلامی ورقابت آن با امپراطوری عثمانی وهمچنین ردخلافت وداعیه سروری عثمانیان برممالک اسلامی توسط صفویه بررسی می شود.ریشه یابی طریقت صفویه درایران وبه قدرت رسیدن آنان وبررسی حوادث ورخدادهایی که به سلطنت آنان انجامید ازمطالب مهمی است که در این کتاب به آنها پرداختهشده است.

درباره نویسنده کتاب

راجر سیوری نویسنده این کتاب ،استاد امور خاور میانه واسلامی در کالج تورنتو کانادا ست.هدف او در کتاب ارائه یک بررسی کلی وفراگیر از تاریخ صفوی می باشد.محور نظریات ودیدگاهای سیوری در مورد صفویه بر این باور است که قدرت یابی آنان در ایران حاصل سال ها تدارک صبورانه ائدئولوژیک از سوی تشکیلات صفویه است.تسلط سیوری برموضوع هنگام سخن گفتن از ظهور وسقوط این سلسله،بیان جاه طلبی ها ورقابت های طایفه ای،شرح تماس های ایران قرن شانزده وهفده با دنیای خارج وتوصیف شکوه وجلال اصفهان در دوران طلایی آن به خوبی نمایان است.این کتاب مشتمل بر ده بخش بوده کهبه ترتیب ذیل آمده است.

1-خداوندگاراناردبیل

2-دین سالاری : سلطنت شاه اسماعیل اول

3-اختلافات داخلیودشمنان خارجی

4-امپراطوری صفویه دراوج قدرت دردوران سلطنت شاهعباس کبیر

5-روابط باغرب دردوران صفویه

6- شکوفایی هنر دردوران صفویه

7- " اصفهان نصف جهان " اصفهان زمان شاه عباس

8- ساختار اجتماعی و اقتصادی دولت صفویه

9-حیات فکری دردوران صفویه

10-زوال وسقوط صفویه

یادداشت ها

فهرست و راهنما

درفصل اول در باره منشاء سلسله صفویه ونیزهدف این طایفه از نوشتن نسب نامه رسمی دردوران شاه سلیمان جهت اثبات اتصال دودمان خودبه فرزندان امام موسی کاظم(ع) امام هفتم  شیعه و انتصاب به حضرت  علی (ع)اولین امام شیعه آورده شده است. همچنین چگونگی ظهور شیخ صفی الدین و رهبری طریقت واستفاده ازآن همچون نردبانی برای رسیدن به قدرت سیاسی شرح داده شده استکاری که جانشینان او نیز انجام دادند تاجایی که جنید از نوادگان وی برای اولین بار  بر خود لقب سلطان گذاشت و بالاخره اسماعیل که با کمک اهلاختصاص توانست حکومت قدرتمندی را در ایران پایه گذاری نماید و با رسمی کردن مذهب شیعه سیر حرکت تاریخ دوره بعد ایران را تغییر دهد.

درفصل دومنویسنده مهم ترین عامل در تبلیغات مذهبی و ایدئولو‍ژی سیاسی صفویه را تشیع اثنی عشری می داند و معتقد است که برقراری تشیع اثنی عشری به عنوان مذهب رسمی کشور توسط صفویه موجب ایجاد آگاهی بیشتری نسبت به هویت ملی و بدین طریق ایجاد دولت متمرکز و قوی تری شده است .

چگونگیجنگهای شاه اسماعیل و بالاخره شکست وی درجنگ چالدران با عثمانی و تغییر اخلاق و رویه شاه اسماعیل از یک طرف و سست شدن اعتقاد قزلباش ها به رهبرشان به عنوان موجودی الهی،  نیمه الهی که شکست نا پذیربود بعنوان پیامد های این شکست دراین فصل عنوان شده است .

درفصل سوم نویسنده عنوان می کند که طهماسب بزرگترین فرزند شاه اسماعیل پس از رسیدن به قدرت سعی کرد که اجازه ندهد قزلباش ها همیشه حقوق سلطنتی او را غصب کنند او علیرغم وجود اختلافات داخلی و عدم وفاداری و خیانت در رده های بالا ، هم از ناحیه سران قزلباش و هم از ناحیه  برادران خود توانست دولت صفویه را بیش از نیم قرن یکپارچه نگه دارد. او یک مذهبی متعصب بود و این تعصب درنبود  ارتباط وی با کشورهای  غرب بسیار موثر بود زیرا او آنان را  بی ایمان و کافر می دانست.

درفصل های چهارتا نه کتاب، نویسنده بیشتر به دوران حکومت شاه عباس اول می پردازد ومعتقد است با                  به قدرت رسیدن شاه عباس از نوادگان شاه طهماسب که درست نقطه مقابل طهماسب بود اتخاذ سیاست تساهل  مذهبی وتشخیص سود مند بودن آن برای تجارت، رویه دولت در ارتباط با کشورهای غربی راتغییر داد.

شاه عباس با پیروزی بر ازبکان وصبر و تحمل بی  نظیر درتدارک یک جنگ واقعی علیه عثمانی و شکست آنان توانست اوضاع   داخلی مملکت رانیز به بهترین وجه سامان داده و در دوران حکومت  خویش تغییراتی اساسی از   نظر اجتماعی و سیاسی در  ساختار اداره کشور  ایجاد نماید که  جدایی هر چه بیشتر از شکل دین سالارانه حکومت در زمان وی یکی از این تغییرات می باشد . دوران سلطنت او نشانگر نقطه اوجی در شکوفایی بارز هنری است که در عصرصفویه پدید آمد .

 اصفهان به شهری پر رونق تبدیل شد و هنرهاینقاشی ، کتابسازی ، قالی بافی ، منسوجات و سفالسازی و فلز کاری به اوج خود رسیدند. معماریدوران شاه عباس در اصفهان نماد شکوفایی هنر در این دوره است . مسجد شیخ لطف اله ، مسجد شاه و میدان نقش جهان اصفهان نمونه های بارز این هنر می باشند .علاوه بر این شاه عباس پادشاهی بود که از وضع رعایای خود با خبر بودوحتی دربسیاری اوقات خود شخصا به امور آنان رسیدگی می نمود.دادن امتیاز ایجاد تجارتخانه به به کمپانی های هند شرقی، باعث رونق تجارت وبازرگانی در ایران شده بود وبازرگانان ارمنی ،یهودی وهندی در ایران   به تجارت مشغول بودند وبا بازرگانان اروپایی رقابت می نمودند.

فلسفه وحکمت اسلامی در این دوران بار دیگر احیاشد.تجدید حیات مکتب مهم اشراقیه از فلسفه وظهور ملا صدرا وسعی اودربه هم بافتن رشته های مکاشفه اسلامی،تفکر ارسطویی وافلاطونی،حکمتاشراقی سهروردی وتعالیم گنوسی متفکر اندلسی ابن عربی آمیزه ای وسیع پدید آورد.در دوره صفویه پزشکان منزلت والایی داشتند واغلب مشاوران شاه بودند وگاه به مقام وزارت نیز می رسیدند.

 

در فصل دهم کتاب، نویسنده زوال وسقوط صفویه را بررسی می کند ومعتقد است دوران "شاه عباس اول"عصر طلایی صفویه بوده است.بس از مرگ اوهیچ یک از جانشینانش قادر به اداره کشور وحتی ادارهعلمای دربار نبودند.بی علاقگی به امور کشور جنبه پریشان کننده ودر نهایت فاجعه بار سلطنت سلیمان وسلطان حسین بودواین بی علاقگی راهگشای فساد وبی کفایتی روز افزون در حکومت ولایات بودوافغانان که از هم پاشیدن امپراطوری صفویه راحس کرده بودند به ایران حمله کرده وموفق شدند اصقهان را به سقوط بکشنند.

دربخش یادداشت ها توضیحات کامل پیرامون اصطلاحات،نیزتوضیح بیشتر مطلب وهمچنین برگردان فارسی مآخذ آورده شده است.

[e-mail]