معرفی کتاب: قلب نامرئی: علم اقتصاد وارزشهای خانوادگی

شایسته مدنی

فلوبر، نانسی، 1388، قلب نامرئی: علم اقتصاد وارزشهای خانوادگی، ترجمه حسن گلریز، نشر نی، 344 صفحه
کتاب قلب نامرئی نوشته خانم فلوبر با قلمی بسیار جذاب، نقش زنان را در اقتصاد خانواده و تعارض این نقش با جامعه مردسالار مطرح کرده است. نام کتاب به عنوان "قلب نامرئی"  در مقابل اصطلاح "دست نامرئی" آدام اسمیت بیان شده که نماینده نیروهای عرضه و تقاضا دربازارهای رقابتی است، این بازارهای رقابتی مکانها یا موقعیتهایی هستند که در آنها خریداران و فروشندگان بسیاری وجود دارند که نمی توانند با هم تبانی کنند؛ برای فروشندگان مهم نیست که چه کسی از آنها خرید می کند و هیچ رابطه دراز مدتی میانشان وجود ندارد. قلب نامرئی نماینده ارزشهای خانوادگی محبت، مسئولیت و معامله به مثل است. دست نامرئی راجع به دستاوردهای مادی است. قلب نامرئی راجع به مراقبت از دیگران است. دست و قلب به هم وابسته و در عین حال با هم در تضاد هستند. یگانه راه برقراری توازن میان آنها این است که راه های مناسبی برای پاداش دادن به افرادی پیدا کنیم که از دیگران مراقبت می کنند. دست نامرئی اسمیت واقعا تا حدود زیادی مرئی است. معاملات بازاری قابل ثبت و ضبط اند. اما ردیابی آثار غیرمستقیم این معاملات دشوارتر است. پی بردن به فهم و درک هزینه ها و فایده ها آسان تر از پی بردن به دوست داشتن ها و دوست نداشتن هاست.
فهرست مطالب کتاب به این ترتیب است:
بخش اول: اقتصاد شناسی مراقبت از دیگران
•    فصل اول: شیر محبت انسانی
•    فصل دوم: تاوان مراقبت از دیگران
•    فصل سوم: سنجش موفقیت
بخش دوم: حکومت خوب
•    فصل چهارم: دولت دایه وار
•    فصل پنجم: کودکان به مثابه حیوانات دست آموز
•    فصل ششم: مدرسه رابین هود
•    فصل هفتم: تخم غازهای طلایی
بخش سوم: میان دو شر
•    فصل هشتم: شرکت- ملت
•    فصل نهم: رقص در تاریکی

وقتی همه چیز برای فروش است، زنان، به ویژه به صرافت می افتند که چرا این همه کاری که می کنند بی پاداش می ماند. نظام اقتصاد مدرن ما بسیاری از شکلهای اقتدار مردسالارانه را که زمانی به زنان حق انتخابی به جز تخصص یافتن در مراقبت از دیگران نمی داد، تضعیف کرده است. اقتصاددانان برای توصیف کارهایی که بابتشان پولی پرداخت نمی شود و از این رو مشکل می توان رویشان قیمت گذاشت از صفت "غیر بازاری" استفاده می کنند. بسیاری از کارها مثل پخت و پز، تعویض پوشک بچه، چمن زنی و نظایر آن را اعضای خانواده انجام می دهند. اکثر این کارها به وضوح بعد محبت آمیز دارند و هیچ کدامشان در محاسبه تولید ناخالص داخلی به حساب آورده نمی شوند و اقتصاددانان عموما توجهی به آنها ندارند. مراقبت از دیگران به خصوص از آن جهت نوع مهمی از کار است که تاثیر مستقیمی بر بهبود رفاه عاطفی ما دارد. ما معمولا به برای مراقبت از فرزندمان به دنبال کسی هستیم که نه فقط کارش را بداند بلکه مراقبت از دیگران را دوست داشته باشد. این گونه مراقبت ها با پول جبران نمی شود. "ارزشهای خانوادگی" برای افراد مختلف معانی مختلفی دارد. این عبارت محبت، مسئولیت و معامله به مثل را افاده می کند. اولین واژه بر احساس دلالت دارد، دومین واژه بر اخلاقیات و سومین واژه بر محاسبات منطقی.
اگر نه تمامی، دست کم اکثر جوامع از دیرباز وظیفه مراقبت از کودکان، بیماران و سالمندان را به زنان واگذار کرده اند. رشد بازار رقابتی برای نیروی کار اقتدار پدرسالارانه را شکسته و بی ثبات کرده است اما شکلهای تازه ای از اقتدار را به جای آن گذاشته است: مبری کردن مان از مسئولیت در قبال هر کس دیگر. محدودیت های حقوق زنان ظالمانه بود ولی باعث می شد که هزینه نیروی کار برای مراقبت از دیگرا ن پایین باشد. زنانی که امکان کمی برای کار در خارج خانه را داشتند، مشتاق بودند در ارائه خدمات خانگی مجرب شوند. آنانی که به دنبال شغل با درآمد بودند به سوی مشاغلی که به طور سنتی به زنان تعلق داشت، مثل پرستاری و معلمی روی آوردند. همراه با گسترش امکانات شغلی برای زنان، میزان پولی که به دلیل صرف وقت برای خدمات خانگی از دست می دهند، افزایش یافته است. اما افزایش هزینه های مراقبت از دیگران آثار منفی متعددی دارد. اول اینکه افراد بیشتری که محتاج مراقبت هستند- کودکان و سالمندان- نخواهند توانست در همه حال هزینه مراقبتی را که نیاز دارند، تامین کنند. دوم، افزایش فشار برای کاستن از هزینه های مراقبت باعث می شود که کیفیت این گونه خدمات نازل باشد. سومین اثر آن این است که مراقبت از کسانی که قادر به پرداخت نرخ بازار برای این خدمات نیستند، غیر عملی و حتی رویایی می شود. رقابتی شدن روز افزون اقتصاد ما به ندرت ملاحظه دیگران و مراقبت از آنها را ارج می گذارد یا پاداش می دهد.
فصول نظری به تضعیف پایه های این فرضیه اقتصادی متعارف می پردازد که اگر همه ما نفع شخصی مان را دنبال کنیم، خود به خود وضع همگان بهتر می شود. در تاریخ گذشته ما، زنان نوعا از چنین امکاناتی محروم بوده اند. هیچ جامعه ای که هدفش را منحصرا موفقیت فرد گذاشته باشد نمی تواند ادامه حیات بدهد. قواعد تکالیف در قبال دیگران باید به اجرا گذاشته شود. ممکن است که یک گروه بتواند این قواعد را بر گروه دیگری تحمیل کند ولی این وضع نامنصفانه و در نهایت ناکارآ است.
بخش دوم کتاب به بررسی نحوه تکامل روابط میان خانواده و دولت می پردازد و تضادها و تفاهمات میان آنها را توضیح می دهد. تاریخ عمومی برنامه های رفاه اجتماعی، مثلا تامین اجتماعی، به توصیف این نکته می پردازد که چه طور زنان و مردان و نیز سایر گروهها بر سر این که چه کسی باید هزینه ها را تحمل کند و برای چه چیزی باید تحمل کند، در کشمکش اند. به عقیده نویسنده به جای تخطئه برنامه های رفاه اجتماعی باید آنها را بهبود بخشید.