نمونه برداری نظری

پ. پایه برگردان ناصر فکوهی

مفهوم نمونه برداری نظری (Echantillonage théorique) را دو آمریکایی با نام های گلیزر(Glazer) و استروس(Strauss) در سال 1967 ابداع کردند و آن را نخستین بار در کتاب معروف خود «کشف نظریه زمین» (The Discovery of Grounded Theory) در این سال به کار بردند. این مفهوم که در ابتدا گیج کننده به نظر می آید به یک روش گزینش افراد مورد مطالعه در پژوهش استناد نمی کند، بلکه بیشتر بر یک استراتژی در توسعه و تحکیم یک نظریه پردازی تاکید دارد. با این وصف اشاره به مفهوم نمونه برداری مناسب است، زیرا در اینجا دست به انتخاب گروهی از وقایع به مثابه وقایعی که در یک موقعیت یا یک پدیده مشخص گویا هستند، زده می شود. رویکرد نمونه برداری نظری عمدتا در چارچوب یک رویکرد نظریه پردازی مطرح می شود. در این گونه رویکرد، تاکید بیش از هر چیز بر ایجاد یک نظریه پردازی معتبر و دقیق است که به ویژه نیازمند تنوع زیادی در پدیده های مشاهده شده است. بنابراین اگر چنانچه نظریه پردازی تا اندازه ای به «اجرای آزادی دانشگاهی» (در دانشگاه های یک منطقه دورافتاده) مربوط باشد، مهم است که بیشترین میزان از اشکال این آزادی را در نظر گرفت (نمونه برداری کرد). بدین ترتیب پژوهشگری که در پی نظریه پردازی است، تلاش خواهد کرد چندین جنبه از پدیده واحدی را در یک فرد مشخص ( و احتمالا اگر مایل باشد در نزد چند نفر) مشاهده کند، در حالی که در نمونه برداری متعارف ما به سراغ بیان یک پدیده مشخص نزد افراد مختلف می رویم.
به طور مشخص نمونه برداری نظری در آغاز با حرکت از مقولات ساخته شده در فرایند تحلیل ، انجام می شود. به محض آنکه مقوله شروع به تکرار خود در کالبد کند، مساله بر سر آن خواهد بود که اشکال مختلف تظاهر آن از خلال مقوله را برداشت کنیم. علاوه بر این ، اهمیت دارد که روی زمین تحقیق ، تلاش کنیم کار نظریه پردازی را تداوم داده (,Paillé, 1994) و برای این کار از مشاهده و حتی انگیزش تظاهرات جدیدی در پدیده استفاده کنیم. استروس و کوربن(1990:90) در این مورد می نویسند: «با دنبال کردن کار یک سرپرستار در طول یک روز کامل کاری، پژوهشگر می تواند ده مثال مختلف از چگونگی اعمال قدرت و نفوذ او به دست بیاوریم.» به همین ترتیب در طول یک مصاحبه باید مصاحبه شونده را به سوی تدقیق عمیق تر برموضوع مورد مطالعه کشاند.
به همان میزان که نظریه پردازی دقیق تر می شود، نمونه برداری نظری بیشتر اهداف ریشه یابی تجربی و تدقیق نظری را پیش می گیرد: واریاسیون حداکثر پدیده ها تخمین زده می شود و غیره. نمونه برداری نظری، در رابطه با اعتبار بیرونی نظریه پردازی ایجاد شده، اهمیتی اساسی دارد.
منبع:
P.Paillé, Echantillonage Théorique, in, Mucchielli, Alex, 2004, Dictionnaire des méthodes qualitative en sciences humaines, Paris, Armand Colin.

کتابنامه:
- Glaser, B., Theoritical Sensibility Advances in the Methodology of Ground Theory, Mill Vally, California, University of California Press, 1978.
- _________ , et Strauss, A., The Discovery of Grounded Theory, Chicago, Aldine Publishing, 1987.
- Paillé, P., “L’Analyse par théorisation ancrée”, Cahiers de recherché sociologiques, 1994, 23, 147-181.
- Strauss, A., Qualitative Analysis for social Scientist, Cambridge , Cambridge University Press, 1987.
- ________, et Corbin, J., Basics of Qualitative Research, Newbury Park, CA, Sage, 1990.