بیماری اسکیزوفرنی چیست و درمان آن چگونه است؟

اسکیزوفرنی (شیزوفرنی)  چیست؟

واژه اسکیزوفرنیا بطور وسیع در نظام روان پزشکی استفاده می‌شود. روان‌پزشکان آن را نوعی جنون (psychosis) می‌شناسند. به باور آنها فرد اسکیزوفرنیک قابلیت تمیز دادن بین افکار، ایده‌ها و تصورات قوی خودش و واقعیت (ادراکات مشترک، مجموعه ایده‌ها و ارزش‌های افراد دیگری که در فرهنگ او آن را واقعیت می نامند) را ندارد. اسکیزوفرنی به یک میزان بر زن‌ها و مردها اثر می‌کند. این بیماری معمولاً در مردها زودتر و در سنین جوانی بروز می‌کند، اما در خانم‌ها در اواخر بیست سالگی و اوایل سی سالگی ایجاد می‌شود. کودکان بالای 5 سال نیز ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا شوند، اما بروز این بیماری قبل از دوره نوجوانی بسیار نادر است. برخی به غلط تصور می‌کنند، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دوشخصیتی هستند و به‌طور کلی خشن هستند. در صورتی که هر دوی این دیدگاه‌ها اشتباه است.

اسکیزوفرنی در سراسر جهان دیده می‌شود. شدت و جدیت علائم و وضعیت مزمن و ماندگار آن معمولاً در بیماران ایجاد از کار افتادگی و ناتوانی می‌کند. داروها و سایر روش‌های درمانی برای اسکیزوفرنی، اگر به طور مرتب و بنا بر تجویز استفاده شوند، می‌تواند به کاهش و کنترل علائم پریشان کننده بیماری کمک کند. اما در برخی از افراد این دارو و درمان‌ها کمک چندانی نمی‌کند و گاهی به خاطر عوارض جانبی این داروها یا سایر دلایل، درمان قطع می‌شود. حتی زمانیکه درمان موثر واقع شود، ایستادگی دربرابر نتایج بیماری -از دست رفتن فرصت‌ها، ننگ حاصل از بیماری، باقیمانده علائم و عوارض جانبی داروها- باز هم برای بیمار مشکل ساز خواهد بود.

علائم و نشانه های اولیه اسکیزوفرنی چیست؟

• ایجاد تغییرات پریشان کننده و حتی تکان دهنده در رفتار بیمار
• شروع ناگهانی علائم دیوانگی و جنون (مراحل پیشرفته اسکیزوفرنی)
• کناره‌گیری و انزوای اجتماعی و ترد شدگی
• رفتار، گفتار و تفکرات غیرعادی

برخی از افراد فقط دچار یک مرحله دیوانگی و جنون می‌شوند؛ سایرین در طی زندگی خود مراحل مختلفی از آن را تجربه می‌کنند، اما در فاصله بین این دوران‌ها زندگی عادی دارند. گرچه افراد مبتلا به اسکیزوفرنی حاد، یا تداوم بروز علائم در فرد، معمولاً از عملکردهای عادی خود ریکاور نمی‌شود و برای کنترل علائم نیاز به درمان های طولانی مدت، از جمله دارو دارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی همیشه احساس ترس، اضطراب و پریشانی می کنند.

تشخیص اسکیزوفرنی

متخصصین سلامت مغز احتمالاً در اول کار از طریق موارد زیر، دلایل احتمالی دیگر برای این علائم را رد می‌کنند:

- تاریخچه کامل پزشکی

- معاینات جسمی

- آزمایش

- بررسی داروها

- جلوگیری از سایر اختلالات فکری (افسردگی بالینی، اختلال بیپولار، و…)

عوارض اسکیزوفرنی چیست؟

فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است صداهایی بشنود یا یا ممکن است فکرکند که افراد دیگر می‌توانند فکر او را خوانده و یا افکار او را کنترل کنند. در ادامه به دو عارضه مهم این بیماری اشاره خواهیم کرد:

خیال و توهمات

توهمات و خیال‌ها، اختلالات ادراکی است که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. صداهایی که فرد می‌شنود می‌تواند وصف فعالیت‌های او باشد، گفتگو با کسی، هشدار از خطرات قریب الوقوع، و از این قبیل.

پندارهای بیهوده

این پندارها می‌تواند موضوعات مختلفی داشته باشد. برای مثال، بیمارانی که از علائم نوع پارانوئید رنج می‌برند -که تقریباً یک سوم افراد مبتلا به شیزوفرنی را تشکیل می‌دهند- معمولاً تصور می‌کنند که تحت تعقیب‌اند یا کسی می‌خواهد آنها را فریب دهد، اذیتشان کند، به آنها سم بدهد، یا به آنها خیانت کند. این بیماران ممکن است تصور کنند که خودشان یا یکی از اعضای خانواده یا نزدیکانشان در مرکز این آزار و اذیت قرار دارد. بعلاوه، هذیان بزرگی و عظمت که در آن بیمار تصور می‌کند فردی بسیار معروف و مهم است، نیز می تواند در اسکیزوفرنی اتفاق بیفتد.

رفتارهای متداول اسکیزوفرنیک

• اعتیاد به موادمخدر
• اعتیاد به سیگار
• تفکرات آشفته
• شخصیتی بی تفاوت و بی احساس
• تغییر رفتارهای "نرمال در مقابل غیرنرمال” (تغییرات رفتاری که می‌تواند در نتیجه همسازی داروها ایجاد شود.)

اسکیزوفرنی و اقدام به خودکشی

خودکشی یکی از خطرات جدی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. برای افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند یا دیگران را به آن عمل تهدید می‌کنند، حتماً باید به دنبال مشاورات تخصصی بود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به کل اجتماع به میزان بسیار بیشتری ارتکاب به خودکشی می‌نمایند. به طور تقریبی، 10 درصد از افراد اسکیزوفرنی (به ویژه مردان جوان) دست به خودکشی می‌زنند. متاسفانه، پیش بینی این عمل در این بیماران بسیار دشوار است.

درمان اسکیزوفرنی

اگر شما به دکتر خانوادگی‌تان (GP) مراجعه کنید، او ممکن است برای شما داروهایی را تجویز کند و یا به شما نوعی روان درمانی را عرضه کند. ممکن است در صورتی که بخواهید شما را به یک روانپزشک و یا به یک تیم امراض روانی در محل (community mental health team) معرفی کند تا از شما بررسی‌های بیشتری بعمل آورند. بسیاری از کسانی که از اسکیزوفرنی رنج می‌برند در همان محل همیشگی خود زندگی می‌کنند، ولی اگر عواقب بیماری سریعا و بطور جدی بروز کنند در آن‌صورت ممکن است لازم باشد به بیمارستان بروید. مطالعات جدید تاثیر رژیم غذایی بهتر بر کسانی که به داشتن اسکیزوفرنی تشخیص داده شده‌اند را بررسی کرده است. نتیجه برخی از این مطالعات بر فواید روغن ماهی که از جمله در ساردین و قرص‌های تقویتی (supplements) وجود دارد، اشاره دارند.

تجویز دارو برای بیماران شیزوفرنی

از داروهای آرامبخش امراض روانی (antipsychotics) که همین‌طور از آنها بعنوان تسکین بخش (trasnquillisers) و یا قرص اعصاب (neuroleptics) نام می‌برند معمولا برای کنترل عوارض مثبت این بیماری استفاده می‌شود. این داروها ممکن است عوارض جانبی نامطلوب داشته باشند، بویژه اگر به مقدار زیاد استفاده شوند و یا باعث تسکین فرد شوند به آن حد که برای او مشکل شود تا از اثرات مثبت گفتار درمانی استفاده کند. عوارض جانبی این داروها شامل: عوارض مربوط به اعصاب ماهیچه (مانند لرزش دستان، سفت شدن ماهیچه‌ها) و اثرات آنتی ماسکرینیک (antimuscarinic effects) تیرگی بینایی، بالا رفتن ضربان قلب، یبوست و سرگیجگی است.

داروهای قدیمی‌تر آرامبخش امراض روانی مانند کلروپرومازین (chlorpromazine) که اسم تجاری آن لارگاتیل (Largactil) است و هیلوپریدال (haloperidol) که اسامی تجاری آن سره نیس (Serennace) و هالدول (Haldol) است با عواقب جانبی شدید و دراز مدت همراه هستند، مانند صدمه دائمی به سیستم مرکزی اعصاب (که به آن تارداو دیسکینزیا می گویند ( (tardive dyskinesia).ضوابط جدید درباره استفاده از این داروها حاکی از این است که بیمار باید در پائین‌ترین حد ممکن ازاین داروها استفاده کند. هر وقت که ممکن است چنین افرادی باید از داروهای جدیدتر آرامبخش "غیرعادی" مانند ریسپردون (risperidone)، اولان زاپین(olanzapine)، کوه تیاپین(quetiapine)، امی‌سلپراید (amisulpiride)و زوته پین (zotepine) استفاده کنند. 

این داروها با هدف تخفیف عوارض مربوط به اعصاب ماهیچه تهیه شده‌اند. نه فقط این داروها مطمئن تر هستند بلکه عواقب منفی بیماری را نیز کم می‌کنند. این داروها ممکن است بشکل قرص، شربت و یا مایه قابل تزریق عرضه شوند و میزان استفاده از آنها روزانه، هفتگی، هر دو هفته یکبار و یا ماهانه باشد.

این داروها نمی توانند بطور کامل از بروز بیماری جلوگیری کنند ولی شواهدی در دست است که نشان می‌دهد آنها در کم کردن شدت و فواصل بروز بیماری موثر هستند. استفاده از میزان کم این داروها ممکن است بهترین روش برای کنترل عوارض بیماری و تخفیف عوارض جانبی خود داروها باشد. اگر شما از این داروها استفاده می کنید میزان مصرف آنها باید بطور منظم مرور شود تا مصرف آنها به حداقل ممکن برسد.

افراد بطور متفاوت به این داروها عکس العمل نشان می‌دهند و ممکن است مقداری آزمایش لازم باشد تا بهترین نوع دارو برای یک فرد تشخیص داده شود. برای بسیاری از افراد استفاده از این داروها در کاهش عوارض بیماری بسیار موثر است ولی برخی از بیماران اصلا آن را مفید نمی‌یابند. برخی از افراد بعلت عوارض جانبی این داروها از استفاده آنها احتراز می‌کنند و برخی احساس می کنند به آنها اصلا نیازی ندارند.

گفتار درمانی در جهت بهبود اسکیزوفرنی

روش‌های گفتاردرمانی مانند روانکاوی، مشاوره و درمان رفتار دماغی (cognitive behaviour therapy- CBT) می‌توانند به فرد اسکیزوفرنیک کمک کنند تا با بیماری خود کنار بیاید. این روش‌ها با تشخیص مسائل بیمار، بررسی عواقب این مسائل، تکوین روش‌های مناسب برای کنار آمدن با این مسائل و مانع شدن از وقوع شرایط بحرانی، به فرد اسکیزوفرنیک کمک می‌کنند. این روش‌های درمانی به فرد کمک می‌کنند تا به اهمیت بررسی عوارض بیماری خود پی برده و بتواند بر آنها فائق آید.

گروه سلامت وب